Dagblaðið Vísir - DV - 06.03.2000, Side 17

17
MÁNUDAGUR 6. MARS 2000
Platarinn
Franska leikskáldið Moliére vissi vel og
nýtti sér í verkum sínum hvað heimska
mannanna er hlægileg en hann vissi líka að
hún er ekkert grín heldur stórskaðleg. Þetta
kemur vel fram í leikritinu Tartuffe þar sem
auðmaðurinn Orgon verður svo yfir sig heill-
aður af hræsnaranum Tartuffe að hann tekur
hann sér í sonar stað og flæmir sinn einkason
burtu frá sér.
Tartuffe er dásamlegt leikrit - hryllilega
fyndið um leið og það er átakanlegt. Því er á
það minnst nú að Stúdentaleikhúsið hefur ris-
ið úr dauðadái fyrir atbeina Torfhildar, félags
bókmenntafræðinema, til að flytja okkur það
undir stjórn Ólafs Egils Egilssonar, og sýning-
in er ótrúlega vel heppnuö. Þar er ungæðislegt
sprell í fyrirrúmi, ýkjur og öfgar í búningum
og leik sem rima fullkomlega við ærslin í
Moliére, en þegar mikið liggur við - til dæm-
is örlög ungra elskenda eða æra heiðvirðrar
konu - þá tekur einlægnin yfirhöndina eins
og hjá þaulvönu fólki, þannig að um leið og
maður hlær er manni alvara málsins fullljós.
Krakkarnir standa sig svo vel í glímunni
við textann og efnið að aðdáun vekur, einkum
er frammistaða Bjartmars Þórðarsonar í titil-
hlutverkinu svo mögnuð að maður á eiginlega
ekki orð. Slepjulegri karakter hefur sjaldan
sést á sviði eða utan! Félagi hans í hlutverki
Orgons, Hlynur P. Pálsson, er jafneinfeldn-
ingslegur að sjá og Bjartmar er tvöfaldur í
roðinu (myndin er af þeim) og saman eru þeir
óborganlegir. Rödd skynseminnar i verkinu
er vinnukonunnar Dorine sem Anna Svava
Knútsdóttir lék af aðdáunarverðri innlifun og
dugnaði en sú sem snertir hjartað er Þóra
Árnadóttir í hlutverki Mariane sem á að
borga aðdáun föður síns á Tartuffe með lík-
ama sínum og sál.
Krakkarnir sýna í Kaffileikhúsinu. Siðasta
sýningin átti að vera í kvöld en þeim verður
fjölgað vegna mikillar aðsóknar og verða sýn-
ingar næstu þrjá fimmtudaga. Á sama stað.
Bunuel aldargamall
í febrúar voru liöin hundrað ár síðan kvik-
myndaskáldið Luis Bunuel fæddist í Calanda
á Spáni. Hann fluttist til Frakklands 25 ára
gamall og frumsýndi sína fyrstu bíómynd,
Hundinn frá
Andalúsíu, 1928.
Þeir gerðu hana
saman æskuvin-
irnir Bunuel og
Salvador Dali og
svo sem aldarand-
inn bauð ungu
listafólki á þeim
tíma var hún und-
ir merkjum súrr-
ealismans. En þó
að aldarandinn
breyttist hélt
Bunuel áfram að
vera trúr sínum þjóðfélagsgagnrýna súrreal-
isma eins og sjá má á myndum hans allt til
hinnar síðustu, Cet obscur objet du desir
(Girndarinnar leynda takmark) frá 1977. Hann
tók ungur tryggð við draumakenningar
Freuds og reyndi allt sitt líf að ná tökum á
undirvitundinni í list sinni. Kannski tókst
honum það að lokum.
Bunuel var landflótta frá sínu heimalandi
af pólitískum orsökum - yfirvöld þar drápu
m.a. æskuvin hans Federico Garcia Lorca - og
hann flúði líka undan Þjóðverjum í Frakk-
landi til Bandaríkjanna og þaðan til Mexíkó
1946. Þar fékk snillingurinn í honum loks að
brjótast fram með fullum þunga - í kvikmynd-
inni um Víridíönu sem fékk Guilpálmann í
Cannes 1961 þegar Bunuel var 61 árs. Það varð
talsverður skandall þvi myndin keppti fyrir
Spán en var síðan bönnuð þar í landi!
Á sjöunda áratugnum fluttist Bunuel aftur
til Frakklands þar sem hann gerði sínar stóru
og ógleymanlegu kvikmyndir, Belle de Jour
(Gyðja dagsins, 1967) með ungri og töfrandi
Catherine Deneuve, Le charme discret de la
bourgeoisie (Hógvær þokki borgarastéttarinn-
ar, 1972) og Le fantöme de la liberté (Vofa
frelsisins, 1974). Bunuel dó 1983 en árið áður
hafði hann gefið út sjálfsævisögu sína.
________________________________________Menning
Umsjón: Silja Aðalsieinsdóttir
Louisa Matthíasdóttir
- í djúpri þögn
_______________
Loisa Matthíasdóttir: Ægisgata (1980).
„Þrátt fyrir næstum sextíu ára búsetu í New York var eins og Louisa væri í
stööugu viöræöusambandi viö sjávarþorpin á Islandi, náttúruna í Borgarfiröi og
miöbæinn í Reykjavík. “
■ Louisa Matthíasdóttir listmál-
ari yflrgaf þennan heim eins
hljóðlega og látlaust og hún lifði.
Eftir þriggja ára heilsuleysi var
hún lögð inn á sjúkrahús I New
York til venjulegrar rannsóknar.
Og hefur sjálfri örugglega þótt
það óþarfa umstang út af gamalli
konu. Þar gaf hún upp andann
föstudaginn 25. febrúar, óforvar-
andis og meðan enginn sá til, ný-
búin að halda upp á 83 ára af-
mæli sitt.
Með henni er genginn einn sið-
asti fulltrúi þeirrar merkilegu
kynslóðar myndlistarmanna sem
ruddu nýstefnum leið inn í ís-
lenska myndlist á árunum um og
eftir síðara stríð. Miðað við það
fálæti sem hér rikti gagnvart
myndlist Louisu á sjötta og sjö-
unda áratugnum er fróðlegt að
lesa það sem Erlendur Guð-
mundsson í Unuhúsi sagði í bréfi
um íslenska myndlist árið 1942.
Hann var ekki i vafa um að fram-
tíð myndlistarinnar í landinu, já
„vonir heillar kynslóðar“, væru
reistar á þremur listamönnum,
Nínu Tryggvadóttur, Svavari
Guðnasyni og Louisu.
En því verður ekki neitað að
þátttaka Louisu í því brautryðjendastarfi er
um margt sérstæð, ekki síst vegna þess að það
var að mestu unnið fjarri heimahögum. Og
hafi einhver haldið fram að með því væri
þetta starf hennar okkur að einhverju leyti
óviðkomandi, angi af amerískri málaralist
eða einhverju sýnu fjarlægara, eru verkin
sjálf til vitnis um órofa tengsl listakonunnar
við heimalandið.
Viðræðusamband við fósturjörðina
Það tungumál pentskúfsins sem Louisa þró-
aði með sér á sér rætur bæði í íslenskri og
skandinavískri myndlist millistríðsáranna, ef
til vill rennur þar saman myndrænn agi Jóns
Stefánssonar og áferðarmikið og fjörugt litróf
Skandinava á borð við Isakson og Olaf Rude.
Tær sýn Louisu á veruleikann og skilvirk
kraftbirting hans í verkunum ber þess sömu-
leiðis merki að þar véli um manneskja sem
tók út listrænan þroska í einum besta hönn-
unarskóla sem fyrirfannst í Evrópu á fjórða
áratugnum, Listiðnaðarskólanum í Kaup-
mannahöfn. Berum til dæmis saman auglýs-
ingaverkefni um leirtau sem Louisa geröi í
þessum skóla og síðari uppstillingar hennar
af leirtaui og ávöxtum.
Þrátt fyrir næstum sextíu ára búsetu i New
York var sömuleiðis eins og Louisa væri í
stöðugu viðræðusambandi við sjávarþorpin á
íslandi, náttúruna i Borgarfirði og Snæfells-
nesi og miðbæinn i Reykjavík. Þessir staðir,
ásamt einkalegu rými hennar sjálfrar, fjöl-
skyldunni og fjölskylduvinum, hundinum,
kettinum og ávöxtum á eldhúsborðinu, voru
myndefni hennar. Þetta var myndefnið sem
söfn og stofnanir í Bandaríkjunum sóttust eft-
ir. Sem er kannski staðfesting þess að
myndefnið eitt sker ekki úr um áhrifamátt
listarinnar og alþjóðlegt aðdráttarafl hennar.
Hlutlægt og óhlutlægt
Og nú þegar ljóst er að
hve miklu leyti íslensk
arfleifð Louisu endur-
speglast í myndlist henn-
ar, er einnig mál að slá á
þá lífseigu skoðim að með
„hlutlægri" myndlist
sinni hafi listakonan að
einhverju leyti sett sig
upp á móti óhlutbundnu
listinni. Sem hafi svo orð-
ið til þess að hún „missti
af lestinni“ listsögulega
séð, a.m.k. þegar íslensk
list er annars vegar. Ein-
hver slíkur misskilningur
varð sennilega til að teíja
fyrir viðurkenningu á
seinni verkum hennar hér
heima. Þann misskilning
tók Louisa sjálf ekki vit-
und nærri sér.
Hann er nefnilega svo
heimskulegur að varla
tekur því að hafa af hon-
um áhyggjur. Því þegar
myndir Louisu eru gaum-
gæfðar út frá forsendum
hlutveruleikans, kemur í
ljós að þær ganga hreint
ekki upp. Hlutföllin í þeim
eru einhvern veginn „röng“, litirnir í þeim
eiga sér ekki beinar hliðstæður í veruleikan-
um, „venjulegri" fjarvídd hefur verið aflýst |
og öll atburðarásin er með meiri ólíkindum ‘
en okkur hefði órað fyrir. Sem segir okkur
að þrátt fyrir hlutlæga beinagrind þessara
verka eru þær í eðli sínu eins mikil „afleið-
ing“ - ab-straktion - veruleikans og feming-
ar Karls Kvarans eða „fleygar" Þorvalds
Skúlasonar. Þau eru nánast skólabókar-
dæmi um hve varasamt er að draga afger-
andi markalínu milli hlutlægrar og óhlut-
lægrar myndlistar.
Kannski er þögnin samt aðalsmerki þess-
arar merku listakonu, þögnin í myndum
hennar og margumtöluð þögn hennar sjálfr-
ar. En þetta var djúp þögn og uppfull með
vísdóm.
Aðalsteinn Ingólfsson
Tónlist
Úr líkamanum
DV-MYND ÞOK
Domenico Codispoti.
Túlkun hans var afar fjölbreytileg, ýmist innhverf og Ijóöræn
eöa ungæöisleg og kraftmikil.
Robert Schumann var ekki
bara Robert Schumann heldur
nokkrar persónur að auki.
Þetta voru hinn ástríðufulli
Florestan, ljúfi hugsuðurinn
Eusebius og hinn andlega upp-
hafni meistari Raro sem lagði
stund á hugleiðslu. Schumann
skrifaði gjarnan greinar undir
einhverjum þessara nafna i
tónlistartímarit sem hann
stofnaði og barðist þannig
margfaldur gegn lágkúru og
meðalmennsku í tónlistar-
heiminum. Og ekki nóg með
það, hann stofnaði líka félag
þessa ímynduðu persóna og
gaf því nafnið Bræðraband
Davíðs. Þannig varð til píanó-
verk, Davidsbúndlertánze
opus 6, dansar bræðrabands-
ins, átján að tölu. Þeir eru ým-
ist merktir með stafnum F fyr-
ir Florestan eða E fyrir Eu-
sebius, og má þvi hugsa sér
dansana sem nokkurs konar
tónræna tjáningu þessara per-
sóna. Dansamir eru yfirleitt spilaðir sem ein
heild og er tónlistin bæði litrík og skemmti-
leg, og gerir þar að áuki töluverðar kröfur til
píanóleikarans.
ítalskur píanóleikari að nafni Domenico
Codispoti flutti dansana í Salnum i Kópavogi
síðastliðinn laugardag og var túlkun hans
afar fjölbreytileg, ýmist innhverf og ljóöræn
eða ungæðisleg og kraftmikil. Codispoti hef-
ur mikla tækni og lék sér að tónlistinni, hún
flæddi áreynslulaust áfram, létt og fjörleg en
líka skáldleg og djúp. Minntist maður þá
orða Schumanns: „Sá sem ekki leikur við pí-
anóið, leikur heldur ekki á það.“ Var þetta
áhrifamikill flutningur og manni leiddist
ekki eitt augnablik.
Næst á dagskrá var sónata eftir Janácek
sem ber undirtitilinn „Á götunni". Hún á sér
dálitið sérstæða sögu; tónskáldið henti henni
eftir frumflutninginn en flytjandinn hafði tek-
ið afrit af henni og gat bjargað henni. Síðasti
kaflinn var samt aldrei spilaður því Janácek
kippti honum út rétt fyrir frumflutninginn og
kveikti í honum. Sónatan er samin í minn-
ingu tékknesks verkamanns sem lést í óeirð-
um og bera kaflarnir tveir titlana „Hugboöið"
og „Dauðinn". Þetta er átakamikil tónlist, fal-
lega ljóðræn á köílum en alltaf mjög þungbú-
in. Túlkun Codispotis
var að sumu leyti
áhrifamikil, fyrri kafl-
inn var kraftmikill
með dramatískum há-
punktum en seinni
kaflinn var helst til lit-
laus. Þessi þáttur
sónötunnar er um
dauðann, samt er
óþarfl að hann sé doð-
inn og leiðinlegur. Hér
var leikur Codispotis
svo daufur að maður
bjóst við að heyra ná-
gól á hverri stundu og
var heildarútkoman
ekki sannfærandi.
Öllu meira lífsmark
var á síðasta verki efn-
isskrárinnar, sónötu
nr. 3 í h-moll opus 58
eftir Chopin. Þetta er
eitt fegursta verk
meistarans, laglínurn-
ar himneskar og
stemningin oft svo
annarsheimsleg að áheyrandinn þarf að hafa
sig allan við að fara ekki út úr líkamanum.
Túlkun Codispotis var tilþrifamikil, fyrstu
tveir kaflarnir ásamt þeim síðasta voru bæði
tæknilega fullkomnir og faUega ljóðrænir,
hins vegar var hægur þriðji þátturinn dálítið
flatneskjulegur. Diskantinn í flyglinum í Saln-
um er fremur mattur og hljómlítUl og hefði
Codispoti átt að leika ögn sterkar og með
meiri tón til að stórkostleg tónlistin nyti sín
til fuUs. Að öðru leyti var þetta frábær spila-
mennska og var síðasti kafli sónötunnar með
því glæsUegasta sem hér hefur heyrst.
Jónas Sen