Dagblaðið Vísir - DV - 22.07.2000, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 2000
I>V
Útgáfufélag: Fijáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: Svelnn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjórí og útgáfustjóri: Eyjólfur Svelnsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aöstoöarritstjórí: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Þverholtl 11,105 Rvík, simi: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýslngar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíöa: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Fijálsrar fjðlmiðlunar: http://www.visir.is
Ritsfjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiðlun hf.
Filmu- og plötugerð: ísafoldarprensmiöja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuöi 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins i stafrænu formi og i gagnabönkum án endur-
gialds. DV greiöir ekki viðmælendum fyrir viötöl viö þá eða fýrir myndbirtingar af þeim.
Fréttamiðlun raskast
Einn fréttamiðillinn enn hefur bætzt við. Fréttir net-
miðla keppa við fréttir annarra fjölmiðla um athygli
fólks á tíma mikils framboðs afþreyingar af ýmsu tagi.
Fyrir einni öld voru fréttir helzt sagðar í blöðum, en nú
koma þær líka í útvarpi, sjónvarpi og á Netinu.
Mesta furða er, hversu vel dagblöð hafa staðizt sam-
keppnina. Þunglamatækni þeirra stenzt ekki öðrum
fjölmiðlum snúning í hraða. Þau segja ekki fréttir í
beinni útsendingu. Samt eru þau svo vinsæl, að notend-
ur vilja borga fyrir þau, en ekki aðra fréttamiðla.
Sérhver nýr fréttamiðiU er sumpart viðbót við fjöl-
miðlaneyzlu fólks og tekur sumpart frá hinum, sem fyr-
ir eru. Með almennri tölvueign og almennri netteng-
ingu á tölvum má búast við, að fréttir netmiðla spilli af-
komu einhverra þeirra fjölmiðla, sem fyrir eru.
Samt er athyglisvert, að netmiðlar koma ekki af
neinu afli inn í fréttaheiminn. Þeir treysta sér ekki til
að biðja notendur um greiðslu fyrir vikið, heldur
treysta eingöngu á auglýsendur. Enda eru fréttir net-
miðla enn að mestu uppsuða úr dagblaðafréttum.
Ekki hefur fundizt nein aðferð til að fá notendur net-
frétta til að greiða fyrir þjónustuna, ekki frekar en
tókst á sínum tíma að fá notendur útvarpsfrétta og sjón-
varpsfrétta til að greiða fyrir hana. Fréttir eru i öllum
þessum miðlum fluttar í opinni dagskrá.
Bandaríkin eru forustuland í þróun fjölmiðla. Þar
verða nýjungar til og breiðast síðan um heiminn. Nýj-
ar rannsóknir vestra sýna, að aukin notkun netfrétta er
sumpart hrein viðbót við fréttanotkun fólks og sumpart
tekin frá sjónvarpsnotkun þess, en ekki blaðalestri.
Að vísu sígur blaðalestur einnig, en þar eru tölur
samt háar enn. Enn lesa tveir af hverjum þremur
Bandaríkjamönnum dagblöð reglulega, en notkun
kvölddagskrár sjónvarps hefur sigið úr þremur af
hverjum fjórum niður í einn af hverjum tveimur.
Það, sem hefur gerzt í Bandaríkjunum, er, að nýju
kynslóðimar, sem eru aldar upp við Netið, láta fréttir
þess koma í stað sjónvarpsfrétta. Aðeins fjórði hver not-
andi netfrétta horfir einnig á sjónvarpsfréttir. Þetta
spáir illu um framtíð sjónvarps sem fréttamiðils.
Hlutfóllin, sem hér hafa verið nefnd, eiga eingöngu
við almennar sjónvarpsstöðvar með almennum frétt-
um, en ekki sérhæfðar stöðvar, sem flytja afinarkað
efni á borð við íþróttir, fjárfestingar eða náttúruskoð-
un. Sérhæft fréttasjónvarp blómstrar áfram.
Sennilega eru Bandaríkjamenn byrjaðir að átta sig á,
að leikhús fremur en fréttaflutningur er eðli fréttasjón-
varps eins og annars sjónvarps. Fólk er þar farið að
bila í þeirri trú, að fréttir hljóti að vera sannar, af því
að fólk hafi séð þær eigin augum í sjónvarpinu.
Persaflóastríðið var sagt sigur sjónvarps sem frétta-
miðils. Menn trúðu sliku þá, þótt sumir hafi reynt að
benda á, að beztu fréttir af því stríði komu í brezku út-
varpi og góðum dagblöðum. Menn vita nú, að sjónvarp-
ið gaf veruleikafirrta og falsaða mynd af stríðinu.
Fyrir framan sjónvarpsvélar er sumpart framleiddur
og verður sumpart ósjálfrátt til sérstakur sýndarveru-
leiki, eins konar leikhús, sem þarf ekki að vera í neinu
sambandi við veruleikann, sem við heyrrnn um í út-
varpi og lesum um í dagblöðum eða vikuritum.
Ef gengi fjölmiðla breytist hér að bandarískum hætti,
má búast við, að leikrænar fréttir sjónvarps eigi erfiða
framtíð í aukinni fréttasamkeppni nýrra íjölmiðla.
Jónas Kristjánsson
Glímt við fortíðina
Af þeim tólf miiljónum manna sem hafðar voru til nauöungar- og þrælkunar-
vinnu á vegum þýskra stjórnvalda og fyrirtækja í seinni heimsstyrjöld eru
900 þúsund enn á lífi. Þýska stjórnin og fjölmörg fyrirtæki hafa komist að
samkomulagi um að greiða þeim á bilinu 5-15 þúsund mörk í skaðabætur.
Þýska stjómin og fulltrúar um
3200 einkafyrirtækja hafa ákveðið
að stofna „helfararsjóð" að upphæð
10 milljarða marka til að greiða
þeim skaðabætur sem hnepptir
voru í nauðungar- og þrælkunar-
vinnu í þágu þýska stríðsgagnaiðn-
aðarins í seinni heimsstyrjöld. Sam-
komulagið hefur ekki aðeins beint
sjónum að því álitamáli hvemig
varðveita eigi minninguna um
grimmdarverk Þjóðverja á nasista-
tímabilinu. Það hefur einnig vakiö
upp harðar efnislegar deilur: Ann-
ars vegar kvarta Austur-Evrópubú-
ar, sem neyddir voru til að vinna í
þágu þýsku stríðsvélarinnar, undan
því að mestur hluti skaðabótanna
renni í vasa gyðinga. Það helgast af
því að gerður er greinarmunur á
nauðungarvinnu og þrælkunar-
vinnu þar sem flest fómarlömbin
voru gyöingar. Hins vegar hefur
verið deilt á þau samtök sem barist
hafa fyrir réttindum gyðinga fyrir
að skara eld að sinni köku með
þeim afleiðingum að of lítill hluti
þeirra skaðabóta, sem þýsk stjóm-
völd hafa greitt fram að þessu, skili
sér í hendur fómarlamba nasista.
Not af helförinni
Á síðustu árum hafa sagnfræð-
ingar og aðrir sett fram æ skarpari
gagnrýni á það hvernig minningin
um helforina hefur verið notuð í
pólitísku skyni.
Eins og kunnugt er var lítið fjall-
að um gyöingamorðin á árunum eft-
ir stríð.
Ekki var litið á helfórina sem sér-
fyrirbæri heldur aðeins einn þátt af
mörgum í þeim hörmungum sem
seinni heimsstyrjöldin leysti úr
læðingi. Það var var t.d. ekki farið
að nota orðið „helfór" fyrr en í lok
6. áratugarins.
Hér skiptu þarfir kalda stríðsins
miklu máli: Ekki þótti til siðs aö
fordæma Þjóðverja fyrir grimmdar-
verk á nasistatímabilinu. Sovétrík-
in höfðu tekið við af Þýskalandi,
sem helsta alræðisógnin á Vestur-
löndum. Það var í raun ekki fyrr en
á 7. áratugnum með striðsglæparétt-
arhöldunum yfir „skrifstofumorð-
ingjanum" Adolf Eichmann í ísrael
að helforin fór smám saman að
verða að miðpunkti í umfjöllun um
nasistatímabUið.
Þessari söguskoðun hefur síðan
verið haldið á lofti í mjög einfald-
aðri mynd í vestrænum menningar-
iðnaði og fjölmiðlum. Útrýmingar-
herferðin gegn gyðingum gekk
lengra en ofsóknir nasista á hendur
öörum þjóðfélagshópum og þjóöum.
í þeim skilningi var hún sérfyrir-
bæri. En færa má fyrir því rök að
með því að einblína á helförina á
þann hátt sé stundum verið að
draga athyglina frá grimmdarverk-
um gegn öðrum fórnarlömbum, eins
og Slövum og sígaunum. Skoða
verður ofangreinda gagnrýni á
greiðsluform skaðabóta þýskra
stjórnvalda og fyrirtækja í þessu
ljósi. Rifja má einnig upp þær deil-
ur sem urðu vegna helfararsafnsins
í Washington á 8. og 9. áratugnum.
Spurt var hvort eingöngu ætti að
halda á lofti minningu gyðinga en
ekki annarra fómarlamba útrým-
ingarherferða eða flöldamorða eins
Armena eða indjána. Ætti þá ekki
að reisa fleiri söfn?
Sögulegar minningar
Annað nærtækara dæmi er sá
ágreiningur sem staðið hefur um
fyrirhugað minnismerki um helför-
ina í Berlínarborg. Upprunalega var
hugmyndin að koma fyrir um 4000
misháum súlum á stóru svæði þar
sem Berlínarmúrinn var áður.
Eftir að stjómmálamenn höfðu
haft bein afskipti af útliti minnis-
merkisins var súlunum fækkað og
umdeildar breytingar gerðar á
hönnun þess. Minnismerkinu er
ekki aðeins ætlað að varðveita
minninguna um gyðingaofsóknir
heldur einnig að verða komandi
kynslóðum víti til vamaöar. Sum-
um finnst að með minnismerkinu
sé verið að draga kynslóðir, sem séu
saklausar af striðsglæpum, til
ábyrgðar. Aðrir eru þeirrar skoðun-
ar að risavaxin minnismerki séu
ekki rétta leiðin til að viðhalda
minningu um útrýmingarherferð-
ina gegn gyðingum. Vissulega er
það fáheyrt að reist sé minnismerki
um mesta niðurlægingarskeið þjóð-
ar i hjarta höfuðborgar hennar.
Markmiðið er að undirstrika þá
samfélagsábyrgð sem fólst í helför-
inni. Að henni stóðu ekki aðeins
harðsvíraðir nasistar, heldur komu
„óbreyttir Þjóðverjar" þar einnig
mikið við sögu.
Enginn vafi er á því, að Þjóðverj-
ar hafa tekist á við fortíðarvanda
sinn á mun áþreifanlegri og hrein-
skilnari hátt en t.d. Japanar sem
hafa aldrei almennilega gengist við
stríðglæpum sínum í seinni heims-
styrjöldinni. Þó er fyflsta ástæða til
að vara við þeirri tilhneigingu að
líta svo á að með greiðslu skaðabót-
anna og með minnismerkinu sé ver-
ið að ljúka ákveðnum skylduverk-
um eða kafla í sögunni. Það er ekki
hlutverk einstakra þjóðfélagshópa
að stjórna því hvernig halda eigi við
sögulegum minningum, þótt þeir
eigi oft mikinn þátt í að vekja - eða
bæla niður - þjóðfélagsumræðu um
þær. Og það á allra síst við um þá
ólýsanlegu atburði sem hér um ræð-
ir - atburði.sem hver kynslóð verð-
ur að nálgast á gagnrýninn hátt út
frá eigin forsendum. Það er for-
senda þess að minningin um sögu-
legt mikilvægi þeirra kafni ekki í
innantómum endurtekningum eða
pólitískri samtíðarhyggju.