Dagblaðið Vísir - DV - 23.10.2000, Blaðsíða 15

15
MÁNUDAGUR 23. OKTÓBER 2000
DV_____________________________________________________________________________________________Menning
■'' S-
Pjj j J- I pg ■
f/a ' ‘ ;
%?'f ’’ ' V .<■ " :
■lii
Þórarinn B. Þorláksson: Eiríksjökull, 1915-16.
| ||j|jJiJÍ
í íslenskum helgidómi
ffíin andar, sumarnœturkyrróin, í málverk-
um Þórarins B. Þorlákssonar. Enginn hefur náö
þeirri kyrrö eins vel. „Ungt fólk og ekki síöur
myndlistarmenn standa agndofa frammi fyrir
þessum myndum, “ segir Úlafur Ingi Jónsson for-
vörður, „af því þeir sjá í þeim ákveðna alúö og
viröingu fyrir landi og þjóð auk þess sem þær
eru tœknilega vel unnar. Þessar myndir eru sí-
gild þjóöarverömœti. Þegar viö stöndum í þess-
um helgidómi er hrœöilegt til þess aö hugsa aö
75-80% þeirra verka sem eignuö voru Þórarni og
boöin upp hjá Gallerí Borg í meira en áratug
voru fölsuö. “
í Listasafni íslands gefst nú einstakt yfirlit yfir
feril Þórarins B. Þorlákssonar, alveg frá því áður
en hann fór utan til náms og til dauðadags. Við
byrjum á elstu myndunum í efsta salnum og Ólaf-
ur Ingi rekur stuttlega feril Þórarins sem var
fæddur í Vatnsdal árið 1867, varð bókbindari í
Reykjavík um tvítugt, sótti teiknitíma hjá Þóru
Pétursdóttur Thoroddsen en hóf ekki formlegt list-
nám fyrr en 28 ára í Kaupmannahöfn. Hann var
skráður nemandi við Konunglega Akademíuna
þar á árunum 1896-99. Sumarið 1900 málar hann
fyrstu landslagsmyndirnar sínar hér á landi og
heldur svo í desember það ár einkasýningu í hús-
inu Glasgow við Vesturgötu. Það var fyrsta einka-
sýning íslensks listmálara hér á landi.
Danskir og íslenskir litir
„Þóra var ein af brautryðjendum i íslenskri
myndlist. Hún var af reykvískri borgarastétt og
hafði numið myndlist í Kaupmannahöfn. Heim
komin stofnaði hún kvöldskóla þar sem hún
kenndi teikningu. Þórarinn hefur ekki síst kynnst
myndlist hjá henni. Hér er til dæmis teikning af
húsum við Austurstræti og Hafnarstræti frá 1890
sem hann hefur gert undir handarjaðri Þóru,“
segir Ólafur Ingi. Teikningin er eins og svarthvit
ljósmynd, svo nákvæm er hún. Milli húsanna sést
út á sjó.
Þar hjá er elsta málverkið á sýningunni, frá
1891, götumynd lika sem sýnir vel stílbrögð hans
frá þvi áður en hann hefur formlegt listnám,
teikningin í ætt við naívisma. Við veltum fyrir
okkur hvaða myndir hafi verið á fyrstu sýning-
unni og Ólafur Ingi er viss um að hann hafi ekki
tekið eldri myndir en frá Kaupmannahafnarárun-
um, kannski ekki einu sinni þær. „Hann hefur ef-
laust talið sjálfur að hann hefði forframast og ekki
viljað sýna myndir frá eldra stigi. Þessi málverk
hans voru kannski ekki mjög frábrugðin því sem
verið var að gera í Kaupmannahöfn á þessum
tíma en samt hafði hann sinn bakgrunn i íslensku
landslagi, íslenskri birtu. Litimir eru öðruvísi í
verkunum hans frá Danmörku."
- Væri hugsanlegt að finna myndir í Danmörku
frá þessum tíma og merkja honum þær?
„Já, það hefur verið gert,“ segir Ölafur. „í föls-
unarmálinu hafa til dæmis komið fram danskar
sólarlagsmyndir eignaðar honum.“
- En hvemig getmn við verið viss um að þessi
mynd sé i raun og vem eftir Þórarin? spyr blaða-
maður og bendir á fallega mynd af danskri land-
spildu, sérkennalítilli.
„Einfaldast er að skoða undirskriftina og full-
vissa sig um að hún sé Þórarins og frá sama tíma
og málverkið - því undirskriftin hans breytist
eins og sjá má á myndunum hér í salnum, endan-
legt form fær hún 1903.1 þessu tilviki er mjög auð-
velt að sýna fram á að myndin er ekta því fernis-
eringin er yfir öllu saman, mynd og undirskrift.
Þó að myndin væri merkt síðar myndi sú merk-
ing líka bera með sér öldrun því Þórarinn lést
1924. En svo er líka ákveðinn flnleiki í vinnu-
brögðum Þórarins sem ekki sést í samtímavinnu-
brögðum hjá Dönum yfirleitt."
Allur sólarhringurinn - en ekki vetur
- Hvernig stenst Þórarinn samanburð við jafn-
aldra sína á Norðurlöndum?
„Það má kannski segja að hann sé gamaldags,"
segir Ólafur Ingi, „en við verðum að líta til þess
að hér var engin myndlistarhefð. Hann þarf að
byrja á byrjuninni, læra að þekkja landið og
vinna úr náttúrunni. Hann sækir sér áhrif í eldri
málara og rómantík enda var það í takt við þjóð-
líf og menningarlif hér.“
Þórarinn hefur öðrum málurum fremur mótað
myndskyn og fegurðarskyn íslendinga á 20. öld.
Það sjáum við til dæmis á landslagsljósmyndum í
blöðum og tímaritum. En hann höfðaði sterkt til
samtíðar sinnar líka enda rímuðu myndir hans
við rómantískan náttúrukveðskap og hugsjónir
aldamótakynslóðarinnar. Myndir hans hafa bæði
gildi sem listaverk í eigin rétti og menningarsögu-
leg verðmæti, eins og þegar hann málar reykviskt
landslag sem löngu er horfið undir malbik eða
mannvirki sem löngu eru hrunin - eins og Skóla-
vörðuna á Skólavörðuholti.
Þórarinn málaði ekki vetrarmyndir. I myndum
hans er aðeins vor, sumar eða haust en hins veg-
ar allur sólarhringurinn og hann leggur mikið
upp úr birtu. Kvöldbirtu nær hann afar vel og
næturmyndir hans eru einstakar. List hans þróað-
ist hægt en þó má sjá að pensilförin verða breið-
ari og djarfari og mótívin fjölbreytilegri. Ná-
kvæmnin víkur fyrir impressjóninni. Hann hafði
ekki bara áhrif sjálfur á yngri málara heldur
höfðu yngri menn líka áhrif á hann, til dæmis Ás-
grímur Jónsson og Jón Stefánsson.
„Þórarinn er einstakur meðal íslenskra málara,
ekki aðeins listfræðilega heldur líka tæknilega,"
segir Ólafur. „Þegar menn vinna vel í sínu þá
vinna þeir upp ákveðna tækni sem enginn nær að
líkja eftir þó að þeir séu undir áhrifum frá honum
myndrænt. Við fölsunarmálið koma 15-16 íslensk-
ir málarar, hver einasti þeirra með sinn ákveðna
stil og allir boðberar ákveðinna erlendra áhrifa.
Það er mjög erfltt að falsa verk slíkra manna svo
sannfærandi sé.“
í stóra salnum niðri eru saman komnar allar
helstu myndir Þórarins og við liggur að við drög-
um skó af fótum okkar þegar við göngum inn í
helgidóminn. Þar má sjá glögglega þróun hans frá
ári til árs. Þarna er stór mynd af Arnarvatnsheiði
sem aldrei hefur sést á sýningu fyrr í ramma sem
Þórarinn smfðaði sjálfur. Þetta er ekki dæmigerð
mynd eftir Þórarin, þar er enginn grænn litur,
ekki ljós himinn heldur skúraleiðingar í fjarska.
Merkileg mynd með ótrúlegri dýpt og mjög ákveð-
inni en margræðri stemningu. Sama mótíf er á lít-
illi mynd annars staðar í salnum en þar eru bal-
amir grænir og hún gefur allt aðra tilflnningu.
Löðurmannleg svik
Framboðið á verkum Þórarins var afar lítið
áður en Gallerí Borg fór að bjóða myndir eftir
hann vegna þess að þau héldust yfirleitt innan
fjölskyldna, voru ættargripir. Ólafur Ingi telur að
um 40-50 verk ranglega eignuð Þórarni hafl verið
komin út á markaðinn áður en fölsunarmálið kom
upp. Hann skráði sölu allra verka eftir hann bæði
hjá Gallerí Borg og Klausturhólum og þegar litið
er á einkenni verkanna þá sést ákveðin þróun.
Fyrst eru ómerkt íslensk verk boðin upp sem verk
eftir Þórarin og þau fara á lágu verði. Einnig eru
tekin merkt verk eftir íslenska málara og eignuð
Þórarni, frægt dæmi er málverk eftir Gísla Jóns-
son og annað eftir Helga Gíslason.
„Svo selst lítil innimynd eftir Þórarin á mjög
háu verði, 650 þúsund, og eftir það kemur hrina af
litlum inniverkum sem eru eftir útlenda lista-
menn en merkt Þórarni," segir Ólafur. „Þessir
svikahrappar reyna yfirleitt að komast hjá því að
leggja mikla vinnu í falsanimar en þeir hafa ver-
ið útsjónarsamir að finna erlend verk sem gætu
minnt á verk Þórarins og merkt þau honum. En
merkingin kemur upp um þá enda lítið til hennar
vandað. Fólk virðist hafa haft furðumikla tiltrú á
fyrirtækinu og látið blekkjast til að kaupa mynd-
ir þó að engin eigendaskrá væri fáanleg, enda eru
mörg þessi verk keypt á uppboði í ákveðinni
stemningu án þess að þau hafl verið gaumgæfð
áður.
Fólk var svikið i viðskiptum og íjármunum var
komið undan," heldur Ólafur Ingi áfram, „en al-
varlegast af öllu í þessu fólsunarmáli er meðvituð
svívirðingin á nöfnum þessara meistara og eyði-
leggingaráhrifln á íslenska myndlist."
Yfirlitssýning Þórarins B. Þorlákssonar stendur til 26.11.
LÍ er opið þrið.-sun. kl. 11-17.
Of abstrakt
fyrir Kína
Kínverska útlaga-
skáldið Gao Xingjian,
sem hlaut bókmennta-
verðlaim Nóbels í vik-
unni sem leið, hefur
ekki trú á því að verð-
launin breyti afstöðu yf-
irvalda I heimalandinu.
„Bækurnar mínar, ljóð-
in min og leikritin eru
bönnuð í Kína og ekki
held ég að það breytist á
næstunni," segir hann.
Gao semur verk sín á
kínversku en þau eru jafnharðan þýdd á
frönsku því hann hefur búið i Frakklandi
síðan hann flúði frá Kína 1987. Leikrit
hans eru sögð í stíl leikhúss fáránleikans
og Samuels Becket - sem ekki var beinlin-
is sósíalrealisti - og þykir valdsmönnum í
Kína þau allt of abstrakt til að hæfa alþýð-
unni.
Gao Xingjian er sextugur, grannur og
unglegur, og sagður afar hæverskur.
Komu verðlaunin honum fullkomlega á
óvart. „Algert kraftaverk!“ er haft eftir
honum. Þó var sænska fyrsta tungumálið
fyrir utan frönskuna sem bækur hans
voru þýddar á. Hann er líka þekktur mál-
ari og hefur haft meiri tekjur af þeirri list
en bókmenntunum. Nú verður breyting
þar á.
Nóbelsverðlaunin hafa undanfarinn
áratug farið til (talið aftur á bak) Þýska-
lands, Portúgals, Ítalíu, Póllands, írlands,
Japans, Bandaríkjanna, Vestur-Indía,
Suður-Afríku og Mexíkós. Þetta mun vera
í fyrsta sinn sem kínverskur rithöfundur
fær þessi eftirsóttu verðlaun og eru marg-
ir kínverskir rithöfundar bæði stoltir og
glaðir þó að talsmaður Kinverska rithöf-
undasambandsins hafi lýst því yfir að
veitingin sé pólitísk.
Ævisögur
Við höldum áfram að
spá í haustbækur og nú
er ekki spurning hver
skrifar heldur um hvern
er skrifað. Þar er Stein-
grímur Hermannsson
efstur á blaði í margra
augum en þriðja bindi af
ævisögu hans er í
vinnslu hjá Vöku-Helga-
felli. Við hann keppir Einar Benediktsson
en þriðja og síðasta bindi af sögu hans er
væntanlegt frá Iðunni. Aðrar ævisögur
þar á bæ fjalla um ævintýrakonurnar
Rögnu Bachmann og Al-
exöndru Argunovu
Kjuregej sem hingað
kom frá Jakútíu með
viðkomu í Moskvu.
Allir ljóðaunnendur
bíða spenntir eftir ævi-
sögu Steins Steinars eft-
ir Gylfa Gröndal sem
JPV gefur út og sögð er
upplýsa ýmis atriði úr lífi skáldsins sem
þrálátar munnmælasögur hafa gengið um.
Þar gefa menn líka út endurminningar
Sigrúnar Jónsdóttur kirkjulistakonu.
Salka gefur út viðtalsbók við Vilborgu
Dagbjartsdóttur og hjá Máli og menningu
heldur Sigurður A. Magnússon áfram að
rifja upp ævi sína. í þessu bindi ættu að
vera átakaárin á Mogga... Hjá MM er Har-
aldur Öm Ólafsson líka „Einn á ísnum“
og ung stúlka segir harmsögu uppvaxtar
síns undir dulnefni í bókinni Launhelgar
lyganna.
Ný Lína
Fundist hefur
gleymd saga um Línu
langsokk sem Astrid
Lindgren skrifaði fyr-
ir sænsku Barna-
hjálpina árið 1949.
Sagan kom út i sér-
stöku hefti með
myndum í tveimur
litum eftir Ingrid
Nyman sem mynd-
skreytti upprunalegu
bækurnar um Línu.
Heftið „fannst" á Konunglega bókasafn-
inu í Stokkhólmi. Astrid Lindgren, sem
nú er orðin 92 ára, hefur gefið leyfi sitt til
útgáfu á sögunni þó að þessi „barnahjálp-
ar-Lína“ sé ekki svipur hjá sjón miðað við
bækurnar sem við þekkjum um hana. í
sögunni er Sjónarhóll allt í einu kominn
til Stokkhólms og Lína orðin sérleg vin-
kona lögreglunnar!
, DV-MYND GVA
Olafur Ingi er ánægður með yfirlitssýningu Listasafns Islands á verkum Þórarins B. Þorlákssonar.
„Þaö er heiöarlegt aö sýna líka miðlungsgóðar myndir ogjafnvel lélegar myndir, og bæði heilar myndir
og illa skemmdar. Það er nauðsynlegt að sjá allt saman til að kynnast vinnubrögðum málarans. “