Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.2001, Side 8

8
MIDVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 2001
Fréttir I>V
Þéttbýlasta svæöi landsins óþægilega nálægt virkum eldstöðvake
Það mun verða eld
á Reykjanesskagan
- segir Ari Trausti Guðmundsson en vill engu spá um hvar
„Ljóst er að sumar byggðir á þétt-
býlasta svæði landsins eru óþægi-
lega nálægt virkum skjálfta-
sprungnum eldstöðvakerfum gos-
beltanna fjögurra á Reykjanesskaga,
eða nálægt misgömlum gossprung-
um í þeim.“ Þetta segir Ari Trausti
Guðmundsson jarðeðlisfræðingur
m.a. í nýrri bók sinni „íslenskar
eldstöðvar" sem kemur út í þessari
viku. Þar er m.a. fjallað ítarlega um
eldstöðvakerfi Reykjanesskagans
sem talið er líklegt að láti á sér
bæra, jafnvel í náinni framtíð.
í niðurlagi kaflans um Reykjanes
segir:
„Enn fremur er vitað að rek- og
goshrinur ganga yfir í kerfunum á
700-1000 ára fresti. Nú er langt liðið
á kyrrðartímabil hvað jaröeldinn
varðar. Þess vegna verður t.d. að
gera ráð fyrir aö eldar, svipaðir
Reykjanes-, Bláfjalla- og Nesjavalla-
eldum, geti valdið tjóni og óþægind-
um á Reykjanesskaga á næstu öld-
um. Áhrif hvers eldgoss ræðst m.a.
af legu gossprungna, magni gosefna,
aðstæðum á nálægu landsvæði og
gosháttum. Hraungos í kerfunum
virðast flest vera fremur lítil en
skaginn er ekki breiður og ávallt er
hætta á að hraun nái af hálendi
hans út á láglendið og jafnvel til
sjávar. Lítil gjóska fylgir slíkum
gosum. Gjóskugos veröa helst í sjó
undan Reykjanesi eða lengra úti á
hryggnum. Gjóskumagnið er þó
venjulega fremur takmarkað en
gæti samt valdið óþægindum og
jafnvel tjóni. Ástæða er til að vinna
áætlanir um viðbrögð, meta vel
hættur og goslíkur og vakta eld-
Hörður
Kristjánsson
blaöamaöur
Innlent fréttaljós
stöðvakerfin á skaganum. Allt þetta
hefur verið gert og unnið er áfram
að því að draga úr áhættunni við að
búa á „landlægum" hluta plötuskil-
anna i Norður-Atlantshafinu."
Líkurnar aukast
Jarðfræðingar hafa á síðustu
árum og misserum ítrekað gefið í
skyn að gos í einhverju hinna fjög-
urra eldstöðvakerfa Reykjanesskag-
ans séu ekki mjög langt undan.
Þannig sagði Ragnar Stefánsson
jarðskjálftafræðingur í samtali við
DV fyrir skömmu að menn velti því
fyrir sér núna hvort við séum hugs-
anlega að sigla inn í nýtt gostímabil.
Við stóru jarðskjálftana á Suður-
landi á og eftir 17. júni varð keðju-
verkun jarðskjálfta vestur eftir
Reykjanesskaga. Áhrif þeirra urðu
m.a. mjög sýnileg er Kleifarvatn fór
að leka ört niður um sprungur sem
þá opnuðust. Jarðskjálftar á Heng-
ilssvæðinu undanfarin ár hafa líka
vakið athygli. Hvort það séu vís-
bendingar um að stórir atburðir séu
í aðsigi virðist þó erfitt að henda
reiður á. Það lá því beinast við að
spyrja bókahöfundinn sjálfan, Ara
Trausta Guðmundsson, hvernig
hann mæti möguleikana á eldgosi á
svæðinu í náinni framtíð.
Þaö mun veröa eldgos
„Það mun verða eldgos á Reykja-
nesskaganum, það er alveg á
hreinu. Það sem bæði jarðfræðingar
og leikmenn hafa síðan áhuga á að
vita er hvar og hvenær slíkt gos
verður. Þegar jarðvísindamenn eru
að fjalla um svona mál eru þeir ekki
endilega að velta upp öllum hugsan-
legum möguleikum. Það er sjaldan
hægt að útiloka nokkurn hlut í nátt-
úrunni en menn velta helst fyrir sér
því sem líklegast er að gerist. Menn
notast við mæligögn, söguna og þaö
sem almennt er vitað um eldvirkni
til að leggja upp möguleika í stöð-
unni. Þá er helst til að taka að við
'Þingvalla-
vatn
,Út$kálar
Garöur
Hafnarfjörður
Keflavík
Trölladyngjul
Heiðin
Þorlákshöfnif,
Eyrarbakkl
Strandarkirkjj
StokkseyrN'r
KORT, FYRIRMYND: HAUKUR JÓHANNESSON OG KRISTJÁN SÆMUNDSSON 1998
SKYRINGAR
- Útllnur eldstððvakerfis
Utllnur virknismiðju eða
megineldstððvar
Noröur- suður
Bprungurein
Sprungur og misgengi
- Gossprunga
• Dyngjuhvlrfill frá nútlma
Hafnir
Eldstöövakerfin á Reykjanesskaga
Þau raöast skáhallt og skástígt á plötuskilin, hringmynduöu svæöin eru dregin þar sem eldvirkni (ogjaröhitavirkni) er
mest. Sprungurnar teygjast langt í noröaustur en æ minna er umjaröelda því fjær sem dregur frá virknimiöjunum.
Austast er megineldstööin Hengill.
UÖSMYND RTH
Horft yfir hraun frá Bláfjöllum, Reykjavík í fjarska
Stutt er aö hraunum inni á rek- og gosreinum Reykjanesskagans frá Reykja-
vík. Hverfandi líkur eru þó á því aö hraun nái aö renna aö borginni.
vitum um þessi fjögur eld-
stöövakerfi sem liggja skáhalt vest-
ur eftir Reykjanesskaganum.
Ekki allur Reykj'anesskaginn
undlr
Við þorum nánast að fullyrða að
eldgos verði ekki utan þessara
kerfa, heldur einungis innan þeirra.
Þar með erum við að segja að á nán-
ast helmingi flatarmáls skagans
verða ekki eldgos. Það verður sjald-
an eða aldrei eldgos á milli þessara
reina sem greinilega má sjá á korti.
í öðru lagi er hægt að sjá nokkuð
ákveðna tíöni í eldgosahrinum.
Þetta eru yfirleitt rek- og goshrinur
eins og Kröflueldar voru. Það verð-
ur jarðgliðnun og það koma og fara
eldgos á kannski nokkurra áratuga
tímabili. Það virðist vera að það séu
um 700 til 1000 ár á milli slíkra lotu-
hrina í einhverjum af þessum fjór-
um kerfum á skaganum."
Ari Trausti segir að á sögulegum
tíma hefur eldvirknin þó ekki byrj-
að í austasta svæðinu sem er Heng-
ilskerfið. Það hefur ekki látið á sér
bæra í 2000 ár. Gosvirkni byrjaði
hins vegar í næstaustasta kerfinu
sem kennt er við Brennisteinsfjöll.
Síðan fór virknin í næsta kerfí sem
er Trölladyngukerfið og síðast gaus
í vestasta kerfinu sem er Reykja-
neskerfið. Þegar sllk eldvirknitíma-
bil fara af stað virðast þau standa
yfir í nokkra áratugi eða aldir í
fleiri en einu kerfi. Á sögulegum
tíma stóð það síðast seint á tiundu
öld og fram yfir miðja þrettándu
öld.
Líkt og Kröflueldar
„Það sem er þó nokkur huggun
harmi gegn er að þessi eldgos sýn-
ast ekki vera mikil hvert um sig.
Þetta eru sprungugos með hraun-
flæði og lítilli gjóskumyndun, ekki
ólík síðustu Kröflugosum. Það er
útilokað á þessari stunda að segja
til um hvort svona hrinur byrji eft-
ir ár, einn eða fleiri áratugi eða
jafnvel ekki fyrr en eftir eina öld.
Við erum að tala um að 700 til 1000
ár líði á milli hrina og nú eru um
750 ár síðan síðasta hrina gekk
yfir.“
Líkindi á gosi á Hengilssvæð*
inu
Allar breytingar jarðskorpunnar nákvæmlega skráðar:
Mælingar gerðar með
GPS og gervihnattaradar
- sýndu m.a. óvæntar breytingar við Kleifarvatn í fyrra
Þóra Ámadóttir hjá Norrænu
eldfjallastöðinni hefur undanfarin
ár haft umsjón með GPS mæling-
um á neti mælipunkta á Reykja-
nesi. Þá voru sett mælitæki á
Hengilssvæðinu um mitt ár 1999
þar sem landris var þá í gangi.
Einnig var mælitæki sett upp á
Vogsósum, austarlega á Reykja-
nesskaganum. Vel er því fylgst
með öllum breytingum á jarð-
skorpu svæðisins.
Þóra segir að net landmælinga-
punkta hafi verið mælt reglulega
síðan 1986. Síðast var það allt mælt
nú í sumar. Reyna vísindamenn
þannig að átta sig á landreki og
hæðarbreytingum á landi sem staf-
að geta m.a. af hugsanlegu
kvikuinnstreymi undir þekktum
eldstöðvum. Hún segir þó að mest
spennandi um þessar myndir séu
radarmælingar með gervitunglum
(INSAR).
Teknar eru reglulega myndir af
sömu svæðum sem síðan er hægt
að bera saman. Þar koma fram all-
ar breytingar sem veröa á yfir-
borði jarðar. Segir Þóra aö út úr
þeim mælingum hafi t.d. sést
breytingar og sprungumyndanir
við Kleifarvatn. Þeir atburðir hafi
komið mjög á óvart.
Nú er verið að skoða öll gögn
betur til að reyna aö tímasetja
skjálfta sem urðu þar um líkt leyti
og stóru skjálftarnir á Suöurlandi í
fyrra. Um þessar radarmælingar
hefur Freysteinn Sigmundsson,
forstöðumaður stofnunarinnar,
séð.
Þóra segist nú vera að mestu
hætt þessu vöktunarhlutverki, en
Halldór Geirsson á Veðurstofu ís-
lands hefur tekið við hennar þætti
við GPS mælingamar. Sjálf hefur
Þóra meira farið að skoða nánar
jarðskjálfta sem slika og gera líkön
af þeim sem og plötuhreyfingum
jarðar. Þannig reyna menn að átta
sig betur á því við hverju megi bú-
ast. -HKr.
- Nú hefur ekki gosið á Hengils-
svæðinu í um 2000 ár. Er þá ekki
kominn tími á það, ekki síst ef
menn líta til kvikusöfnunar sem vit-
aö er af undir eldstöðinni fram á
mitt ár 1999?
„Jú, ef maður hugsar í líkindum
þá er auðvitað rétt að meiri líkindi
eru á að Hengilskerfið taki við sér
næst frekar en önnur þar sem það
hefur verið sofandi dálítið lengi.
Við vitum að þar hafa gengið yfir að
minnsta kosti þrjár goshrinur á síð-
ustu nokkur þúsund árum, síðast
fyrir um 2000 árum. Það er því
nokkuð líklegt að það geti tekið við
sér.
Landris og kvikusöfnun sem var
undir Henglinum í lok tíunda ára-
tugarins sýnir svart á hvitu að
þama er heilmikið líf. Þau áhrif
sem Suðurlandsskjálftar valda hafa
síðan mest áhrif á Hengilskerfið af
öllum þessum eldstöðvakerfum.
Sem betur fer stoppaði þetta landris
1999. Menn reiknuðu þá út að þetta
hafi verið um 100 milljón rúmmetr-
ar af kviku sem hafi risið upp und-