Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.2001, Blaðsíða 13

13
MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 2001
DV
Barist við Ebrofljót
í nútíð skáldsögu Álfrúnar
Gunnlaugsdóttur, Yfir Ebrofljót-
ið, erum við stödd í Reykjavík
nýliðins samtíma, ef til viU um
1981-2. Sögumaður, Haraldur, er
gamall maðm', illa fær um að sjá
um sig sjálfur, en konan hans er
farin, hann veit ekki hvert, og
sonur hans lítur eftir honum við
og við, sér um að hann baði sig
og borði. Haraldur er að ná sér eftir erfið veikindi,
og hann notar ævi sína til að æfa sig að muna. Að-
allega leitar hugur hans að borgarastyrjöldinni á
Spáni þar sem hann barðist fyrir tæpri hálfri öld,
ungur maður, og þaðan kemst hann ekki fyrr en
hann er búinn að rifja upp alla atburðarásina og
horfast í augu við hryllinginn sem hann upplifði.
Bókmenntír
Þrír íslendingar munu hafa farið til Spánar til að
berjast með lýðveldissinnum gegn sveitum
Francos, og svo er að sjá sem Álfrún byggi á heim-
ildum um þá alla þó að einn eigi þar stærstan þátt.
Sagan gefur nákvæma mynd af þessu vonda stríði,
þar sem jafnvel nánir ættingjar börðust í andstæð-
um fylkingum, en ævinlega frá sjónarhóli útlend-
ings sem ekki þekkir landið, ekki kann mál inn-
fæddra, ekki veit löngum stundum hvar hann er.
staddur. En lengi veit hann hvers vegna hann er að
berjast. Hann er kommúnisti og honum svíður að
fasistar skuli vilja steypa löglega kosinni stjóm á
Spáni; hann er sannfærður um „að úrslit þessa
stríðs gætu haft áhrif á framtíð mannkyns" (149) og
að hans sé þörf. En hugsjónin er eitt, veruleikinn
annað, og verst er hve samherjar hans valda honum
miklum vonbrigðum. Lýðveldissinnar vita varla
hvað þeir eiga að gera við útlendingana sem vilja
Álfrún Gunnlaugsdóttir rlthöfundur
Segir magnaöa sögu af nákvæmni og stílsnilld.
veita þeim lið, og senda þá að lokum úr landi. Þá er
Haraldur raunar sár orðinn og ónýtur til erfiðis-
vinnu fyrir lífstíö.
Yfir Ebrofljótið er sögð í endurliti með innskotum
úr lífi sögumanns bæði fyrir Spánarferðina og eftir
heimkomuna, en meginhluti sögunnar gerist á
Spáni þessa örlagariku mánuði 1937-8. Sú frásögn
verður nærri áþreifanleg: Hitinn, rigningin, óhrein-
indin, skóleysið, skorturinn, lúsin (dyggasti foru-
nautur hermannsins), þreytan, glundroðinn sem
smám saman nær yfirhöndinni, svikin sem aldrei
var hægt að segja frá og síðast en ekki síst:
háskinn. Og á móti: gjöful vinátta við ólíka og ólík-
lega einstaklinga, hugsjónin og vonin sem smám
saman veslast upp. Átakanlegast er að lesa lýsing-
una á því hvernig tilfmningar Haralds til dauðans
þróast: Fyrst er hann gagntekinn samúð, næsta
stig er samsömun - honum finnst hann sjálfur
vera hinn fallni - loks finnur hann til saknaðar
þegar vinur deyr, eitt andartak, „og ekkert um-
fram það. Að minnsta kosti ekki í bili.“ (389) Ekki
grunar hann þá hve mörg ár hann á eftir að rifja
upp þessi atvik og kveljast. Sársaukinn dofnar
aldrei.
Persónur eru fjölmargar og þeirra rúmfrekust
Haraldur sjálfur sem er lifandi kominn á síðum
bókarinnar, bældur maður frá bernsku, þver, en
seigur og traustur. Hedda kona hans verður líka
skýr persóna og meðal forvitnilegra aukapersóna
eru fjarlægur faðir Haralds og hans danska kona,
danski vinurinn Kjeld, sem kannski er ekki allur
þar sem hann er séður, og ýmsir félaganna á
Spáni.
Saga Haralds færir mann beint inn í hita bar-
áttu sem enn er háð víða um heim, og á einhvem
hátt verður lífsreynsla hans nákomnari okkur en
erlendra hermanna í útlendum bókum, sjálfsagt af
því að allt er séð með íslenskum augum. Hann er að-
eins peð í örlagaríkri heimsskák síns tima, en saga
hans er skrifuð af innlifun og stílsnilld og á ekki
sinn líka á islensku.
Silja Aðalsteinsdóttir
Álfrún Gunnlaugsdóttir: Yfir Ebrofljótiö. Mál og menning
2001.
Bókmenntir

Kunnuglegur ógæfumaður
John John er síðasta sagan í þrí-
leik Mats Wahls um ungan sænsk-
an ógæfumann. í fyrri sögum hefur
m.a. verið sagt frá manndrápsmáli
sem John John flæktist nauðugur í
og lýsir þessi bók eftirmáium þess
og lífí hans á meðan hann bíður
dóms. Hann endurnýjar kynnin við
fyrstu ástina, Elísabetu, fær vinnu
við að fylgja litlum sérkennilegum
dreng, Gústaf, til og frá skóla og
æfir hlutverk Konstantíns í Mávin-
um eftir Tsjekov.
Þetta er fyrstu persónu frásögn;
John John segir söguna en lesandi
verður eigi að síður að ráða nokk-
uð í tilfinningar hans. Hann er
hálfgert fórnarlamb í lífi sínu; veld-
ur öllum í kringum sig áhyggjum en tekur ekki
sjálfur ábyrgð með því að taka af skarið og skil-
greina samskipti sín við aðra. Amma
hans vill hjálpa honum en hann getur
ekki einu sinni látið hana vita hvenær
hann kemur og fer. Elísabet á í sam-
bandi við annan mann en John John er
ekki til friðs fyrr en hann er búinn að
endurheimta hana þó að fyrri sam-
skiptum þeirra hafi lokið með ósköp-
um. Samband þeirra er sérstakt; hann
vOl vissulega þóknast henni en hún
vill allt fyrir hann gera; gefur honum
peninga og skrúbbar á honum bakið i
baðinu.
í samskiptum sínum við Gústaf fær
John John tækifæri til að gefa af sér
sem hann og gerir. Hann teygir sig þó
aldrei alla leið; gefur sig aldrei full-
komlega. Inn í þetta blandast svo um-
ræða um kynþáttahatur en John John er svartur.
Hann á bandarískan foður og kannski veldur óör-
yggi þvi að honum fmnst hann alltaf vera utangarðs
að einhverju leyti.
Frásögnin er raunsæ; það er vetur í Stokkhólmi
og kuldi, kvef og myrkur eru áberandi í sögunni.
Hún verðnr því nokkuð drungaleg á köílum. John
John er persóna sem við þekkjum flest og flestir
hafa m.a.s. nokkuð af honum í sér. Sökum þessara
tengsla geta lesendur bæði skilið John John og haft
skoðun á gjörðum hans. Þýðing Hilmars Hilmars-
sonar er ágæt en stundum fannst mér hnökrar á. Til
að mynda finnst mér óskiljanlegt að þýða ekki orð-
ið „persilla" með því ágæta íslenska orði „stein-
selja“ (123) og handklæðaþurrkari finnst mér kauðs-
legt orð yfir handklæðaofn. En John John er ágætis
saga um hvernig það er að vera maður í félagi við
aðra menn og hvemig á að lifa af í þessum heimi.
Katrín Jakobsdóttir
Mats Wahl: John John. Hilmar Hilmarsson þýddi. Mál og
menning 2001.
Leildist
Systur gera rósir
íslensk börn hafa tekið fagnandi á
móti Snuðru og Tuðru sem Möguleik-
húsið hefur sýnt þeim undanfarin ár,
enda kannast öll börn við svona prakk-
ara eins og þær. í nýrri leikgerð Péturs
Eggerz af Jólarósum Snuðru og Tuðru
eftir Iðunni Steinsdóttur rifjar langlúin
móðir þeirra systra upp ýmis atvik und-
anfarinna jóla um leið og hún setur
áhorfendur inn í undirstöðuatriði búta-
saums ásamt Theodóru vinkonu sinni 1
næsta húsi. „Jólarósirnar" sem titillinn
vísar til eiga ekki við plöntuna heldur
prakkarastrik - sbr. að „gera rósir“.
Þær ræna rusladöllum og fara með nið-
ur í fjöru til að fólk geti sett drasl í þær
í stað þess að henda því úti í náttúr-
unni, þær rusla hroðalega til í herberg-
inu sínu, þær meiða hvor aðra í harka-
legum leikjum (Tuðra er svolítið meira
kvikindi en Snuðra), þær éta svo mikið
af smákökudeiginu að þær grípa til þess
ráös að blanda restinni saman svo
mamma taki ekki eftir hvað það hefur
rýmað (og úr verða óætar smákökur) og þær
skreyta jólatréð og klæða sig á aðfangadagskvöld
með svo miklum látum að ungir áhorfendur stungu
fingri í munn, hálfhneykslaðir á þessum hama-
gangi. Það er líka nauðsynlegt því þannig verður
sýningin eins konar „hreinsun"; áhorfendur þurfa
ekki að vera óþekkir heima hjá sér, Snuðra og
ir fyrir það kapphlaup. Reyndar eru hlut-
verkin fimm því faðir systranna kemur ör-
lítið við sögu og skiptust leikkonurnar á
bæta á sig hatti og hálsbúnaði fyrir
Ingibjörg Stefánsdóttir
og Lára Sveinsdóttir
minntu raunar einna
mest á dr. Jekyll og mr.
Hyde þegar þær snar-
skiptu um eðli og eigin-
leika á núll komma fimm,
hvað eftir annað. Ingibjörg
var heldur ýktari i leik, bæði
sem hin snobbaða Theodóra og
Tuðra. Lára gerði góðan mun á sinum per-
sónum, var undurblíð og góð sem móðirin
og svo alger andstæða sem skellibjallan
Snuðra. Sýningin er hröð og hávaðasöm á
köflum en varla hraðari og hávaðasamari
en snuðrur og tuðrur á heimilum lands-
manna á þessum stressaða árstíma. Allur
umbúnaður sameinar að vera litríkur og
hentugur og talar beint til barna.
Silja Aðalsteinsdóttir
Möguleikhúsiö vlð Hlemm sýnir: Jólarósir Snuöru og
Tuöru eftir löunni Steinsdóttur í leikgerö Péturs Eggerz.
Búningar: Katrín Þorvaldsdóttir. Leikmynd: Katrín Þor-
valdsdóttir og Bjarni Ingvarsson. Tónllst: VilhjSlmur Guö-
jónsson. Leikstjóri: Bjarni Ingvarsson.
DV-MYND E.ÖL
Það er gaman að lelka sér með litríku efnisbútana hennar mömmu
Lára Sveinsdóttir og Ingibjörg Stefánsdóttir leika systurnar. Nú er líka kom-
in út plata meö öllum uppáhaldslögunum þeirra Snuöru og Tuöru.
Tuðra eru búnar að sjá um slíkt fyrir þá.
Eins og venjan er í litlum leikhúsum reynir sýn-
ingin mikið á hvað leikararnir eru snöggir að skipta
um fót því tvær leikkonur sjá um öll fjögur hlut-
verkin. Þær voru í fótunum af systrunum en
„klæddu sig svo í“ fullorðnu konumar, og reyndust
búningar móðurinnar og Theodóru afar vel hannað-
________________Menning
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Slagverk
Sænski slag-
verkshópurinn
Kroumata verður í
aðalhlutverki á
sinfóníutónleikum
í Háskólabíói kl.
19.30 annað kvöld,
og munu þeir sem
sáu hann spila í
Óperunni síðast ekki láta sig vanta á
þessa tónleika. Á efnisskránni eru
verk eftir Magnús Blöndal Jóhann-
son, Edgar Varése og Georg Katzer
en hljómsveitarstjóri er Frakkinn
Diego Masson. Á undan tónleikun-
um mun Bjarki Sveinbjörnsson tón-
listarfræðingur kynna verk Magnús-
ar Blöndals, Punkta. Kynningin fer
fram i anddyri bíósins kl. 18 og eru
allir velkomnir að hlýða á fyrirlest-
urinn.
Kroumata-hópurinn sænski var
stofnaður í Stokkhólmi 1978 þegar
sex ungir menn létu þar með rætast
draum um kammerhóp þar sem slag-
verkið væri í forgrunni. ÝKroumata
hefur frá upphafi verið skipað fram-
úrskarandi hljóðfæraleikurum og
hefur hópurinn ferðast um allan
heim og fyllt sali auk þess að vera
vinsælir í heimalandinu
Trúarbragöafræði
Á föstudaginn
gengst Guðfræði-
stofnun Háskóla ís-
lands fyrir mál-
þingi sem tileinkað
er dr. Sigurbirni
Einarssyni biskupi
í tilefni af níræðis-
afmæli hans 30.
júní sl. Málþingið yerður haldið í
Hátíðarsal Háskóla íslands og hefst
kl. 14, og er yfirskrift þess: Trúar-
bragðafræði við dögun 21. aldar.
Fundarstjóri verður prófessor Gunn-
laugur A. Jónsson, forseti guðfræði-
deildar. Allir velkomnir.
Amelie
Annað kvöld kl. 22.30 forsýnir Fil-
mundur í Háskólabíói nýjan vin-
sældasmell frá Frakklandi, „Le fabu-
leux destain d’Amelie Poulain" eða
„Amelie" eins og myndin er oftast
kölluð. Leikstjórinn er ein af skær-
ustu stjömum franskrar kvik-
myndagerðar um þessar mundir,
Jean-Pierre Jeunet, sem á að baki
myndir eins og „Delicatessen" og
„Alien: Resurrection".
Myndin segir frá Amelie, draum-
lyndum einfara sem hefur óskapleg-
an áhuga á lífi meðbræðra sinna, en
á erfitt með að taka virkan þátt í eig-
in lífi. Dag nokkurn ákveður hún að
bæta líf fólksins í kringum sig og fer
að blanda sér í ýmislegt sem flestir
teldu sér óviðkomandi. Þetta hefur
ófyrirséðar afleiðingar i för með sér,
meðal annars þær að hinn eini
sanni skýtur upp kollinum og upp-
hefst þá indælis ástarsaga ...
Myndin ber sterk höfundarein-
kenni í útliti og efnistökum, og sag-
an minnir um margt á „Delicat-
essen“ þótt hún sé öll ljúfari. Síðari
sýning Filmundar verður á mánu-
dagskvöldið kl. 22.30.
í þágu
byggingarlistar
Annað kvöld kl. ~~~I
20 flytur Pétur H.
Ármannsson arki-
tekt fyrirlestur um
verk og starfsferil
Guðmundar Kr.
Kristinssonar arki-
tekts í Listasafni
Reykjavíkur
Hafnarhúsi,
Tryggvagötu 17.
Guðmundur Kr.
(1925-2001) var einn
anna í stétt íslenskra arkitekta á 20.
öld. Hann stundaði nám í arkitektúr
í Zúrich í Sviss og hóf að loknu námi
störf hjá Gunnlaugi Halldórssyni
arkitekt, helsta frumherja módern-
ismans í íslenskri húsagerð, en rak
einnig eigin teiknistofu.
Fyrirlesturinn er liður í röð er-
inda á vegum Byggingarlistardeildar
og Arkitektafélags Islands þar sem
fjallað er um verk merkra íslenskra
arkitekta á 20. öld. Aðgangur er
ókeypis.
Kristinsson
brautryðjend-