Dagblaðið Vísir - DV - 27.12.2001, Blaðsíða 12

12
FIMMTUDAGUR 27. DESEMBER 2001
Fréttir
ÐV
Hneyksli i skugga
stríðsreksturs
Brottreknir og atvinnulausir
Tengsl orkuveitunnar og fjármálafyrirtækisins Enron og Hvíta hússins eru ótvíræö. Bush forseti þáöi háar upphæöir
frá fyrirtækinu í kosningsjóöi og varaforsetinn haföi samráö viö forstjórana þegar hann undirbjó nýja orkustefnu stjórn-
arinnar í Washington. Mikil málaferli eru í uppsiglingu vegna gjaldþrots fyrirtækisins. Á myndinni eru starfsmenn í höf-
uöstöövum Enron í Houston aö bera út eigur sínar eftir aö fyrirtækinu var lokiö og þeir búnir aö missa vinnuna.
Stríðsrekstur Bush forseta og
liðsmanna hans dregur athyglina
frá einu mesta fjármálahneyksli í
sögu Bandaríkjanna. Gjaldþrot
orkuveitufyrirtækisins Enron, sem
lýst var yfir í byrjun desember,
tengist forsetanum og stjórn hans
með margvíslegum hætti og er nú
komið til kasta þingnefnda, skatta-
yfirvalda og margs kyns eftirlits-
stofnana að rekja gang mála og
tengja umsvif og áhrif fyrirtækisins
í ólíklegustu áttir.
Enron var til skamms tima talið
sjöunda stærsta fyrirtækið í Banda-
ríkjunum. Höfuðstöðvarnar eru í
Houston í Texas en starfsemin
teygði anga sína um Bandarikin og
víða um heim og var ekki lengur
bundin við orkuöflun og sölu og tók
til margra sviða viðskiptalífsins. En
höfuðviðfangsefnið var sala og
dreifing á rafmagni og jarðgasi, sem
víða gegnir sama hlutverki og hita-
veitur á íslandi. Enron var því
sannkölluð orkuveita.
Mjög kom á óvart þegar þetta öfl-
uga fyrirtæki varð skyndilega gjald-
þrota, það var metið á 60 milljarða
dollara en á nú ekki fyrir skuldum.
Upp á hvaða upphæð gjaldþrotið
hljóðar er enn óvíst en ljóst þykir að
hluthafar tapi miklu fé og að tug-
þúsundir manna missi vinnuna.
Ekki bætir úr skák fyrir starfsfólk-
ið að svo virðist sem búið sé að
hirða tryggingasjóði þess og er það
ein af mörgum meintum lögleysum
sem verið er að rannsaka.
Samkvæmt bandarískum fjöl-
miðlum leikur sterkur grunur á að
margt sé gruggugt hjá stjómendum
Enron og að þeir hah stundað ólög-
leg innherjaviðskipi til að skaðast
ekki sjálfir í gjaldþrotinu og selt sín
bréf háu verði þegar sýnt þótti á
hvaða leið fyrirtækið var. En þeir
létu aðra hluthafa ekki vita um
raunverulega stöðu og enn síður þá
sem keyptu hlutabréf þeirra í góðri
trú. í stjórn Enron sátu mektar-
menn í viðskiptalífi og stjórnmál-
um. Þeir fjölmiðlar sem um málið
fjalla telja engar likur á að stjórnin
hafi ekki öll vitað um bága stöðu
löngu áður en gjaldþrotið reið yfir.
Stjórn fyrirtækisins, margir
framkvæmdastjórar og háttsettir yf-
irmenn þögðu sem gröfin yfir uppá-
fallandi gjaldþroti og reyndu hver
sem betur gat að tryggja eigin hags-
muni og náðu þeir gífurlegum upp-
hæðum út úr búinu áður en yfir
lauk. Þannig sviku þeir hluthafa,
lánastofnanir og starfsfólk og hið
opinbera um mikið fé og þykir
greinOegt að víða verði þröngt í búi
þegar til skuldaskila kemur.
Margt þykir gruggugt í starfsemi
Enron og dótturfyrirtækja. Falsað
bókhald og uppgjör sem ekki studd-
ust við eiginlega stöðu fyrirtækj-
anna og sú leynd sem hvíldi yfir
hve illa það stóð fjárhagslega bend-
ir til að viðskiptasiðferðið hafi ekki
verið á háu stigi hjá stjórnendum og
að margs konar lög hafi verið brot-
in.
Einkavinur forsetans
Ekkert eitt fyrirtæki hefur staðið
éins vel við bakið á Bush forseta og
Enron. Stjórnarformaðurinn Kenn-
eth Lay hefur lengi verið í góði vin-
fengi við Bushfjölskylduna og þegar
George W. Bush hóf afskipti af
stjómmálum í Texas stóð hann fast
að baki vini sínum og lagði mikið fé
í kosningabaráttu hans þegar hann
keppti um ríkisstjóraembættið. En-
ron hefur síðan lagt mikið fé í kosn-
ingasjóði Bush og Rebúblikana-
flokksins í Texas.
I kosningabaráttunni um forseta-
embættið lagði Enron og fram-
kvæmdstjórar félagsins 2 milljónir
dollara í sjóð Bush en þá fengu
demókratar um fjórðung þeirrar
upphæðar frá sömu aðilum. Þá fékk
Bush forstjóraþotu samsteypunnar
til afnota þegar hann þurfti á að
halda. Árið 2000 opnaði Enron eigin
hafnaboltavöll. George W. Bush for-
seti sat í heiðurssæti í forstjóra-
stúkunni við opnunarhátíðina fyrir
framan vin sinn Lay stjórnarfor-
mann.
Orkuveitur eiga mikið undir eft-
irlitsnefnd orkumála sem starfar á
vegum ríkjasambandsins og lítur
eftir rafmagns- og gasdreifingu.
Snemma á árinu kvartaði formaður
nefndarinnar yfir ágangi Enron og
heimtufrekju Lay stjórnarfor-
manns. Búist var við að hann yrði
endurskipaður af Hvíta húsinu á ár-
inu. En hann var látinn víkja án
þess að skýringar væru gefnar á
þeirri ráðstöfun.
Dick Cheney varaforseti fékk það
verkefni að undirbúa nýja orku-
stefnu. Þegar hann vann við það
verkefni komu Lay stjórnarfprmað-
ur og framkvæmdastjórar Enron til
fundar við hann og gáfu góð ráð
varðandi nýja stefnumörkun. Ekki
er vitað til að varaforsetinn hafi
kallað til fulltrúa neins annars
orkufyrirtækis í sama tilgangi.
Tengsl inn í Hvíta húsið
í stjórnkerfi Hvíta hússins eru
Enron-menn áhrifamiklir. Aðalefna-
hagsráðgjafi forsetans er fyrrum
ráðgjafi orkufyrirtækisins og eins
sá maður sem gegnir stöðu aðal-
samningamanns viðskiptamála.
Ráðherrann sem fer með málefni
landhersins var einn af fram-
kvæmdastjórum Enron áður en
hann tók við núverandi stöðu sinni.
Áður en hann tók sæti í ráðgjafa-
stjórn forsetans, eða rikisstjórn,
Þegar um hœgist í har-
áttunni við hryðjuverka-
menn er meira en líklegt
að demókratar og ein-
hver dómsvöld geri gang-
skör að því að tengja
Bush forseta, stjórn hans
og Rebúblikanaflokkinn í
Texas við Enron-
hneykslið. Þá mun ekkert
verða til sparað að velta
forsetaembœttinu upp úr
subbuskap fégráðugra og
siðlítilla viðskiptajöfra
og minna á tengslin sem
liggja á milli Hvíta húss-
ins og risavaxnasta gjald-
þrots sem sögur fara af.
eins og venja er að kalla þá sam-
kundu upp á evrópska vísu, varð
hann að selja hlutabréf í Enron fyr-
ir ríflega 25 milljónir dollara.
Enn er mörgum spurningum
ósvarað um samskipti Hvíta húss-
ins og orkufyrirtækisins. Eru jafn-
vel áhrifamiklir rebúblikanar fam-
ir að krefjast þess að æðstu menn
flokks og ríkis fari að gera hreint
fyrir sínum dyrum. Spurt er hvort
menn sem störfuðu sem ráðgjafar
og framkvæmdastjórar Enron hafi
ekki séð teikn á lofti um erfiða
stöðu og fyrirsjáanlegt gjaldþrot eða
hvers vegna þeir vöruðu ekki við
því.
Hvíta húsið neitaði fyrr á árinu
að verða við kröfum ríkisendur-
skoðunar og rannsóknaraðilum full-
trúadeildarinnar um samskipti
Cheney varaforseta og Enron varð-
andi mótun nýrrar orkustefnu sem
hann vann að. Gekk það mál svo
langt að hótað var að fá dómsúr-
skurð um að skylt væri að gögnin
væru látin i té. Eftir árásirnar 11.
september tilkynnti ríkisendurskoð-
un að krafan um að fá gögnin frá
varaforsetanum væri ekki lengur
forgangsmál. Við það situr.
En gangur gjaldþrotamálsins
heldur samt áfram og þótt ekki sé
verið að tefja æðstu stjórnendur frá
stríðsrekstri á meðan á honum
stendur er vist að þeir verða síðar
að svara til saka. En áður þarf að
góma þá efnahagslegu hryðjuverka-
menn sem bera ábyrgð á stærsta
gjaldþroti í sögu Bandaríkjanna eft-
ir að hafa komið sínum eigin auði
undan.
Fleiri syndarar
Rebúblikanar lögðu ofuráherslu á
að klekkja á Clinton-hjónunum fyr-
ir þátt frúarinnar í Whitewater-mál-
inu. En þær upphæðir sem um var
að tefla í því lóðabraski og innherja-
svindli voru smámunir einir í sam-
anburði við Enron-ósköpin. En með-
eigendur frú Hillary í lögfræðifirma
lentu þar í miklum hremmingum,
einkavinur forsetahjónanna framdi
sjálfsmorð og aðrir voru dæmir til
langrar fangelsisvistar. En ofsækj-
endur fyrrum forsetahjónanna
gerðu allt sem í þeirra valdi stóð til
að klekkja á þeim og helst að fá
frúna dæmda fyrir að vera meðsek í
ólöglegu braski.
Þegar um hægist í baráttunni við
hryðjuverkamenn er meira en lík-
legt að demókratar og einhver
dómsvöld geri gangskör að því að
tengja Bush forseta, stjórn hans og
Rebúblikanaflokkinn í Texas við
Enron-hneykslið. Þá mun ekkert
verða til sparað að velta forsetaemb-
ættinu upp úr subbuskap fégráð-
ugra og siðlítilla viðskiptajöfra og
minna á tengslin sem liggja á milli
Hvíta hússins og risavaxnasta gjaid-
þrots sem sögur fara af.
En á meðan bandarísku þjóðinni
er haldið í „krigshumor" þar sem
óvinir eru á hverju strái og sigur
einhvern tíma i höfn verður ekki
farið að efna til þess óvinafagnaðar
að gera forseta Bandaríkjanna sam-
sekan um glæpsamlega fjármála-
starfsemi.
Undraveröld
Umdeilt máiverk af Betu
Hinni háttvirtu Elísabetu Eng-
landsdrottningu var ekki mikið
skemmt skömmu fyrir jól. I tilefni
af því að kerla
hefur borið
krúnuna í fimm-
tíu ár á næsta
ári málaði einn
fremsti andlits-
málari Bret-
lands, Lucian
Freud, af henni
nýja andlits-
mynd, eða
portrait-mynd. Freud notaði breiða
pensla þannig að andlitsdrættir
drottningar eru grófir og miklir.
Þar ofan á benda svipbrigði hefðar-
konunnar á myndinni ekki til þess
að gleði ríki í lífi hennar eins og
sést á myndinni hér að ofan. Við-
brögð Buckinghamhallar hafa verið
fá og sagði talskona hirðarinnar að
drottning hefði ekkert um málið að
segja. Gagnrýnendur hafa hins veg-
ar ekki legið í skoðun sinni og hafa
yflrlýsingar þeirra flestar verið á
verri veg hvað varðar gæði mál-
verksins.
Sveinki á eftirlaunum
Bandaríski bankastjórinn Patrick
Faye tók sig til fyrir þessi jól og
borgaði ílugfarið fyrir jólasveininn
til New York svo ættleiddu krakk-
amir hans gætu hitt hann. Jóla-
sveinnin heitir raunar Ken Godfrey
og er 76 ára eftirlaunaþegi frá Nott-
ingham á Englandi. Leiðir Godfrey
og Faye fjölskyldunnar lágu saman
í Lapplandi og krakkar Faye voru
viss í sök sinni um að Godfrey væri
hinn eini sanni jólasveinn. Þegar
Faye frétti að Godfrey hefði misst
konuna sína fyrir stuttu þá ákvað
hann að bjóða honum á heimili sitt
í New York. Faye segist ekki ætla að
leiðrétta þennan skemmtilega mis-
kilning fyrir krökkunum sínu, 11, 9,
7 ára og 18 mánaða. Hann mun
borga allan kostnað sem ferðinni
fylgir fyrir Godfrey.
Óskarinn heilsuspillandi
Svo virðist sem hinn eftirsótti
Óskar sem veittur er við hátíðlega
athöfn á hverju ári í henni
Hollywood sé
ekki jafn eftir-
sóknarverður og
látið er af vera.
Samkvæmt
nýrri kanadískri
rannsókn á þetta
sérstaklega við
um þá sem vinna
Óskarinn fyrir
framúrskarandi
kvikmyndahand-
rit. Lífslíkur óskarverðlaunahafa
fyrir kvikmyndahandrit er um 3,6
árum styttri en hjá öðru fólki. Hugs-
anlegar skýringar eru sagðar vera
óheilbrigðara líferni sem fylgir auk-
inni velgengni og meiri peningum,
s.s. reykingar, drykkja, hreyfingar-
leysi og vökunætur.
Á meðan handritshöfundar tapa
þá virðast lífslíkur leikara sem
hljóta Óskarinn fræga aukast. Talið
er þessir aðilar passi sig og sitt líf
betur þar sem þeir eru stöðugt und-
ir eftirliti fjölmiðla og almennings.
Jólasveinninn handtekinn
Svo virtist sem lögreglan í borginni
Ottawa í Kanada hefði tekið forskot á
sæluna hvað varðar ný lög gegn
hryðjuverkum sem voru til umræðu í
efri deild kanadíska þingsins í sein-
ustu viku. Menn í lögreglubúningum
sáust handtaka jólasvein á þeim for-
sendum að hann væri með skegg,
hegðaði sér undarlega og væri þ.a.l.
mjög líklega meðlimur í hryöjuverka-
sellu.
Þegar betur var að gáð þá reyndist
ekki um alvöru handtöku að ræða
heldur var handtakan liður í mótmæl-
um gegn lagafrumvarpi um varnir
gegn hryjuverkum. Frumvarpið, er
líkt og systurfrumvörp þess í öðrum
löndum, talið ganga mjög á almenn
mannréttindi borgaranna með víð-
tækari símahlerunarleyfum, handtök-
um vegna grunsamlegs útlits osfrv.
Neðri deild kanadíska þingsins hefur
nú þegar samþykkt lagafrumvarpið
en efri deildin er að ræða þau.