Dagblaðið Vísir - DV - 15.09.2003, Qupperneq 14

14 MENNING MÁNUDAGUR 15. SEPTEMBER 2003
Menning
Leikhús ■ Bókmenntir ■ Myndlist ■ Tónlist • Dans
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Netfang: silja@dv.is
Sími: 550 5807
Nýtt og gamalt í hnattvæðingu
SAGNFRÆÐI: Kl. 12 í hádeginu
á morgun heldurGuðmundur
Jónsson, dósent í sagnfræði,
fyrirlestur í fundaröð Sagn-
fræðingafélags íslands „Hvað
er (um)heimur?" í Norræna
húsinu. Erindið nefnist „Hvað
er nýtt og hvað gamalt í hnatt-
væðingu samtímans?"
Snemma á síðasta áratug varð
mikið framboð af kenningum
um nýja tíma í sögu mannkyns:
heimurinn væri að „minnka",
tími og rúm að þjappast sam-
an og landamæri að þurrkast
út. Maðurinn væri að skapa í
fyrsta skipti raunverulega
„hnattvæddan" heim. Var inn-
stæða fyrir stóru yfirlýsingun-
um eða voru þær einungis
gamalt vín á nýjum belgjum?
Sjá nánará akademia.is/saga.
Englarnir til Serbíu
BÓKMENNTIR: Englaralheims-
ins eftir Einar Má Guðmunds-
son hafa verið seldir Narodna
knjiga forlaginu í Serbíu, og
þar með hefur útgáfurétturinn
á þessari vinsælu bók verið
seldur til tuttugu landa. Hún
kom út 1993 og hlaut Menn-
ingarverðlaun DV strax og Bók-
menntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs tveimur árum síðar.
ð standa á eigin fótum
LEIKLISTARGAGNRÝNI
Halldóra Friðjónsdóttir
Norski rithöfundurinn Ingvar Ambjornsen er
þekktastur utan heimalandsins fyrir kvikmynd-
ina um Eiling en hún byggir á skáldsögu hans
Brödre i blodetsem kom útárið 1996.
Áður en kvikmyndin var gerð hafði sagan
ratað á svið í leikgerð Axels Hellstenius en ís-
lensk útfærsla verksins er nú sýnd í Freyvangi
í Eyjafirði og í Loftkastalanum í Reykjavík
enda samstarfsverkefni Leikfélags Akureyrar
og Sagnar ehf.
Það er auðvelt að skilja hvers vegna sögur
Ambjornsens um Elling hafa notið jafn mik-
illa vinsælda og raun ber vitni. Elling er nefni-
lega ágætlega gefmn þótt honum gangi illa að
fóta sig í veröldinni og sýn hans á sjálfan sig
og umheiminn er meinhæðin. Hann hefur
sjúklega þörf fyrir reglufestu og hvers kyns
uppbrot á daglegri rútínu verður orsök ang-
istar og kvíða. Ambjornsen tekst einstaklega
vel að lýsa hugarheimi þessa grátbroslega ná-
unga en gerir það af nærfærni og hlýju.
I leikritinu Erling sem íslendingum gefst
nú kostur á að sjá segir frá samskiptum titil-
persónunnar og Kalla Bjarna sem hann
kynnist á stofnun og fer síðan að búa með í
íbúð sem félagsþjónustan skaffar þeim. Þeir
félagarnir hafa tilsjónarmann, Frank Heiðar,
en þurfa að öðru leyti að sjá um sig sjálfir og
gengur á ýmsu. Kalli Bjarni er mun einfaldari
en Erling, hægur og þunglamalegur, og á sér
enga ósk heitari en að komast yfir kvenmann.
Það tekst reyndar á endanum og einnig má
segja að Erling finni sér ákveðinn tilgang í líf-
inu því hann uppgötvar í sér skáldskapargáf-
una og ákveður að deila henni með þeim sem
kaupa Royal-búðinga í 10-11.
Hallgrímur Helgason þýddi Erling og stað-
færði og hefur sú vinna tekist með prýði.
Textinn er oft á tíðum bráðfyndinn en það
eru ekki síður aðstæður þeirra félaga og við-
brögð sem framkalla hlátrasköll hjá áhorf-
endum.
Ambjornsen tekst einstaklega
vel að lýsa hugarheimi þessa
grátbroslega náunga en gerir
það afnærfærni og hlýju.
Það er Stefán Jónsson sem fer með hlut-
verk Erlings og gerir það listavel. Með meitl-
uðum hreyfingum og raddbeitingu gæðir
hann persónuna sérkennum sem gera hana
einkar trúverðuga. Ein lítil handahreyfing og
örlítil raddhækkun nægðu til að tjá djúpa
angist og má til sanns vegar færa að Stefán
búi að reynslunni sem hann öðlaðist við að
leikstýra Kvetch. Leikmátinn er í það minnsta
SKRfTTÐ FÓLK: Gísli Pétur, Stefán, Jón Gnarr og Hildigunnur í hlutverkum sínum.
ERLING: Stefán Jónsson gerir hann einkartrúverðug-
an.
svipaður og byggir mjög á nákvæmni í tíma-
setningum og blæbrigðaríkum svipbrigðum.
Þessi vandaða vinna týnist því miður dálítið í
Loftkastalanum og ég þykist viss um að sýn-
ingin njóti sín betur í Freyvangi enda áhorf-
endur í mun meiri nálægð við sviðið þar.
Jón Gnarr fer með hlutverk Kalla Bjarna og
er túlkun hans nokkuð einsleit. Hann á samt
ágæta spretti og kemur einfeldningshætti
persónunnar vel til skila. Gísli Pétur Hinriks-
son var fínn í hlutverki tilsjónarmannsins,
traustvekjandi og hæfilega röggsamur, en í
sýningunum iyrir norðan fer Skúli Gautason
með það hlutverk. Auk þess koma þrjár kon-
ur við sögu í verkinu og fór Hildigunnur Þrá-
insdóttir með hlutverk þeirra allra.
Hildigunni fórst það vel úr hendi og dró
hverja persónu fyrir sig skýrum dráttum.
Leikmynd Axels Hallkels er einföld en gef-
ur ágæta mynd af dálítið nöturlegri íbúð fé-
laganna. í atriðum sem gerast utan veggja
hennar koma lýsing og hljóð í stað leikmynd-
ar og er hvort tveggja vel unnið. Það er Bene-
dikt Erlingsson sem leikstýrir og má vel við
una því Erling er ágætlega lukkuð uppfærsla.
Leikritið bætir engu við kvikmyndina en hef-
ur það þó fram yfir að á sviðinu er lifandi fólk
sem gerir upplifunina allt aðra.
Leikfélag Akureyrar og Sögn ehf. sýna Erling, leikgerð
eftir Axel Hallstenius byggða á bókum eftir Ingvar
Ambjornsen í Loftkastalanum og Freyvangi. Þýðing og
staðfærsla: Hallgrímur Helgason. Leikmynd og búning-.
an Axel Hallkell Jóhannesson. Lýsing: Björn Bergsteinn
Guðmundsson og Ingvar Björnsson. Hljóðmynd: Hallur
Ingólfsson. Leikstjóri: Benedikt Erlingsson.
Bókmenntahátíð - in memoriam
o
PS
Silja Aðalsteinsdóttir
Bókmenntaáhugamenn hafa notið lífsins í
Reykjavík undanfarið. Gleypt í sig nýjar bækur
og hlustað svo á höfundana lesa upp úr jpeim
og tala um þær. Sjaldan eða aldrei hefur Bók-
menntahátíðin í Reykjavík tekist eins vel, hvort
sem litið er til vals á umræðuefnum ímálstof-
um, aðsóknar eða vals á rithöfundum sem
boðið var til landsins. Ég segi nú bara: Efþetta
er undanrennan þá errjóminn feitur.
Óvænt stjarna hátíðarinnar var japanski
rithöfundurinn Haruki Murakami, hógvær
maður um fimmtugt sem fór beinlínis hjá
sér við áhugann sem íslendingar sýndu hon-
um. Skipuieggjendum hátíðarinnar hafði
ekki dottið í hug að hann drægi að sér annan
eins fjölda og raun varð á í hvert skipti sem
hann kom fram, en yngra fólk sagði: Ef við
hefðum verið spurð þá hefðum við verið klár
á áhuganum. Bóksalar tóku undir það að
fólk milli tvítugs og þrítugs biði eftir hverri
nýrri bók frá honum.
Sjálfur sagði Murakami á umræðufundi í
Hátíðasal Háskólans að í Japan læsi bæði
ungt fólk og foreldrar þess bækur hans.
Hann sameinar kynslóðimar í heimalandi
sínu.
Þýöingarstíll
Hluti af skýringunni á vinsældum
Murakamis f hinum vestræna heimi er sú að
hann hafnaði sem ungur höfundur jap-
anskri rithefð en lagaði sig að vestrænum
stfl. Hann byrjaði að æfa sig að skrifa á
ensku, sagði hann, en þýddi svo textann á
japönsku.
„Gagnrýnendur kvörtuðu undan því
framan af að stfllinn á bókunum mínum
væri þýðingarlegur, og það var ekki fjarri
lagi," sagði hann og brosti samsærislega.
„En þannig eignaðist ég minn eigin sérstæða
stfl.“ Honum fannst japanskur bókmennta-
stfll kæfandi formlegur, en nú segist hann
nálgast hefðbundnar japanskar bókmenntir
æ meir í skrifum sínum.
Murakami var afar opinskár og elskulegur
í opnu viðtali í Norræna húsinu f upphafi
hátíðar og gaf viðstöddum einstaka hlut-
deild f starfi sínu sem rithöfundur. Hann er
þekktur fyrir töfraraunsæi og draugagang í
bókum sínum en sagðist ekki hafa þurft að
sækja slíkt tU Suður-Ameríku, f Japan væri
allt iðandi af vættum, guðum og draugum.
„Við segjumst eiga 800 guði, en sú tala er
bara táknræn. 800 þýðir óteljandi!"
Engin áætlun
Murakami þarf heldur ekki að leita hins
heimullega langt því innra með honum
sjálfum er dimmt rými þar sem allt getur
gerst, sagði hann. Þetta myrkur er ógnvekj-
andi og jafnvel hættulegt, en þaðan spretta
allar sögurnar. Aldrei sagðist hann gera
áætlun fyrirfram um hvernig saga yrði: „Ef
ég vissi endinn þá væri svo leiðinlegt að
skrifa!" Þvert á móti skrifaði hann og skrifaði
til að komast að því hvernig sagan væri!
Stundum yrði kannski smásaga seinna að
STJARNA: Haruki Murakami.
langri bók eins og tilfellið var með
Sagnaþætti upptrekkta fuglsins.
Sumar líkingarnar sem Murakami notaði
voru heillandi, eins og þegar hann sagði að
hinn elskulegi, mjúki karlmaður í sögum
hans væri ekki hann sjálfur heldur týndur