Dagblaðið Vísir - DV - 15.09.2003, Blaðsíða 16

MÁNUDAGUR 15.SEPTEMBER2003 SKOÐUN 33
4=
76 SKOÐUN MÁNUDAGUR 75. SEPTEMBER2003
Svíar hafna evrunni
Sænskir kjósendur hafa hafnað, með
afgerandi hætti, að kasta sænsku krón-
unni og taka upp evruna - sameigin-
legan gjaldmiðil flestra ríkja Evrópu-
sambandsins. f þjóðaratkvæðagreiðslu
á sunnudag greiddu 56,2% kjósenda
atkvæði gegn evrunni en aðeins 41,8%
voru hlynnt upptöku hennar.
Niðurstaða kosninganna er áfall fyrir
ríkisstjórn Görans Perssons, forsætis-
ráðherra og formanns Jafnaðarmanna-
flokksins. Jafnaðarmenn lögðu mikið
undir í kosningunum og augljóst er að
úrslit kosninganna munu veikja stjórn
þeirra til lengri tíma. Niðurstaðan var
svo afgerandi að vandséð er að ríkis-
stjórn sem lagði jafnmikið undir og
gert var geti setið áfram við stjórnvölinn án þess
að sækjast eftir endurnýjun umboðs frá kjós-
endum. Andstæðingar Evrópusambandsins
munu hins vegar eflast. Hvaða áhrif kosning-
arnar hafa hins vegar á þátttöku Svíþjóðar í Evr-
ópusambandinu á eftir að koma í ljós.
Kosningarnar voru haldnar í skugga hins öm-
urlega morðs á önnu Lindh, utanríkisráðherra
Svíþjóðar og mikils Evrópusinna. Morðið virð-
ist hins vegar ekki hafa haft áhrif á niðurstöðu
kosninganna eins og sumir höfðu átt von á.
Skoðanakannanir höfðu reyndar lengi bent til
þess að meirihluti Svía væri andvígur því að
taka upp evruna, þrátt fyrir að linnulausum
áróðri væri haldið uppi af áhrifamönnum í
stjórnmálum og atvinnulífi fyrir því að sænsku
íslenskir Evrópusinnar biðu örugg-
lega milli vonar og ótta eftir niður-
stöðunni í Svíþjóð. EfSvíar hefðu
samþykkt evruna hefði hafist mikið
áróðursstríð hér á landi fyrir upp-
töku evrunnar og fyrir aðild íslands
að Evrópusambandinu. Enn á ný
hefði verið reynt að grafa undan ís-
lensku krónunni.
krónunni yrði skipti út fyrir evruna.
Spumingin er hvort úrslit kosninganna í Sví-
þjóð hafi einhver áhrif hér á landi og í Noregi.
Leiða má líkur að því að almenningur í
Noregi telji það ekki jafnmikilvægt og
áður að Noregur gangi inn í Evrópusam-
bandið eftir að ljóst er að Svíþjóð mun
ekki taka þátt í sameiginlegu mynt-
bandalagi. Hið sama á við hér á landi.
Barátta fyrir aðild landanna að Evrópu-
sambandinu verður því erfiðari en áður.
Islenskir Evrópusinnar biðu örugglega
milli vonar og ótta eftir niðurstöðunni í
Svíþjóð. Ef Svíar hefðu samþykkt evruna
hefði hafist mikið áróðursstríð hér á
landi fyrir upptöku evrunnar og fyrir að-
ild íslands að Evrópusambandinu. Enn á
ný hefði verið reynt að grafa undan ís-
fensku krónunni. Enn á ný hefði verið
reynt að telja almenningi trú um að með
evrunni myndu vextir lækka og matarverð
einnig, þó að hvorugt sé ömggt eða sjálfgefið.
Umræðan um upptöku evrunnar hér á landi
er spurningin um efhahagslegt sjálfstæði lands-
ins - spurningin um sjálfræði lítillar þjóðar í
eigin málum. Sá tími kann hins vegar að renna
upp að skynsamlegt sé fyrir íslendinga að skipa
peningamálum sínum með öðrum hætti en nú
er, jafnvel að tengja krónuna beint við einhvern
gjaldmiðil eða leggja krónuna niður. Hagsmun-
um fslendinga verður þá ekki endilega best
þjónað með því að taka upp evruna. En tími
þess að leggja krónuna niður er langt frá því að
vera mnninn upp. Það bíða okkar fleiri og mik-
ilvægari verkefni.
Hörð viðbrögð fyrirsjáanleg
í.
HÖRÐ VtÐBRÖGÐ: Andstæðingar Kárahnjúkavirkjunar og álvers í Reyðarfirði mótmæla
hér með táknrænum hætti. Greinarhöfundur telur að óþarft sé að kalla það einelti þótt
stuðningsmenn virkjunarframkvæmda mótmæli líka þegar þær eru blásnar af.
KJALLARI
Sveinn Kristinsson
forseti bæjarstjórnarAkraness
Kolbrún Halldórsdóttir þing-
maður fer mikinn í grein um
Norðlingaöldumálið í DV sl.
föstudag. Ekki að undra að hún
vitni sérstaklega í orð undirrit-
aðs í RÚV um daginn, um að til-
finningarök væru ekki gild í
þessari umræðu.
Þau orð fara greinilega í taugarn-
ar á henni. Grein hennar er nefni-
lega svo merkt tilfinningum að
staðreyndir málsins verða léttvæg-
ar. Slík umræða getur verið
skemmtileg, hressandi og upphefj-
andi, en er ekki heppileg þegar taka
þarf ákvarðanir sem sannanlega
snerta grjótharðan veruleika venju-
legs fólks. Þá er best að halda sig við
blákaldar staðreyndir.
Valdið og rétturinn
Enginn dregur í efa vald sveitar-
stjórna til að taka ákvarðanir um
framkvæmdir og landnotkun á sínu
yfirráðasvæði. Um slíkt er kveðið á
í lögum og þó að ríkir hagsmunir
geti í einhverjum tilvikum upphaf-
ið þennan rétt eru menn ekki ginn-
keyptir fyrir því að fara gegn kjörn-
um fulltrúum í héraði. Er það góð
venja. Það er aftur á móti skylda
sveitarstjórnarmanna sem og ann-
arra sem fara með almannahags-
muni að ákvarðanir þeirra séu mál-
efnalegar, þær megi rökstyðja og
þær séu almenningi til hagsbóta. Ef
sá háttur er ekki hafður á er stjórn-
sýslan -í uppnámi og geðþótta-
ákvarðanir ráða ferðinni. Almenn-
ingur á rétt á því að allar ákvarðan-
ir séu byggðar á ígrundun og bestu
rökum. Eg treysti því að rökstuðn-
ingur sveitarstjórnarinnar í Skeiða-
og Gnúpverjahreppi varðandi sínar
ákvarðanir sé með þeim hætti.
Farið að úrskurðinum
Kolbrún heldur því fram, þrátt
fyrir yfirlýsingar Jóns Kristjánsson-
ar í Mbl. sl. fimmtudag, að úrskurð-
ur hans hafi falið í sér að ekki yrði
farið yfir 566 metra mark yfir sjáv-
armál. Eins og margsinnis hefur
komið fram í þessari umræðu var
dæmi Verkfræðiskrifstofu Sigurðar
Thoroddsens ekki hluti úrskurðar
setts umhverfisráðherra. í úrskurð-
inum var hins vegar tekið skýrt
fram að ekki mætti skerða friðland
Þjórsárvera. Áætlanir Landsvirkj-
unar hafa verið samkvæmt þessum
úrskurði. Lónshæð sem nemur 568
metrum skerðir ekki friðlandið.
Það hefði verið einkennilegt ef
bæði Skipulagsstofnun og Um-
hverfisstofnun hefðu ekki komið
auga á það ef fyrirætlanir Lands-
virkjunar færu í bága við úrskurð-
inn. Auðvitað þrautkönnuðu sér-
fræðingar þessara stofnanaÝ þetta
mál. Báðar hafa þær mikilvægu eft-
Kolbrún Halldórsdóttir
telur að Skeiða- og
Gnúpverjahreppur sé
lagður í einelti. Ekki hef
ég heyrt sveitarstjórn-
ina kvarta neittyfir því.
irlitshlutverki að gegna og niður-
staðan var sú að þær lögðu blessun
sína yfir fyrirhugaðar framkvæmd-
ir. Það er því alveg úr lausu klofti
gripið að framkvæmdirnar væru
ekki í samræmi við margnefndan
úrskurð.
Viðbrögð fyrirsjáanleg
Afstaða meirihluta sveitarstjórn-
ar Skeiða- og Gnúpverjahrepps til
Norðlingaölduveitu hlaut að draga
dilk á eftir sér og vekja viðbrögð.
Frestun veitunnar var líkleg til að
hafa gífurleg áhrif á öllu suðvestur-
horni landsins. Við sem erum í far-
arbroddi í okkar sveitarfélagi, vinn-
um daglega að málefnum þess og
reynum af fremsta megni að byggja
upp og treysta samfélag okkar hlut-
um að bregðast hart við þeim tíð-
indum. Við tínum ekki gull upp úr
götu okkar, atvinna er grundvallar-
atriði í vaxandi bæjarfélagi. Og þó
viðræður síðustu daga gefi góðar
vonir um að áframhaldandi upp-
bygging atvinnulífsins geti haldið
áfram þrátt fyrir seinkun Norð-
lingaölduveitu er engin ástæða til
annars en að fá að hlusta á rökin
fyrir svo afdrifaríkri ákvörðun að
hafna framkvæmdum þar. Ég
hlakka til að komast á þær slóðir og
hitta ágæta kollega og fara yfir mál-
in.
Andstæðingar með einelti?
Kolbrún Halldórsdóttir telur að
Skeiða- og Gnúpverjahreppur sé
lagður f einelti. Ekki hef ég heyrt
sveitarstjómina kvarta neitt yfir
því. Sveitarstjórnin hefur tekið sína
ákvörðun, og mátti vita að hún yrði
umdeild. Hins vegar gat talsmaður
meirihlutans þess í blaðaviðtali að ^
andstæðingar Norðlingaölduveitu
hefðu verið iðnir að hafa samband
við sveitarstjórnina. Ætli það sé
ekki mesta eineltið sem sveitar-
stjórnin hefur orðið fyrir?
Ný álitsgerð um þróunarsamvinnu Islands og þátttöku í starfi alþjóðastofnana:
Opinber framlög til þróunaraðstoðar verði tvöfölduð
„Vegna aðildar sinnar að al-
þjóðasamvinnu og stöðu sinnar
sem ein af Norðurlandaþjónun-
um geta (slendingar ekki kom-
ist hjá því að auka opinber
framlög til þróunarmála mynd-
arlega á næstu árum." Þetta
kemur fram í nýrri álitsgerð um
þróunaraðstoð sem Hermann
Örn Ingólfsson og Jónas H.
Haralz unnu að beiðni utanrík-
isráðuneytisins og er ætlað að
vera nokkurs konar leiðarvísir
stjórnvalda í stefnumörkun til
næstu ára.
Álitsgerðin verður kynnt í dag á
ráðstefnu um málefni þróunar-
landa og þróunaraðstoð íslands. Að
ráðstefnunni standa Þróunarsam-
vinnustofnun fslands, utanríkis-
ráðuneytið og Háskóli íslands. Hún
er öllum opin og stendur frá klukk-
an 13 til 17 í hátíðarsal HÍ.
Framlög verði tvöfölduð
Þeir Hermann og Jónas leggja til
að opinber framlög til þróunarmála
verði tvöfölduð frá árinu 2003 til
ársins 2006. Á núverandi verðlagi
þýðir þetta að framlögin færu úr
1.300 milljónum króna á ári í ríflega
2.600 milljónir. Sem hlutfall af
landsframleiðslu færu þau úr
0,16% í 0,30%.
Þótt tillagan feli í sér snaraukin
framlög þýðir hún ekki að íslending-
ar kæmust í „fremstu röð“ í þessum
efnum, ef svo mætti segja, heldur
myndu íslendingar ná meðaltali þró-
unaraðstoðar iðnríkjanna. Aðstoðin
yrði eftir sem áður miklum mun
minni en annarra Norðurlanda.
ísland með þeim lægstu
Fram kemur í álitsgerðinni að
opinber þróunaraðstoð íslendinga
hafi frá upphafi verið lítil, en þró-
unar- og neyðaraðstoð frjálsra fé-
lagasamtaka hafi á hinn bóginn
verið umtalsverð.
Allsherjarþing Sameinuðu þjóð-
anna samþykkti um miðjan átt-
unda áratug að iðnríkin skyldu
stefna að því að veita 0,7% af lands-
framleiðslu sinni til opinberrar
þróunaraðstoðar. Aðeins fimm
lönd í heiminum hafa náð þessu
marki: Danmörk (1,03%), Noregur
(0,83%), Holland (0,82%), Lúxem-
borg (0,82%) og Svfþjóð (0,81%).
Þessi lönd eru í algjörum sér-
flokki með meira en tvisvar sinnum
hærra hlutfall en næstu lönd á list-
anum. Og þrátt fyrir háleit mark-
mið SÞ hefiir þróunaraðstoð iðn-
ríkjanna í heild snarlækkað; vegið
meðaltal hefur hrapað úr 0,52% af
landsframleiðslu árið 1960 niður í
0,22% árið 2001. Opinber þróunar-
aðstoð íslendinga er með því allra
minnsta sem þekkist meðal iðn-
ríkja eða 0,16% af landsframleiðslu.
Stefnu ekki framfylgt
Árið 1971 var sú stefna mörkuð
með lögum á íslandi að opinber
þróunaraðstoð skyldi nema 0,7% af
landsframleiðslu. Markmiðið var
áréttað 1981 með lögum um Þór-
unarsamvinnustofnun íslands og
enn með þingsályktun árið 1985,
en það ár námu framlögin minna
en einum tíunda af því sem stefnt
var að, eða aðeins 0,05% af lands-
framleiðslu.
í þingsályktuninni var gert ráð
fyrir að markinu yrði náð 1992, en
raunin það ár var 0,12%. í kjölfarið
var ákveðið að setja „raunhæfari"
markmið; hlutfallinu skyldi nú náð
upp í 0,3-0,4% um aldamótin. En
allt kom fyrir ekki. Hlutfallið lækk-
aði niður í 0,10% árið 1997. Þá vom
sett enn „raunhæfari" markmið um
að hnika hlutfallinu upp í 0,15% á
næstu sex ámm.
Það tókst - en ástæðan er reynd-
ar fyrst og fremst nýr fjárlagaliður
sem telst til þróunaraðstoðar sam-
kvæmt alþjóðareglum: borgaraleg
friðargæsla. Um fjórðungur fram-
laga íslands til þróunaraðstoðar fer
til friðargæslu.
Tillagan
Sem fyrr segir er lagt úl í álitsgerð-
inni að opinber framlög til þróunar-
mála verði aukin um ríflega 1.300
milljónir á ári upp í ríflega 2.600
milljónir.
Mest munar um að framlag til
Þróunarsamvinnustofhunar íslands
UMDEILDUR LANDBÚNAÐUR: Bólivísk
fjölskylda dreifir úr kókalaufum, sem
kókaín er unnið úr. Vesturlönd hafa af
skiljanlegum ástæðum reynt að berja
þennan landbúnað niður en
hefðbundnum landbúnaði í
þróunarrlkjunum hefur hins vegar líka
verið haldið niðri með tollamúrum og
umfangsmiklum ríkisstyrkjum til
vestrænna bænda.
Jón Baldvin um herinn
Jón Baldvin Hannibalsson,
sendiherra fslands í Finnlandi, var
aðalræðumaður i útgáfuteiti i
Norræna húsinu á fimmtudag,
sem haldið var í tilefni af útgáfu
t bókar Eiriks Bergmanns Elnars-
Q sonar um (sland og Evrópusam-
^ runann. Jón Baldvin tjáði sig þar
með allákveðnum hætti um varn-
U armál (slendinga og fór ekki á
2 mllli mála að hann myndi ekkl sjá
mikið eftir Bandaríkjaher. Hann
sagðist styðja þá stefnu Davíðs
Oddssonar að
annaðhvort
skyldi herinn
vera hér i
óbreyttri
mynd eða
fara veg allrar
veraldar. Ut-
anríkispólitík
snerist um
trygg-
ingapólitikog
ef trygging Bandaríkjamanna
væri ekki til staðar yrðu menn
bara að snúa sér að næsta trygg-
Jón Baldvin
Hannibalsson.
ingafélagi. Þetta félag héti -
nema hvað: Evrópa.
Hvalaskoðun bjargaði
lambinu
Risasamningur um kynnlngu á
íslensku lambakjöti í verslunum í
Bandaríkjunum, sem standa á I
tvo mánuði, komst í uppnám í
síðustu viku. Forsvarsmenn
Whole Foods Market verslana-
keðjunnar i Bandaríkjunum til-
kynntu Baldvinl Jónssyni og öðr-
um tengilið-
um sínum
hér heima að
hvalveiðar (s-
lendinga
þýddu að
keðjan gæti ekki hugsað sér að
standa að kynningu á (slenskum
vörum. Baldvini tókst hins vegar
að sannfæra þá um að hvalveið-
arnar breyttu engu um að Island
væri sjálfbærasta land í heimi. Út-
slagið gerði svo hvalaskoðunar-
ferð frá Húsavík sem farln var í
síöustu viku. Lambinu er þvi
borgið vestra um sinn en þeir
amerísku vöruðu við því að ef
deiluryrðu í Bandarlkjunum um
hvalveiðar (slendinga kæmist allt
i uppnám á ný.
í gini Hrafnsins
„Slúðurvefurinn" Fréttir.com
hefur undanfarið fest sig í sessi
sem ferskur og hressilega skrifað-
ur miðill sem auk þess hefur
puttann á púlsinum og segir
æðioft fyrstur frá ýmsu sem er í
deiglunni, ekki sist (viðskiptalíf-
inu. Ritstjórinn liggur ekki heldur
á skoðunum sinum á mönnum
og málefnum. Dæmi um það eru
þessi dásamlegu ummæli: „Trúir
því nokkur maður að lýðræðis-
legri umræðu sé best borgið á
stöð sem hefur sitt helsta akkeri í
formi Ingva Hrafns?:-)" Sam-
kvæmt heimildum Sandkornsrit-
ara hefur ritstjóri vefsins ekki lát-
ið þetta álit sitt á Ingva Hrafni
aftra sér frá því að þiggja boð
hans um að mæta f þátt hans,
Hrafnaþing, og hefur bara farið
vel á með þeim.
yrði hækkað um ríflega 500 milljón-
ir króna, eða ríflega tvöfaldað.
Framlag til enduruppbyggingar í
þróunarlöndunum, meðal annars í
formi borgaralegrar friðargæslu,
yrði hækkað um ríflega 300 milljón-
ir, eða tvöfaldað. Framlag til þeirra
sérstofnana á vegum Sameinuðu
þjóðanna sem vinna að þróunar-
málum yrði hækkað um 150 millj-
ónir, eða næstum því fimmfaldað.
Þar með eru upp taldar þær tillög-
ur sem fela í sér meira en 100 millj-
óna króna hækkun en fjöldamörg
verkefni til viðbótar fengju umtals-
verða hækkun, til dæmis jarðhita-,
sjávarútvegs- og (hugsanlega) land-
græðsluskóli Háskóla 'Sameinuðu
þjóðanna, Alþjóðaframfarastofnun-
in, Hnattræni umhverfissjóðurinn
og íslenski ráðgjafarsjóðurinn innan
Alþjóðabankans.
Hvers vegna aðstoð?
Um rökin fyrir þróunaraðstoð
segir í álitsgerðinni, að meðal iðn-
ríkjanna ríki „eining um siðferði-
iega skyldu ríkra landa í norðri til
þess að aðstoða fátæk lönd í suðri",
en auk siðferðilegra sjónarmiða sé
það „beint hagsmunamál allra
landa heims að fátækt og örbirgð
verði útrýmt".
Höfundar segja að vissulega sé
sú skoðun ríkjandi, að það sem
mestu skipti fyrir framþróun landa
hvarvetna f heiminum sé opið hag-
kerfi og traust stjórn peningamála
og fjármála; leiðin til að draga úr fá-
tækt í heiminum sé fólgin í hag-
vextinum sem af þessu leiði, ásaint
því að efla menntun og heilbrigði,
taka tillit til umhverfisins og styrkja
lýðræðið. Þessi sjónarmið íeysa
hins vegar ekki ríkar þjóðir undan
„þeirri skyldu að styðja þær sem fá-
tækari eru", að sögn höfunda. í því
starfi segja þeir að nú sé lögð á það
megináhersla, að þróunarlöndin
sjálf eigi upptök að þeirri stefnu
sem fylgt er og móti hana í samráði
við þá sem veita þeim stuðning.
Allsherjarþing Samein-
uðu þjóðanna sam-
þykkti um miðjan átt-
unda áratug að iðnrík-
in skyldu stefna að því
að veita 0,7% aflands-
framleiðslu sinni til op-
inberrar þróunarað-
stoðar. Aðeins fimm
lönd í heiminum hafa
náð þessu marki.
Þær hafa þó vitanlega ekki algjör-
lega frjálst val um að taka til dæmis
upp miðstýrðan áætlunarbúskap;
rauði þráðurinn er, eins og allt frá
því á níunda áratug, það sem kallað
hefur verið „kerfislæg aðlögun",
þ.e. opnun hagkerfa og traust
stjórn peninga- og fjármála, sem
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og Al-
þjóðabankinn hafa haft forgöngu
um. Þá segja höfundar að stefna
iðnríkjanna í viðskiptamálum,
einkum varðandi niðurgreiðslur til
eigin landbúnaðarframleiðslu,
skipti þróunarlöndin miklu.
Góðar fréttir
Framarlega í álitsgerðinni er
fróðleg samantekt um stöðu þró-
unarmála í heiminum sem byggð
er á „Human Development Report"
sem Þróunarmálastofnun SÞ gefur
út. Góðu fréttimar em sjaldan
sagðar og því ekki úr vegi að byrja á
að stikla þar á stóm:
Hlutfall jarðarbúa sem búa við
örbirgð, þ.e. lifa á minna en 1
Bandaríkjadollar á dag, lækkaði
árin 1990-1999 úr 29% í 23%. (Talið
er að árið 1820 hafi þetta hlutfall
verið 84%.)
Á tíunda áratug minnkaði ör-
birgð í Austur-Asíu og Kyrrahafs-
löndum um hvorki meira né minna
en helming og um 7% í Suður-Asíu.
Síðan 1990 hafa 800 milljónir
jarðarbúa fengið betri aðgang að
vatnsbólum og 750 milljónir betri
aðgang að hreinlætisaðstöðu.
Sum þróunarlönd hafa náð ár-
angri í baráttunni gegn alnæmi; í
Úganda lækkaði hlutfall smitaðra
úr 14% í 8% á tíunda áratug.
Hlutfall barnadauða í heiminum
lækkaði um heil 40% frá 1970 til
1990.
Hlutfall bama sem ganga í
gmnnskóla hækkaði úr 80% í 84%
frá 1990 til 1998.
Vondar fréttir
Eins og nærri má geta er hins
vegar myndin öll ekki jafn falleg:
Fjöldi þeirra sem býr við örbirgð
í Afríku jókst á tfunda áratug úr 242
milljónum í 300 milljónir.
Tuttugu lönd í Afríku - þar sem
meira en helmingur fbúa álfimnar
býr - em fátækari nú en þau vom
1990. Og það sem meira er: 23 lönd *r
álfunnar em fátækari en þau vom
árið 1975!
Tekjur á hvern íbúa lækkuðu á tí-
unda áratug um 2,4% á ári í Mið- og
Austur-Evrópu og um 0,3% í Afríku.
Hlutfall bólusettra bama í Afríku
hefur farið lækkandi og er nú innan
við 50%.
Talið er að með sama áframhaldi
taki það 130 ár að útrýma fátækt í
heiminum.
Um 40 milljónir manna em smit-
aðir af alnæmisveirunni; 90%
þeirra búa í þróunarlöndum (75% í y
Afríku).
Dag hvern deyja meira en 30.000
börn úr læknanlegum sjúkdómum.
Á hverju ári deyr meira en hálf
milljón kvenna af völdum þungun-
ar eða barnsburðar.
Meira en 100 milljónir barna á
skólaaldri ganga ekki í skóla, 97%
þeirra búa í þróunarlöndpm. *•>
otafur@dv.is
+