Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.2003, Qupperneq 14

14 SKOÐUN ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 2003

• 1

Hættulegt og dýrt þjóðfélagsböl
.... .......
Reykingar eru hættulegar, hvort heldur er
einstaklingum eða samfélagi. Um það þarf ekki
að deila. í niðurstöðum nýrrar skýrslu Hag-
fræðistofnunar Háskóla íslands kemur fram að
rekja megi dauðsföll 350-400 íslendinga á ári til
beinna eða óbeinna reykinga. í skýrslunni er
bent á að fleiri látist á ári vegna reykinga en
vegna neyslu ólöglegra fíkniefna, áfengis-
neyslu, umferðarslysa, morða, sjálfsmorða og
alnæmis samanlagt.
Reykingar eru aðalsjúkdómavaldurinn í hin-
um vestræna heimi. Um 3800 mismunandi
efnasambönd eru í tóbaki. Þar af hafa um 400
verið rannsökuð og er talið að þau hafi öll skað-
leg áhrif á heilsuna. Af þessum 400 eru 40 sann-
anlega krabbameinsvaldandi. Rekja má níu af
hverjum tíu tilfellum lungnakrabbameins til
reykinga. Það krabbamein er næstalgengast hér
á landi, bæði hjá konum og körlum. Notkun tó-
baks eykur líkur á krabbameini í höfði, hálsi,
munnholi, barkakýli, koki, vélinda, þvagblöðru,
brjósti, blöðruhálskirtli, brisi, nýrum og ristli.
Langvinna lungnaþembu, sem er samheiti yfir
ýmsa sjúkdóma, má í 80-90% tilvika rekja til
reykinga.
Miðað við þessar skuggalegu upplýsingar má
telja furðulegt að nokkur reyki, kjósi að stytta
ævilíkur sínar um 7,5 ár. Það gerir þó 21% ís-
lendinga á aldrinum 15-89 ára. Það að rúmur
fimmtungur þjóðarinnar reykir skýrist m.a. af
því að flestir, eða um 80% reyldngamanna,
byrja ungir að reykja. Ungt fólk á oft erfitt með
að ímynda sér að það eldist. Upplýsingar um
skaðsemi reykinga í fjarlægri framtfð hafa því
lítil áhrif á ákvörðun þeirra í upphafi.
Reykingar eru dýrar. í fyrrgreindri skýrslu
kemur fram að kostnaður vegna reykinga,
beinna og óbeinna, er metinn um 20 milljarðar
Jafnvel þótt þetta væri ofmat má
Ijóst vera að kostnaður fyrirtækja
vegna reykingamanna er verulegur.
Fyrirtækjastjórnendur hljóta því að
íhuga það alvarlega að umbuna
þeim starfsmönnum sem ekki
reykja.
króna á ári þegar búið er að draga frá tekjur rík-
isins vegna þeirra. Þetta eru svimandi háar
upphæðir og talsvert hærri en í svipuðum rann-
sóknum meðal annarra þjóða. Ræður þar miklu
að í íslensku rannsókninni er m.a. tekinn til
greina ýmis óáþreifanlegur kostnaður, m.a.
vegna sársauka og þjáningar. Þá er óbeinn
kostnaður metinn lægri í sumum samanburð-
arlöndum, t.d. kostnaður vegna veikinda og
fötlunar. Vissulega má deila um útreikninga
sem þessa en jafnvel þótt farið yrði að dæmi
þeirra þjóða sem ekki taka óáþreifanlegan
kostnað með í dæmið væri engu að síður um
óheyrilegar upphæðir að ræða, milljarða króna
á hverju ári.
Sé miðað við sænskar rannsóknir af svipuð-
um toga er talið að þeir sem reykja séu að með-
altali 30% oftar frá vinnu vegna veikinda en þeir
sem ekki reykja. Sé miðað við íslenskar aðstæð-
ur gæti þetta þýtt milljarð króna í vinnutap.
Reykingapásur eru einnig dýrar vinnuveitend-
um. Miðað við hófsamt mat má gefa sér að frá-
tafir starfsmanns séu að meðaltali um 20 mín-
útur á dag. Það þýðir tæpir 10 dagar á ári. Sé
mið tekið af þessu greiða íslensk fyrirtæki og
stofnanir starfsmönnum sínum um 4 milljarða
króna í kaup árlega þegar þeir taka sér frí frá
vinnu í reykingapásum. Jafnvel þótt þetta væri
ofmat má Ijóst vera að kostnaður fyrirtækja
vegna reykingamanna er verulegur. Fyrirtækja-
stjórnendur hljóta því að íhuga það alvarlega að
umbuna þeim starfsmönnum sem ekki reykja.
Talið er að einn af hverjum þremur fullorðn-
um í heiminum í dag reyki. Ástandið er skárra á
íslandi, sem betur fer, en hér reykir um 21%
landsmanna. Þetta hlutfall hefur farið lækkandi
síðustu árin en árið 1991 reyktu 30% íslendinga.
Gleðilegast í þessum tölum er að reykingar
ungmenna hafa einnig minnkað talsvert. Árið
1990 reyktu um 10,7% ungmenna á aldrinum
12-16 ára en á liðnu ári var sú tala komin niður
í 7,7%.
Verði framhald á þessari þróun hér á landi
batnar heilsufar landsmanna umtalsvert og
stórar fjárhæðir sparast. Til þess að svo megi
verða verður að upplýsa fólk enn frekar um þá
vá sem reykingunum fylgir. Skýrsla Hagfræði-
stofnunar Háskóla íslands er þarft innlegg í þá
veru.
Óhagkvæm hafla-
hugsun í sjávarútvegi
f9** BERGMÁL
Eiríkur Bergmann Einarsson
S- stjórnmálafræöingur
teíilk________________________
Stundum - ekki oft, en stund-
um - láta menn sér um munn
fara svo undarleg ummæli I op-
inberri umræðu að viðmælend-
ur þeirra setur bókstaflega
hljóða. Verða orðlausir.
Dæmi um slíkt mátti sjá í Frétta-
blaðinu á flmmtudaginn f síðustu
viku. Blaðamaður bar hugmyndir
Verslunarráðsins um að aflétta
hömlum á ijárfestingar erlendra
ríkisborgara í sjávarútvegi undir
Friðrik Arngrímsson, fram-
kvæmdastjóra Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna.
Fráleit ummæli
Friðrik sá alla annmarka á því og
hélt því fram að það eitt og sér að
útlendingar fengju að fjárfesta í
sjávarútvegi myndi leiða til „ofveiði
og slæm[rar] umgengni um lögsög-
una“. Þetta eru náttúrlega fullkom-
lega fráleit ummæli og blaðamanni
virtist öllum lokið því þar með lauk
viðtalinu. Friðrik var ekki spurður
með hvaða hætti þetta myndi ger-
ast. Ætli fjárfestingar útlendinga í
sjávarútvegi verði til þess að Al-
þingi snarbreyti fiskveiðistjórnun-
arkerfmu; afnemi kvótasetninguna
bara sísona og leyfi óheftar og
stjórnlausar veiðar? Bara af því að
vegabréf fjárfesta í sjávarútvegsfyr-
irtækjum er orðið annað. Hvaða
endemis vitleysa er þetta eiginlega?
Viðskiptahöft
Árni Mathiesen sjávarútvegsráð-
herra er vænn maður og að mörgu
leyti fyrirtaks sjávarútvegsráðherra.
En því miður féll hann í svipaða
gryfju þótt með öðrum og öllu væg-
ari hætti væri. Þrátt fyrir langa veru
í Sjálfstæðisflokknum virðist Árni
ekkert sérstaklega upptekinn af
frelsi í viðskiptum. Raunar er Sjálf-
stæðisflokkurinn almennt ekkert
sérstaklega mikið fyrir frelsi í við-
skiptum. Allavega ekki ef það á að
ná út fyrir landsteinana. Kapítal-
isminn nær nefnilega ekki lengra
en niður í fjöru á þeim bænum. I’
viðtali hér í blaðinu í liðinni viku sá
sjávarútvegsráðherrann ekki
nokkra einustu ástæðu til að aflétta
banni á fjárfestingar útlendinga í
sjávarútvegi. Já, svona er nú komið
fyrir hægri mönnum á Islandi í dag.
Alið á útlendingahatri
En af hverju í ósköpunum eru
menn svona hræddir við að fá er-
lent fjármagn inn í íslensk sjávarút-
vegsfyriræki? Spyr sá sem ekki veit.
Og af hverju eru þeir sem eru svona
logandi hræddir við útlenska pen-
inga aldrei spurðir um skýringar á
þessari afstöðu sinni? Hver máttar-
stólpinn í íslenskum sjávarútvegi á
fætur öðrum hefúr að undanförnu
lýst yfir megnri andstöðu við er-
lendar fjárfestingar í greininni en
einhverra hluta vegna eru þeir
aldrei krafðir svara um hverju það
sæti?
Þeim virðist duga að ala á al-
mennri þjóðernishyggju og
langvarandi tortryggni í garð út-
lendinga og á stundum örlar á
hreinu og kláru útlendingahatri. Og
ef það dugir ekki er gjarnan beitt
því gamalkunna ráði að senda eit-
urörvar að alls óskildum aðilum til
að afvegaleiða umræðuna. En því
bragði beitti einmitt framkvæmda-
stjóri LÍÚ í Fréttablaðsviðtalinu
þegar hann, einhverra hluta vegna,
sá brýna ástæðu til að draga verð-
bréfasala inn í málið; sagði að þeir
einu sem vildu breytingar væru
RÁÐHERRA Á MÓTl: Árni M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra sagðist í viðtali við DV á
dögunum ekki sjá ástæðu til að rýmka heimildir útlendinga til að fjárfesta í íslenskum
sjávarútvegi.
„verðbréfasalar sem séu að hugsa
um eigin ávinning". Og þetta kom-
ast menn upp með.
Hagkvæmar fjárfestingar
Ég á í það minnsta afar erfitt með
að sjá hag í því að banna íslenskum
sjávarútvegsfyrirtækjum að sækja
sér erlenda fjárfesta og samstarfs-
aðila. Við hvað eru menn eiginlega
hræddir? Enn fremur virðist nú
ekki mikil glóra í því að heimila
skuldsetningu sjávarútvegsfyrir-
tækja með erlendu lánsfé en meina
þessum sömu fyrirtækjum að njóta
erlendrar fjárfestingar. Og þeirra
kosta sem samstarfssamningar um
gagnkvæmt eignarhald við erlend
fyrirtæki geta haft í för með sér í
uppbyggingu sterkra sjávarútvegs-
fyrirtækja. Islendingar hafa sterka
samkeppnisstöðu og hafa til að
mynda fjárfest verulega í sjávarút-
vegi og vinnslu í Þýskalandi, Frakk-
landi, Bretlandi og víðar. Það eru
ekki bara verðbréfasalar sem efast
orðið um að höft á fjárfestingar í ís-
lenskum sjávarútvegi séu framsókn
íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja til
framdráttar.
Svartsýnisraus
Fyrir ekki svo ýkja löngu höfðu
menn miklar efasemdir um að
heillavænlegt væri að hleypa út-
lenskum peningum yfir höfuð inn
fyrir landamærin. En eftir að Sig-
hvatur Björgvinsson, þáverandi við-
skiptaráðherra, opnaði, fyrir erlend-
ar ijárfestingar í iðnaði og fjármála-
stofnunum um árið hefur erlent
fjármagn orðið sem vítamínsprauta
fyrir íslenskt atvinnulíf. Fyrirtæki á
borð Össur, Kaupþing og deCODE
hafa að hluta fjármagnað framrás
sína með erlendu fé.
Það verður alltaf til fólk
sem málar skrattann á
vegginn í stað þess að
grípa tækifæri lífsins. Ég
hélt bara að hann Árni
væri ekki einn afþeim.
Efasemdarmenn héldu þá að allt
myndi fara í kaldakol á íslandi og
úthrópuðu Sighvat sem landráða-
mann. Ætli það sé ekki bara það
sama uppi á teningnum nú í sjávar-
útvegi. Það verður alltaf til fólk sem
málar skrattann á vegginn í stað
þess að grípa tækifæri lífsins. Ég
hélt bara að hann Árni væri ekki
einn af þeim. Vonandi að hann sjái
að sér og átti sig á að tillögur þeirra
Verslunarráðsmanna eru löngu
tímabærar, hvað svo sem líður
svartsýnisrausinu í talsmönnum
hagsmunasamtaka útgerðar-
manna.
4