Helgarblaðið - 06.03.1992, Síða 10

Helgar 10 blaðið
Taugastríð um tilvist verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Fjörðurinn sf.
Framkvæmdastjóm og hönnun:
Sævar Guðbjömsson.
Ritstjórar og ábyrgðarmenn:
Ámi Þór Sigurðsson,
SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Fréttastjóri:
Guðmundur Rúnar Heiðarsson.
Ljósmyndari:
Kristinn Ingvarsson.
Prófarkalesari:
Hildur Finnsdóttir.
Umbrot:
Silja Ástþórsdóttir.
Auglýsingar:
Svanheiður Ingimundardóttir,
Unnur Ágústsdóttir.
Dreifing:
Sveinþór Þórarinsson.
Heimilisfang:
Síðumúli 37,108 Reykjavík.
Sími á ritstjóm og afgreiðslu: 681333.
Myndriti: 681935
Auglýsingasími: 681310 og 681331.
Prentun: Oddi hf.
Áskriftarverð á mánuði 600 kr.
Það er síður en svo daglegur viðburður
að almennir kjarasamningar hafi verið
lausir í hálft ár þegar aðilar vinnumark-
aðarins setjast loks niður og fara að tala
saman. Undanfama daga hafa fulltrúar
samtaka launafólks og atvinnurekenda
setið á fundum með ríkissáttasemjara um
meginefni nýrra kjarasamninga. Enn-
fremur hafa aðilar vinnumarkaðarins átt
viðræður við ráðherra um hugsanlegan
þátt ríkisvaldsins í kjarasamningunum.
Fjölmiðlar hafa skýrt frá gangi við-
ræðnanna og þar hefur komið fram að
um sinn vilja samningsaðilar bíða með
þau atriði sem snúa að atvinnurekendum
og launaumslögin sjálf, en heQa leikinn
á því sem kallað er forsendur kjarasamn-
inga, þ.e. verðlagsmál, vaxtamál og at-
vinnuþróun. Þetta eru atriði sem ræða
þarf um við ríkisstjóm og bankana.
Nú er orðið afar brýnt að fá úr þvi
skorið hvort atvinnurekendur og ríkis-
vald ætla sér að efna þjóðarsáttarsamn-
ingana frá ársbyrjun 1990 um kjarabót til
launafólks í nýrri þjóðarsátt. Forsenda
nýrrar þjóðarsáttar getur ekki einungis
verið að ríkisstjómin dragi til baka lífs-
kjaraskerðinguna sem felst í árásunum á
velferðarkerfið; kjör hinna verst stöddu
þurfa einnig að batna umtalsvert til að
verkalýðshreyfingin geti staðið upprétt í
þeirri haráttu sem framundan er. I raun
má segja að nú sé hafið taugastríð um
tilvist verkalýðshreyfingarinnar. Ef sam-
tök launafólks ætla að sigra í því stríði
verða menn fyrst að gera sér grein fyrir
þeirri staðreynd að i landinu er við völd
ríkisstjóm sem ætlar sér að fara allt aðrar
leiðir en hingað til hafa viðgengist. Hún
byggir á allt annarri hugmyndafræði en
hingað til hefur talist gjaldgeng í ís-
lenskum stjómmálum. Hún ætlar sér að
brjóta niður verkalýðshreyfinguna líkt
og gert var í Bretlandi og skerða áhrif
samtaka launafólks. Það er veigamikill
þáttur í hinum pólitisku og hagfræðilegu
kenningum sem stjómin byggir starf sitt
á.
Atvinnuástand hefur ekki verið verra
hér á landi í tuttugu ár, segir í skýrslu at-
vinnumálahóps til Alþýðusambandsins
og Vinnuveitendasambandsins. Full
ástæða er til að hafa áhyggjur af þeirri
þróun sem orðið hefur síðustu tvo til þrjá
mánuði og fyrirsjáanleg er á allra næstu
mánuðum. Átvinnurekendur og ríkisvald
nota sér þetta ástand í pólitískum til-
gangi - ætlunin er að knýja fram núll-
lausn í kjarasamningum eða eitthvað
þaðan af verra í skjóli atvinnuleysisgrýl-
unnar. Verkalýðshreyfingin má ekki
undir neinum kringumstæðum leika
þennan kjarasamningaleik á þeim for-
sendum sem lagðar hafa verið af VSÍ og
rikisstjóm. Verkalýðshreyfingin á að
knýja fram aðgerðir til að spoma við at-
vinnuleysinu, það dugar ekki að hafa
áhyggjur og standa uppi ráðalaus.
Verkalýðshreyfingin verður nú öll að
standa saman um þá meginkröfú að
breytt verði um stjómarstefnu og ríkis-
valdið dragi úr áhrifum almenns sam-
dráttar, t.d. með auknum verklegum
framkvæmdum og bættri þjónustu á
sviði heilbrigðis- og skólamála. í stað
þessa hefur ríkisstjómin vaiið að magna
áhrifin af samdrættinum með enn meiri
samdrætti og niðurskurði í opinbera
geiranum og þannig virðist tilgangurinn
helga meðalið á þeim bæ.
Staðan í kjaramálunum er óumdeilan-
lega snúin. Hún snýst ekki bara um að
veija kaupmáttinn og verja lífskjörin al-
mennt, hún snýst um reisn verkalýðs-
hreyfingarinnar i baráttu við óvinveitt
ríkisvald. Þess vegna er nú mikilvægara
en nokkm sinni fyrr að öll samtök launa-
fólks snúi bökum saman og sýni órofa
samstöðu og leyfi hvorki atvinnurekend-
um né ríkisstjóm að reka fleyg þar í.
Konur og stjórnarstefnan
Á þessu ári verða liðin 70 ár
frá því að fyrsta konan tók
sæti á Alþingi. Þá voru liðin
7 ár fra því að konur sem
orðnar voru 40 ára og eldri
fengu kosningarétt til Alþing-
is. Eftir áratuga kvenfrelsis-
baráttu náðist huigjjráð tak-
mark, en þá fóru konur líka
að rekast á hina ósýnilegu
veggi karlveldisins. Fyrsta til-
raun til að koma konu á þing
mistókst og því var gripið til
gamalkunnugs ráðs í lands-
kjörinu 1922 og boðinn
fram sérstakur kvennalisti.
Þegar Ingibjörg H. Bjama-
son gekk inn um dyr Alþing-
ishússins og tók sæti sitt í
þingsölum hóf hún að ryðja
grýtta braut sem ótrúlega fá-
ar íslenskar konur hafa
gengið eftír hennar dag.
Ingibjörg var bam síns tíma með
siði og venjur 19. aldarinnar að leið-
arljósi. Hún eins og fleiri kvenfrels-
iskonur vildi að konur hefðu áhrif á
mótun samfélagsins og að hagur
þeirra yrði sem bestur. Mikið vatn
hefur runnið til sjávar frá því að
Ingibjörg tókst á við Jónas frá
Hriflu sem ekki vandaði henni
kveðjumar og geysileg breyting hef-
ur orðið á lífi og aðstöðu íslenskra
kvenna á þessum 70 ámm sem liðin
em frá því að fyrsta konan var kjör-
in á þing.
Á leið upp brattann
Islenskar konur hafa stöðugt sótt í
sig veðrið, menntað sig, brotist inn í
hveija atvinnugreinina af annarri,
haslað sér völl í atvinnulífinu í ríkari
mæli en annars staðar gerist og grip-
ið til aðgerða í kvennabaráttu sem
vakið hafa heimsathygli. Við höfum
stigið skrefin eitt og eitt. Oft hefiir
okkur fundist hægt ganga, enda
mótstaðan hörð og skilningur ofl lít-
ill. Þó höfum við þokast upp bratta
hlíðina sem konur tóku að klífa
seint á síðustu öld.
Þrátt fyrir allt hefiir þjóðfélags-
þróunin á þessari öld verið konum í
hag. Konur hafa lagt mikið af niörk-
um og m.a. verið gerendur í mótun
þess velferðarkerfis í allra víðasta
skilningi, sem á sínum tíma gerði
giftum konum kleift að halda út fyr-
ir veggi heimilisins þegar vinnu-
markaðurinn kaliaði. Góð velferðar-
þjónusta er enn í dag forsenda þess
að flcstar þær konur sem hafa böm,
fatlaða, aldraða foreldra eða sjúk-
linga í sinni umsjá, séu virkar í at-
vinnulífinu.
Bókstafstrúarmenn
við völd
En skjótt skipast veður í lofti.
Naprir vindar frjálshyggjunnar leika
um þjóðfélagið og óveðursskýin
hrannast upp. Sú ríkisstjóm sem nú
vermir stóia hefur í algjöru umboðs-
leysi hafið illa undirbúnar og handa-
hófskenndar árásir á velferðarkerfið
með þann skilning að leiðarljósi að
þeir eigi að borga sem geta borgað
(ofan á skattana), fátæklingunum
eigi síðan að hjálpa. Það er ekkj
lengur um réttindi allra að ræða,
heldur er verið að taka upp eins
konar fátækrastyrki eins og tíðkuð-
ust ffam á kreppuárin.
Ríkisstjómin stefnir að einkavæð-
ingu rikisstofnana og valdatöku
hinnar ósýnilegu handar markaðs-
lögmálanna sem á að Ieiðrétta allar
villur. Það er ekki spurt um þarfir,
forgangsröð, gæði, orsakir eða af-
leiðingar, hvað þá vilja fólksins í
landinu. Bókstafstrúarmenn hafa
tekið völdin, nema hvað hér er það
ekki Allah sem ákallaður er, heldur
Adam gamli Smith og Margaret
Thatcher.
Hvað þýðir þetta fyrir konur?
Verða konur hraktar til baka til verri
kjara og versnandi aðstöðu, eða eig-
um við leik?
Versnandi kjör
Hér á landi horfum við upp á stór-
felldan niðurskurð til heilbrigðis- og
menntakerfisins. Minni þjónusta við
sjúklinga, einkum gamalt fólk, þýðir
aukið álag á fjölskyldumar (les:
konur). Spítalamir boða m.a. að
bamaheimilum verði lokað. Hvað á
að verða um bömin sem þar eru? Til
umræðu eru stórfelldar breytingar á
Iögum um Lánasjóð íslenskra náms-
manna sem hafa í for með sér mjög
hertar endurgreiðslur námslána, sem
koma harðast niður á þeim stéttum
menntamanna sem lægst hafa laun-
in, s.s. kennurum og hjúkrunarfræð-
ingum (les: konum). Konur hljóta
að hugsa sig um tvisvar áður en þær
taka slík Ián, nema þasr ætli sér að
beita fyllstu hörku í kjarabaráttunni
að námi Ioknu eins og menntamenn
á lánum munu verða að gera. Inn-
heimta gjalda í skólum, svo og fyrir
lyf og læknisþjónustu, lýrir kjör
fjölskyldnanna í landinu og ákveð-
inn hópur bamafólks verður fyrir
skerðingu vegna þess að krukkað
var í bamabætumar.
Samdrátturinn í þjóðfélaginu og
niðurskurðurinn hjá ríkinu mun
verða til þess að barist verður um
hveija einustu stöðu sem losnar.
Yfirvinna minnkar og laun lækka
þar með, en allt þýðir þetta versn-
andi kjör. Hvemig skyldu konur
fara út úr þeim slag? Atvinnuleysi
fer vaxandi en ekki verður séð að
ríkisstjómin telji það vera hlutverk
sitt að grípa til aðgerða sem skapa
mega vinnu í landinu. Enn sem
komið er virðist atvinnuleysið bitna
nokkuð jafnt á konum sem körlum
ef Suðumesin em undanskilin en
þar er atvinnuleysi kvenna ógnvæn-
legt. Atvinnuleysi er mannskemm-
andi þjóðfélagsböl, en ég óttast að
hér sé upp mnninn tími hins „hæfi-
lega atvinnuleysis“ eins og það var
einu sinni kallað, líkt og gerist úti í
Evrópu. Á atvinnuleysistímum er
erfitt að bæta kjör kvenna sem em
þó nógu slæm fyrir.
Sfiórnviska
aogerðaleysisins
Við Kvennalistakonur höfum
ítrekað bent á þá staðreynd að stöð-
ugur straumur kvenna er frá lands-
byggðinni til suðvesturhomsins og
þaðan úr landi, einkum vegna fá-
breytni atvinnulífsins í hinum
dreifðu byggðum. Verði ekki í al-
vöm hafin atvinnusköpum sem fyrst
og ffernst tekur mið af konum á
landsbyggðinni, mun þeim körlum
fjölga sem sitja einir í kulda og
trekki inn tii dala og út með sjó,
meðan konur á höfuðborgarsvæðinu
búa við tilfmnanlegt karlmanns-
leysi. Svona stjómviska aðgerða-
leysisins kann ekki góðri lukku að
stýra.
Danska fræðikonan Dmde
Dahlemp, sem stjómað hefur rann-
sóknum á norrænum konum, þátt-
töku þeirra í stjómmálum og ýmsu
því sem snertir líf og kjör kvenna,
hefur látið þá skoðun í ljós að frjáls
samkeppni, þessi lausn allra heims-
ins vandamála, hafi ekki fært kon-
um nokkum skapaðan hlut! Þetta er
stór fúllyrðing og verulega umhugs-
unarverð, en svo mikið er víst að í
þeim rikjum þar sem ffjálst mark-
aðskerfi hefur ráðið rikjum em áhrif
kvenna á mótum þjóðfélagsins
hverfandi. Það var baráttan gegn
ffumskógarlögmálum markaðskerf-
isins sem færði öilum almenningi,
og þar með konum, bætt kjör og
aukin réttindi, eflir því sem efna-
hagslífið og tækniframfarir leyfðu. í
þeim ríkjum sem reyndu að sameina
í eina heild kosti markaðsbúskapar
og félagslegan jöfnuð hefur staða
kvenna verið einna best og áhrif
þeirra mest (Norðurlöndin). En þar
bregðast krosstré sem önnur tré. í
Svíþjóð hafa vinir Davíðs tekið
völdin, Finnar hafa orðið fyrir mikl-
um áföllum vegna hmns Sovétríkj-
anna en þessi tvö ríki stefna nú
markvisst í faðm miðstýringarinnar
miklu í Brússel. Líklega munu
Norðmenn fylgja á eftir. Hvað verð-
ur þá um okkur? Hvaða stöðu ætl-
um við okkur í heimi þjóðanna?
Allar leióir liggja
til Briissel
Evrópubandalagið er fyrst og
fremst paradís stórfyrirtækjanna, þar
sem menn trúa statt og stöðugt á
hinn fijálsa markað og þarfir at-
vinnulífsins hafa forgang. Þótt
margt horfi til ffamfara innan hins
mikla bandalags og konur sæki þar í
sig veðrið, er ástandið í réttindamál-
um kvenna verra og áhrif kvenna á
alla stefnumótun mun minni en við
eigum að venjast á Norðurlöndum.
Allar leiðir liggja til Briissel að
því er virðist og vindar markaðs-
hyggjunnar blása gagmýnislaust um
ráðamenn álíúnnar allrar, lika hér.
Þeir vindar styrkja karlveldið og
boða enn meiri hagvaxtardýrkun,
þegar mannkynið þarf fyrst og
fremst að taka höndum saman og
bæta það tjón sem skefjalaus hag-
vaxtar- og tæknidýrkun hefur valdið
á jörðinni. Það bendir því allt til
þess að þeir tímar sem við nú lifum
muni reynast konum andstæðir og
erfiðir. Hugmyndir og þjóðfélags-
kerfi sem snúast um það að keppa,
græða og hafa aðra undir ganga
þvert á hugsjónir um jafnrétti, rétt-
læti og bætt gæði mannlífsins. Það
er afar mikilvægt að konur átti sig á
því sem er að gerast og beiti sér af
alefli gegn þeim öflum sem tekið
hafa völdin og ganga nú ffam af
miklu offorsi. Konur hafa mikið að
veija, en það þarf líka margt að
bæta og mörgu að breyta. Við eig-
um að nýta okkur kosti markaðs-
kerfisins sem vissulega em fyrir
hendi, en draga úr kostnaði við vel-
ferðarkerfið, þar sem hann er of
mikill. Ekkert kerfi er heilagt, en
þegar stefhan er tekin beint aflur á
19. öld og áratuga baráttu fyrir rétt-
læti og velferð allra þegnanna er
lagt fyrir róða, er mál að risa upp og
segja: hingað og ekki lengra. Á
sunnudag er 8. mars, alþjóðlegur
baráttudagur kvenna. Þá er tækifæri
til að láta í sér heyra og það ætti
engin kona að láta ónotað á þessum
alvarlegu tímum.
Föstudagurinn 6. mars