Dagblaðið - 16.02.1977, Qupperneq 11

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 16. FEBRUAR 1977.
—
og hugarfars sem hún lýsir
veriö sönn saga — þótt hún
verði lyginni líkust þegar allt
þetta er komið saman i eina
frásögn.
Kannski má segja sem svo að
þetta frásöguform sé hér notað
til útúrsnúnings og eftirhermu:
til að lýsa og gera um leið gys
að frásagnarefni og viðhorfum.
skoðun og tilfinningamálum
sem altíð eru i sögum og samtíð.
Andstæður sveitar og borgar.
fyrsta reynsla sveitamanns á
mölinni. hinar fornu dyggðir og
freistingar nútímalífs, eru eitt-
hvert hið frægasta efni í skáld-
skap, einnig í mörgum sam-
tíðarsögum, enda munu
margir lesendur úr sömu kyn-
slóð og þær Gunna og
Tóta/Anna og Katrin eiga að
baki sér sambærilega reynslu
við það sem hér er lýst.
En með þessum hætti verður
hin skoplega og skringilega frá-
sögn af systrunum tveimur á
refilstigum reykjavíkurlífs
fleyg og fyndin paródía ein-
hvers helsta viðfangsefnis i bók
menntum samtíðarinnar: kyn-
slóðaskilanna um stríðið, um-
skipta þjóðfélagsins á öldinni
sem oft er lýst hátíðlegum
orðum um hið forna bænda- og
sveitasamfélag sem í einu vet-
fangi verður að nútíma borgar-
og iðnaðar-þjóðfélagi. Og vel á
það við að sú ólokna saga falli
botnlaus niður að lokum.
Óðurinn til
þorpsins
Ettir að sögu systranna
sleppir fer eins og áður var sagt
fáum og einföldum atburðum
fram í nútíð sögunnar uns hefst
annars konar endurminning
eða upprifjun: Anna freistar
þess að sökkva sér niður í hug
Hermanns, sonar síns, sem að
sínu leyti er niðursokkinn í
Önnu. ■
Eins og áður má sjálfsagt tala
um „frumsnið veruleika“ á þvi
sem úr þessu hugarkafi kemur:
sögu Önnu frá bernsku til full-
oróinsaldurs. af ætt hennar og
uppruna, æsku í þorpinu við
sjóinn. hjúskap og búskap og
barneign með Má eiginmanni,
og öðru því skylduliði i Ásgarði
og Valhöll, pólunum tveimur í
sagnaheimi Guðbergs Bergs-
sonar. En leitun hygg ég að sé á
lesanda sem því haldi fram að
þessi frásögn sé ,,raunsæ“ i
neinni skiljanlegri eða tíðkan-
legri merkingu þess orðs. Úr
efnivið þorpslýsingarinnar og
þorpsfólksins er hér samin ein-
hvers konar súrrealísk fanta-
sia, óður til þorpsins í hjarta-
stað höfundarins og skáld-
skapar hans. En einnig hér er
dregin saman með paródiskum
hætti íslandssaga áratuganna
eftir stríð og eins konar háðs-
mynd margskonar bókmennta
sem freista þess að lýsa með
raunsæjum hætti þjóðfélags-
legri þróun þessara tíma. Það
er t.a.m. mikil dýrð að lesa hér
málflutning Gvendar í Skúrn-
um, sérvitrings sem flytur mál-
stað byltingar og sósíalisma inn
í þorpið uns kaninn og kaupið
rýma þeirri hugsjóninni í burt.
Hvað nœst?
Það má nú vera að ýmsir les-
endur Guðbergs Bergssonar
hafi átt þess von eftir fyrri
bækur í þessum flokki, Það
sefur í djúpinu og Hermann og
Dídí, að því lengra sem kæmi
fram í verkið þeim mun fastari
skipan kæmist á þá heimsmynd
og mannshugar sem sögur hans
allar saman draga upp. Hætt er
við að þeir lesendur hafi orðið
fyrir vonbrigðum af Það rís úr
djúpinu í haust. Líklega gefst
sagan þá best ef maður gengur
að henni öldungis fyrirhyggju-
og áhyggjulaust til að gera sér
gott af þeim undrum og ósköp-
um máls og stíls, mannlýsinga
og atburða, sannra og loginna
söguefna sem þar er að hafa.
En eins og í hinum fyrri stór-
virkjum Guðbergs. svo mögn-
uðu lífi sem þau eru gædd.
virðist það í nýju sögunni. það
sem af henni er. ennþá óleystur
vandi hans að koma skiljanlegu
fullnaðarformi á skáldheim
sinn.
Kannski það verði þessu
næst. Það er eins og fyrri dag:
lesandi má eiga á öllu von. Og
hlakkar til. Því að þótt
ímvndunarafl hans sé kannski
litið ber hann samt leynt sk.vn-
bragð á skáldskap og listir.

11
Um „niðurgreiðslur”
til störiðju
á raforkuverði
Gísli Jónsson prófessor ritaði
nýlega grein í Dagblaðið um
raforkuverð til stóriðju og
birtir hann þar útreikninga
sína á því, sem hann kallar
„raunverð og reikniverð Lands-
virkjunar 1974-1976.“
Eins og við mátti búast, þá
hefur grein Gísla orðið til þess
að ný umferð er hafin í
deilunum um raforkuverð til
álverksmiðjunnar og nú vitnað
til þess, að prófessor við
Háskólann hafi nú fundið hinn
eina sannleik í
málinu. Loksins! segja menn
og taka þá gjarnan það upp úr
grein Gísla, sem passar inn í
fyrirfram myndaðar skoðanir
þeirra á málinu. Dagblaðið hef-
ur birt alvöruþrunginn leiðara
um málið og tveir þingmenn
hafa meira að segja tekið sig til
og flutt þingsályktunartillögu á
Alþingi um að banna „niður-
greiðs!u“ á raforku til stóriðju.
Er annar þeirrar varaformaður
Kröflunefndar!
Það er þannig með tölvurnar,
að séu þær fóðraðar á röngum
forsendum, þá verður útkoman
af útreikningum þeirra tóm vit-
leysa, enda þótt reiknivélin sé í
ágætu lagi sem slík.
Eins er það með prófessora.
Ef þeir gefa sér rangar for-
sendur í útreikningum, þá
verður útkoman skökk.
Gísli gefur sér tvær veiga-
miklar forsendur fyrir út-
reikningum sínum. Sú fyrri er,
að í raun og veru sé fram-
leiðslukostnaður stórra
virkjana pr. kwst. ekkert lægri
en smárra. Hann vitnar 1
skýrslu, sem gerð var, þegar
ákvörðunin var tekin um Búr-
fellsvirkjun og segir að þar hafi
„ekkert samhengi verið milli
stærðar virkjunar og raforku-
verðs.“ Um þetta efni kemst
Gísli að annarri niðurstöðu en
allir þeir, sem fjallað hafa um
raforkuiðnað íslendinga á
síðustu árum, jafnt sérfræðing-
ar sem stjórnvöld. Allir aðrir
lásu aðra niðurstöðu út úr
skýrslunni, sem vitnað er til.
Þar var að vísu dæmi um mjög
ódýra stækkun á orkuverunum
i Laxárgljúfrum í S.Þing., en
allir vita víst, hvernig fór fyrir
þeirri framkvæmd.
Ef Gísli vill nú kanna gildi
kenningar sinnar um fram-
leiðslukostnað stórra og lítilla
orkuvera, þá held ég að það
væri ómaksins vert fyrir hann
að bera t.d. saman kostnað við
uppsett afl á kwst. í Sigöldu-
virkjun annars vegar og í
stækkun Skeiðsfossvirkjunar
hins vegar, en báðar fram-
kvæmdirnar eru byggðar á
sama tíma.
Þegar Gísli hefur komizt að
framangreindri niðurstöðu um
framleiðslukostnaðinn, þá
gefur hann sér aðra forsendu,
semsé að gjaldskrá Lands-
virkjunar til almenningsveitna
sé réttur mælikvarði til þess að
jafna orkuverði eftir á á alla
notendur jafnt, óháð nýtingar-
tíma og afhendingarspennu.
Auðvitað veit Gísli betur.
Umrædd gjaldskrá er
uppbyggð á þann hátt, að fyrst
eru tekjurnar af orkusölu til
stóriðju tiundaðar, en síðan er
gjaldskráin ákvéðin út frá lág-
markskröfum um afkomu orku-
sölufyrirtækis og almennum
verðlagssjónarmiðum stjórn-
valda á hverjum tíma.
Það þarf ekki mikla
skynsemi til þess að draga þá
ályktun. að ef álverið i
Straumsvík greiddi meira fvrir
raforkukaup sín, þá myndi
hagur Landsvirkjunar batna og
að hún gæti þá haft gjaldskrána
til almenningsveitna lægri. En
málið er ekki svo einfalt, að
hægt sé að segja, að af þvi að
almenningsveiturnar greiddu
ekki sama verð og álverið, þá
hafi þær greitt niður raforku-
verðið til þess.
Utreikningar Gísla virðast
mér því ekki þjóna neinum til-
gangi, öðrum en þjálfun í
reikningi.
Orkulind er ekki auðlind fyrr
en hún er nýtt. Áratuga-
rannsóknir hér á landi sýna, að
hagkvæmustu valkostir
tslendinga til að virkja orku-
lindir sínar liggja í stór-
virkjunum. En til þess að hægt
sé að ráðast í stórvirkjanir, þarf
að stækka orkumarkaðinn. Um
þetta hafa ekki verið deilur í
sjálfu sér. Ágreiningurinn
hefur hins vegar verið um það,
hvort auka eigi markaðinn með
sölu til stóriðju eða hvort annar
kostur sé fyrir hendi og hvort
hafa eigi samskipti við erlenda
aðila um orkusölu.
Ef markaðurinn er aukinn
með sölu til orkufreks iðnaðar,
þá má líkja því við útflutnings-
framleiðslu. Um verð raf-
orkunnar gilda alþjóðleg
Kjallarinn
Björn Friðfinnsson
að orkufrek iðjuver, sem verið
hafa arðbær og náð hafa mikl-
um afskriftum á undanförnum
árum, geti nú þess vegna greitt
meira fyrir raforku sína en
áður.
Auðvitað er það ósk allra
landsmanna, að sem hæst verð
fáist fyrir raforku til orkufreks
iðnaðar og að orkusölusamning-
um megi haga svo, að hægt sé
markaðslögmál. Um raf-
orkusöluna eru gerðir sérstakir
samningar til nokkurra ára.
Kaupendur eru yfirleitt fyrir-
tæki, sem lítt eru bundin við
landamæri einstakra ríkja og
jafnvel þótt selt væri til
alíslenzks fyrirtækis á sama
sviði, þá giltu um það sörhu
lögmál vegna markaðsaðstöðu
þess. Þá má nefna, að af
markaðslögmálum leiðir, að
staðarval iðjuvers hefur veru-
leg áhrif á, hvaða orkuverð það
getur greitt og að væntanlega
er hægt að ná hærra raforku-
verði í samningum við fyrir-
tæki, sem starfað hefur um
langan tíma og náð til að af-
skrifa fjárfestingu sína á
viðkomandi stað en frá fyrir-
tæki. sem hugmyndin er, að
byggt verði upp frá grunni.
Þetta atriði kemur mjög fram í
umræðum Norðmanna um þess-
ar mundir, þar sem menn telja.
að færa raforkuverðið til
hækkunar með stuttu millibili.
En þetta eru óskir, sem ekki er
víst að náist fram að fullu í
fyrstu samningum enda þótt
aðstaða okkar fari nú batnandi
vegna áhrifa orkukreppunnar í
heiminum.
Ég held að það hljóti að vera
mikilvægt fyrir landsmenn, að
þeir geti samtímis metið kosti
og galla orkuvers og iðjuvers,
sem því fylgir, en að við þurf-
um ekki að lenda í þeirri
samningsaðstöðu að verða að
semja um orkusölu til stóriðju
þegar orkuverið er að fullu
byggt, en raforkumarkaður
ekki fenginn fyrir það. Lág-
marksverð okkar til stóriðju á
rafmagnsframleiðslu orku-
versins, er auðvitað það
verð. sem nægir orkuverinu, án
þess að þurfi að selja al-
menningsveitum rafmagn á
hærra verði en gilt hefði um
orkukaup þeirra án b.vggingar
orkuversins, þ.e. að kostnaðar-
verð alm. notkunar sé óháð því
hvort selt er til stóriðju eða
ekki. Það er svo samninga-
manna okkar og stjórnvalda að
ná fram sem hæstu verði
umframþað lágmarksverð og ég
tel að þann hagnað, sem af
slíku hlýzt eigi fyrst og fremst
að nota til að treysta áfram-
haldandi uppbyggingu raf-
orkuiðnaðar 1 landinu. Það er
nauðsynlegt að auka eiginfjár-
myndun orkuveranna til þess
að þau séu síður háð erlendum
lánsfjármörkuðum.
tslendingar eiga miklar
auðlindir fólgnar í aukinni
nýtingu orkulinda landsins,
auðlindir, sem vaxandi þjóð
þarfnast til að treysta lífskjör
sín á komandi árum. Okkur er
það nauðsynlegt að auka rann-
sóknir og undirbúning orku-
framkvæmda jafnt á sviði verk-
fræði, umhverfismála, fjár-
hags- og félagsmála og að koma
á markvissara heildarskipulagi
orkumála og iðnaðar. Gera þarf
áætlanir fram í tímann um
uppbyggingu orkuvera og orku-
freks iðnaðar, þannig að þau
mál beri ekki ætíð þannig að, að
Alþingi og rikisstjórn séu í
tímahraki um ákvörðun. Við
þurfum að fylgjast vel með
örkubúskap Islendinga og við
þurfum að vera búin að komast
að niðurstöðu um valkosti
orkufrekra iðngreina og staðar-
val iðjuvera áður en farið er að
ræða um nýtt orkuver og næstu
samninga um raforku til orku-
freks iðnaðar.
Heildsöluverð raforku er hér á
landi sambærilegt við verð í
nágrannalöndum okkar.
Smásöluverð er hins vegar
hærra og veldur þar mestu um,
að ein króna af hverjum þrem-
ur, sem notandinn greiðir,
rennur til ríkisins í skatta og
tolla. Sá munur, sem þá er eftir,
stafar að meginhluta til af örri
uppbyggingu dreifikerfisins án
þess að nægilega hafi verið
hugað að fjármagni og fjár-
magnskjörum til þess að standa
undir þeirri uppbyggingu.
Gísli Jónsson hefur áhuga á
uppbyggingu íslenzks raforku-
iðnaðar og hann hefur lengi
verið við hann riðinn. Það
nægir þó ekki til þess, að hann
hafi getað sýnt fram á það með
fræðilegum rökum, að raforku-
salan til álversins í Straumsvík
hafi hækkað eða muni hækka
verð raforku til almennings-
veitna. Það væri hins vegar
áhugavert æfingaverkefni fyrir
nemendur í verkfræði- og
.viðskiptadeildum Háskólans að
setja upp reiknimódel fyrir raf-
orkuverð annars vegar til orku-
freks iðnaðar og hins vegar til
almennra nota og að sjá
nverng það breytist með mis-
munandi gildi einstakra þátta.
Þá væri samt vonandi að for-
sendurnar yrðu þá betur
grundaðar, en fram kemur í
grein Gísla.
Við ritun þessa greinarkorns
hefur sú hugsun orðið áleitnari
— hvar væri íslenzkur raforku-
iðnaður staddur í dag án
ákvörðunarinnar um Búrfells-
virkjun og það sem af henni
hefur leitt? Hvaða verðmætum
hefði þjóðin misst af, ef smá-
virkjanaleiðin hefði þá verið
valin?
Ég læt lesendum eftir að
svara þessum spurningum.
Björn Friðfinnsson
viðskiptafræðingur.