Dagblaðið - 18.04.1977, Blaðsíða 12

12
DAGBLAÐIÐ. MANUDAGUR 18. APRÍL 1977.
Hvers vegna sunnudagurinn?
Hvers vegna halda kristnir
menn helgan sunnudaginn,
fyrsta dag vikunnar, en ekki
hinn sjöunda, laugardaginn,
eins og ísraelsmenn gjöróu og
ísraelar gera raunar enn á vor-
um tímum? Hver breytti þessu
og hvers vegna var það gert? í
grein í Dagblaðinu 15.3. ’77
eftir Friðbjörn F. Hólm er því
haldið fram að páfavaldið hafi
verið hér að verki. En sannleik-
urinn er sá að þegar í frum-
kristni er fyrsti dagur vikunnar
hátíðisdagur meðal kristinna
manna. Þann dag reis Drottinn
frá dauðum og sunnudagurinn
var helgur haldinn sem dagur
upprisunnar þegar áður en Páll
postuli kom fram á sjónar-
sviðið. Á fyrsta degi vikunnar
birtist hinn upprisni í fyrsta
sinn og frá upphafi kristins
siðar var upprisan og fyrsti
dagur vikunnar saman tengt í
vitund kristinna manna. Það
jók á helgi sunnudagsins að
heilagur andi kom yfir læri-
sveinana á sunnudegi (hvíta-
sunnudegi). Þann dag varð
kirkjan til og hin kristna pré-
dikun hófst. í frumkristni
væntu menn skjótt komu Drott-
ins og trúðu því að hann mundi
koma aftur á sama degi og hann
reis upp frá dauðum, á sunnu-
degi, degi Drottins, en það nafn
var ekki aðeins haft um sunnu-
daginn heldur einnig hinn efsta
dag. Hver sunnudagur var
kristnum mönnum eins konar
páskadagur er þeir litu til baka
til krossins og upprisunnar en
jafnframt horfðu þeir fram er
þeir neyttu máltíðar Drottins
sem var þeim forsmekkur
hátíðamáltíðarinnar í guðsríki.
Kristnum mönnum kom aldrei
til hugar að nota nafn sabbats-
ins (hvíldardagsins, hins 7.
dags vikunnar) um sunnudag-
inn og þeim var það framandi
að líta á sunnudaginn sem ein-
hvers konar framhald eða upp-
bót fyrir sabbatinn. Þeim kom
heldur ekki til hugar að heim-
færa ákvæði sabbatsins upp á
sunnudaginn, Drottins dag.
Samkvæmt skilningi hinna

Tökum fram
í dag
glæsilegt úrval
af kápum
og jökkum
Belgíu,
Hollandi og
Danmörku
þcrnhard lax^al
KJÖRGARÐI
HREVRLL
Sími 8-55-22
frumkristnu var sunnudagur-
inn ekki í raun hvíldardagur
heldur dagur helgrar sam-
komu, dagur guðsþjónustunn-
Ástæðan fyrir því að menn
tóku sér leyfi frá störfum á
sunnudögum var því fyrst og
fremst vegna messunnar en
ekki vegna ákvæða Gamla
testamentisins um sabbatinn.
Mjög snemma heyrast að vísu
áminningar um að láta ekki
vinnu koma í veg fyrir þátttöku
í guðsþjónustu safnaðarins en
kristnir menn voru andvígir
því að banna alla vinnu á
sunnudögum. Hið fánýta iðju-
leysi, sem einkenndi hvíldar-
daginn hjá gyðingum, var
kristnum mönnum sérstakur
þyrnir í augum. Það var kristn-
um mönnum framandi að líta
svo á að óleyfilegt væri að
ferðast á sunnudegi, undirbúa
máltíðir, vinna nauðsynjaverk
heima fyrir eða á akrinum, sbr.
orð Jesú í Matt. 12.11-12 o.v.
Þessi frjálsa afstaða til
sunnudagsins hélst lengi í
kirkjunni. Einn af kirkjufeðr-
unum, Hieronymus (d. 420),
segir að sunnudagur og sabbat
sé tvennt ólíkt. Kristnum
manni sé hver dagur hátíðis-
dagur, já, páska- og hvítasunnu-
dagur, en kirkjan hafi til þess
að auka á gleðina i samfélagi
hinna kristnu og vegna hinna
veiku í trúnni og vegna al-
mennrar reglu innleitt ákveðna
hvíldardaga, ekki af því að einn
dagur væri öðrum dýrlegri
heldur til að veita þá gleði sem
samfélag trúaðra veitir. —
Kirkjan forðaðist í lengstu lög
að banna vissa hluti á sunnu-
dögum, svo sem sérstök störf,
enda talið slíkt bera keim af
lögmálsþrælkun. En þróunin
verður sú að sabbatsreglurnar
færast yfir á sunnudaginn sem
„sabbat hins nýja sáttmála“.
Hinn frumkristni skilningur á
sunnudeginum vaknar ekki til
lífs að nýju í kirkjunni fyrr en
með siðbótinni en heldur ekki
velli i evangeliskri kirkju nema
þá helst í Bræðrasöfnuðinum.
Vissulega heldur Jesús
sabbatinn hátíðlegan á hér-
vistardögum sínum, sbr. Lúk.
4,16, en hann viðurkennir ekki
sabbatshelgina eins og hún var
túlkuð af faríseum. Jesús
neitar að hvíld Guðs á 7. degi
hafi varanlegt gildi sem rök
fyrir sabbatshelginni. Orð Jesú
og framkoma á hvíldardegi
gyðinga, en hvort tveggja gekk
í berhögg við viðteknar venjur
og kenningar, og síðan tilfærsla
helgidagsins frá laugardegi til
sunnudags var að dómi gyðinga
tilræði við sjálfan grundvöll
Israels því að í þeirra augum
var sabbatinn ekki aðeins horn-
steinn vikunnar og alls tíma-
tals, sabbatinn var ímynd sátt-
mála Guðs við ísraelsmenn.
Þessi tilfærsla helgihaldsins
frá laugardegi til sunnudags
var eitt þeirra fræja sem hafði í
sér fólgið aðskilnað gyðing-
dóms og kristindóms. Að breyta
þessu var vissulega bylting og
slíkt gengur ekki átakalaust
fyrir sig. En var þessi tilfærsla
helgihaldsins þá samantekin
ráð kristinna manna til að vera
í svo veigamiklu atriði á móti
gyðingdómnum? Nei, síður en
svo. En það reyndist óhjá-
kvæmilegt fyrir rás viðburð-
anna, umfram allt vegna upp-
risunnar sem varð kristnum
mönnum eins og fyrsti dagur
hinnar nýju sköpunar þegar
Guð sagði á ný sitt máttuga orð
„verði ljós“ í þessum heimi.
Það var þessi volduga stað-
reynd sem leiddi til þess að
kristnir menn söfnuðust saman
til guðsþjónustu á fyrsta degi
vikunnar eins og berlega sést ai
Post. 20,7 og I. Kor. 16,2. Og í
Op. Jóhs. 1,10 er talað um
Drottins dag, sem er hið kristna
nafn sunnudagsins frá upphafi,
en nefndur hinn fyrsti dagur
vikunnar að gyðinglegri venju
Magniís Guðmundsson
og sunnudagur að rómversk-
austurlenskum hætti. Á þeim
degi — Drottins degi — var
hinn útlægi, kristni þjónn, sem
heldur á penna f Opinberunar-
bókinni, staddur í anda með
söfnuði sínum sem kemur sam-
an í dögun til helgrar guðsþjón-
ustu og tilbiður hinn upprisna
með upplyftum höndum. Þetta
heiti — Drottins dagur —
kemur aðeins fyrir á þessum
eina stað í Nýja testamentinu
og er þá að sjálfsögðu átt við
fyrsta dag vikunnar sem
kristnir menn nefndu ávallt
Drottins dag. Sabbat er það orð
sem hefði verið notað hér ef
höfundur Opinberunarbókar-
innar hefði átt við 7. dag vik-
unnar, hvíldardag gyðinga.
Vissulega virtu kristnir
menn sabbatinn og á fyrstu öld-
um kristninnar var hann
haldinn hátíðlegur í gyðing-
kristnum söfnuðum en sabbat-
inn var aldrei kallaður Drottins
dagur og 7. dagur vikunnar
hlaut að blikna fyrir hinum
mikla sigurdegi kristinnar
kirkju. Kristnir menn litu svo á
að hinir ýmsu helgisiðir
gyðinga, svo sem umskurn og
sabbat, hefðu ekki gildi fyrir
þá. Athyglisvert er að í 15.
kapítula Postulasögunnar, þar
sem sagt er frá postulafundin-
um, hinu fyrsta uppgjöri krist-
inna manna um ágreiningsmál
sín, er ekki minnst á hvíldar-
dagsboðorðið en aðeins vikið aó
1. og 6. boðorðinu (skurðgoða-
fórnum og saurlifnaði). Hinir
gyðirigkristnu sögðu fyrir post-
ulafundinn um hina heiðin-
kristnu: „Þá ber að umskera og
bjóða þeim að halda lögmál
Móse.“ En Pétur postuli svaraði
þeim: „Hvað eruð þér að freista
Guðs með því að leggja ok á
háls lærisveinanna er hvorki
feður vorir né vér megnuðum
að bera?“ Og þegar lögmáls-
menn reyna að þvinga heiðin-
kristinn söfnuð til að halda
sabbatinn hátiðlegan í stað
dags Drottins þá rís Páll postuli
öndverður gegn því (Kól. 2.16).
í upphafi 2. aldarinnar segir
Ignatíus, biskup í Antíokkíu,
frá því að kristnir menn haldi
ekki lengur sabbatinn hátíðleg-
an heldur einungis dag Drott-
ins. Þó mun sabbatinn hafa
notið fornrar hefðar í gyðing-
kristnum söfnuðum og
verið haldinn hátíðlegur enn
um sinn og jafnvel eftir að sá
siður var formlega aftekinn á
hinu fræga kirkjuþingi í Níkeu
árið 325. Þótt sabbatinn væri
þannig við lýði í frumkirkjunni
þá voru þó kristnir menn á
þeirri tíð sammála um að
sabbat og drottinsdagur væri
sitthvað sem ekki mætti rugla
saman. Sunnudagur var ekki í
eiginlegum skilningi hvíldar-
dagur heldur helgidagur
safnaðarins, dagur messunnar.
Ekki einu sinni hin ströngu lög
Þeódósíusar hins mikla, keisara
í Róm 379-395, um helgihald
sunnudagsins eru byggð á
hvíldardagsboðorðinu heldur á
þeirri kröfu að kristin guðs-
þjónusta geti farið fram ótrufl-
uð. Siðbótarfrömuðirnir Lúther
og Kalvín kenndu að hvildar-
dagsboðorðið væri samkvæmt
ytri orðanna hljóðan afnumið í
Kristi. En sérstaða sunnudags-
ins byggist á nauðsyn ákveðins
messudags og auk þess er vísað
til þess að þeir sem vinni
erfiðisvinnu þurfi á vikulegum
hvíldardegi að halda. 1 því
skyni hefði vitanlega mátt velja
hvaða dag vikunnar sem væri
en engin ástæða sé til að breyta
gömlum kirkjusið þar sem
sunnudagurinn sé einnig upp-
risudagur Krists.
En þessi frjálsa evangeliska
afstaða til sunnudagsins vék
fljótt fyrir lögmálsáþján alls
konar fyrirmæla um hvað væri
leyfilegt og óleyfilegt á degi
Drottins. Sagt hefur verið með
réttu að sunnudagurinn sé gjöf
en ekki lagaboð. Hann á að vera
helgur dagur, dagur messunnar
og um leið gleðidagur sem
veitir styrk og endurnæringu.
Gott er að standa vörð um helgi-
daginn — að messutíminn sé í
heiðri hafður — en lögmáls-
bundinn skilningur í þessum
efnum ætti að vera kristnum
mönnum framandi. Slíkt við-
horf er í samræmi við hina
frjálsu afstöðu sem Jesús tók til
hvíldardagsboðorðsins og
kirkjan tók í arf. Vilji hins
vegar einhverjir eins og
sjöundadags-aðventistar bók-
staflega fylgja fyrirmælum
hvíldardagsboðorðsins þá er
þeim það að sjálfsögðu heimilt
en ekki þurfa þeir að leggja það
sem lögmál á annarra herðar.
Og það er rangnefni þegar
aðventistar kalla laugardaginn
drottinsdag. Laugardagurinn
hefur aldrei haft annað nafn en
sabbat (7. dagur vikunnar,
hvíldardagur) en drottinsdagur
er kristið réttnefni á sunnudeg-
inum (1. degi vikunnar, upp-
risudegi Jesú Krists) og hefur
hann heitið svo frá upphafi
kristins siðar.
Það er að sjálfsögðu ekkert
höfuðatriði hvaða dagur er
hvíldardagur eða guðsþjónustu-
dagur. Það er fráleitt að halda
því fram i kristnu samfélagi að
menn verði að haldavissan dag
helgan (laugardaginn) til þess
„að hafa von um að fá að njóta
þeirrar helgihvíldar sem til-
heyrir aðeins hinum rétta
hvíldardegi.... Þetta eru þau at-
riði sem hafa verið færð úr
skorðum. Það er aðkallandi nú
að kippa þessu í lag áður en
frelsarinn kemur...“ (Friðbjörn
F. Hólm 15.3. ’77). Ég veit ekki
betur en laugardagurinn sé frí-
dagur á landi hér og þeir sem
vilja geti notið helgihvíldar
þann dag en að gera þann dag
að „hinum rétta hvíldardegi“
og að koma á réttri röðun boð-
orðanna (að hvíldardagsboð-
orðið sé 4. boðorðið) séu þau
meginatriði sem kippa þurfi í
lag áður en frelsarinn kemur
finnst mér vera fánýtt hjal. Ég
hélt að annað væri mikilvægara
hjá kristnum mönnum, svo sem
að boða fagnaðarerindið um
Drottin og upprisuna meðan
enn er tími til, í stað þess að
deila um rétta helgidaga. Mætt-
um vér ekki minnast orða Páls
postula til galatamanna: Þér
hafið gætur á dögum og mánuð-
um og tíðum og árum. Ég er
hræddur um að ég kunni að
hafa haft erfiði fyrir yður til
ónýtis (Gal. 4.10-11).
Ég neita því ekki að ég óska
þess heitt og innilega að vegur
sunnudagsins vaxi, virðingin
fyrir messuhelginni aukist vor
á meðal en ég er alveg ásáttur
með það að þeir kristnir menn
sem það vilja haldi helgan
laugardaginn og gangi þá til
kirkju. Sannleikurinn er sá að á
þessum tímum vaktavinnu í svo
mörgum greinum atvinnulífs-
ins eru ýmsir starfshópar sem
ekki geta sótt kirkju á sunnu-
dögum og verða að eiga aðra
hvíldardaga. Til þess að koma
til móts við þetta fólk og raunar
fleiri verður kirkjan í æ ríkari
mæli að hafa messur og helgi-
stundir ekki aðeins á hátíðum
og drottinsdögum heldur
einnig á virkum dögum.
Magnús Guðmundsson
fv. sóknarprestur,
Grundarfirði.