Dagblaðið - 07.11.1977, Blaðsíða 6

6
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1977.
Síðumúlablues: Fyrri grein
Lagðir á klefagólf ið og
jámaðir endilangir milli
rúmbálks og borðs
Eftir nærri hálfs árs bréfa-
skriftir og bið hefur Dagblaðið
fengið í hendur öll skjöl
viðvfkjandi rannsókn á kæru um
ótilhlýðilega meðferð gæzlufanga
í Síðumúlafangelsinu í Reykjavík.
Ríkissaksóknari ákvað 22. apríl
sl., eð ekki væri ástæða til
„frekari aðgerða í máli þessu“,
eins og sagði í bréfi hans til
rannsóknardómarans, Steingríms
Gauts Kristjánssonar, héraðs-
dómara í Hafnarfirði.
Upphaf þessa máls var 24.
ágúst í fyrra. Þá var skráð í dag-
bók Síðumúlafangelsisins:
„Kl. 19:00. Tókum við B og
járnuðum við rúmfót og stálfót i
klefa 9 vegna þess að hann
brúkaði kjaft og ósvffni við X
fangavörð, áður var hann búinn
að vera með hávaða og allt að því
kjaft við annan.Tekið skal fram,
að hann var búinn að fá áminn-
ingu vegna hávaða og vissi hann
því á hverju hann ætti von. Hann
heimtaði verjanda og dómara."
Það kemur síðan fram f dag-
bókinni að dómarinn f máli fang-
ans B neitaði að koma og ræða við
hann, enda væri ekki f sínum
verkahring að skipta sér af
aðgerðum vegna agabrots; fanga-
verðir réðu húsum f fangelsum en
ekki dómarafulltrúi eða fangi.
Fangavörður
beðinn afsökunar
Sfðan er bókað kl. 22:00:
„Um svipað leyti voru mikil
læti og glamur f járnum og öskur
á klefa 9. Fórum við inn til fang-
ans og báðum hann að láta af
þessum hávaða sem hann hefði f
frammi. Hann sagðist ekki gera
það fyrr en hann losnaði úr þess-
ari prfsund. Var honum þá boðinn
sá kostur gegn því að hann bæði X
fangavörð afsökunar og hagaði
sér hér eftir skikkanlega. Þessu
lofaði B f viðurvist okkar. Var
hann síðan losaður úr járnum og
gert grein fyrir hverju hann ætti
von á ef hann stæði ekki við gefin
loforð. Síðan bað fanginn X
afsökunar og settur á fyrri dvalar-
stað f klefa 17.“
Fanginn var óánægður með
þessi málalok og kvartaði við
verjanda sinn, Finn Torfa
Stefánsson, hdl.. 6. september ’76
skrifaði verjandinn dómsmála-
ráðuneytinu bréf þar sem sagði
m.a.:
Verjandinn kœrir
„Hinn 24. ágúst sl. óskaði
umbjóðandi minn eftir að fá að
drekka. Af þeirri ósk umbjóðanda
mins spruttu nokkrar orðaræður
milli hans og fangavarðar, sem
enduðu með þvf að umbjóðandi
minn var fluttur f annan klefa og
járnaður f bak og fyrir. Sfðan tók
fangavörður að þjarma að um-
bjóðanda mínum. Er umbjóðandi
minn tók að hljóða af kvölum
spurði fangavörður hvar karl-
mennska hans væri nú. Fanga-
vörður hætti þessum starfa þegar
fangar í öðrum klefum tóku að
mótmæla, þar sem þeir gætu ekki
sofið fyrir sársaukaópum
umbjóðanda mfns.
Undanfarna daga hefur um-
bjóðandi ,minh verið hafður i
svónefndum „járnklefa” sökum
viðgerða f húsinu. í klefa við
hliðina eru iðnaðarmenn að störf-
um með vélknúin tæki. Situr
umbjóðandi minn f sementsryki
og dynjandi hávaða frá vélunum
daglangt, og er andlegri og líkam-
legri heilsu hans hætta búin.
Fyrir hönd umbjóðanda míns
vil ég krefjast þess að hið háa
ráðuneyti sjái til þess að
aðbúnaður umbjóðanda míns
verði bættur. Ennfremur að
rannsókn verði látin fara fram á
atburðunum 24. ágúst sl„ sem hér
var lýst, og þeim refsað, sem
ábyrgð bera, eftir því sem efni
standa til.“
Fangapresturinn óskar
eftir rannsókn
Hálfum mánuði sfðar, 20.
september, sendi dómsmála-
ráðuneytið bréf Finns Torfa til •
embættis ríkissaksóknara. Þrem-
ur dögum síðar óskaði fanginn B
eftir viðtali við séra Jón Bjarman,
fangaprest, og skýrði honum frá
reynslu sinni. Séra Jóni var málið
ekki alveg ókunnugt, því 3.
september hafði annar fangi, A,
skýrt honum frá svipuðum at-
vikum. Daginn eftir viðtal þeira B
og séra Jóns skrifaði fanga-
vörðurinn dómsmálaráðuneytinu
bréf og óskaði eftir að það léti
„þegar f stað fara fram könnun á
framkvæmd viðurlaga við aga-
brotum f gæzluvarðhaldsfang-
elsinu að Síðumúla 28,
Reykjavík."
Sfðan segir í bréfi sr. Jóns til
ráðuneytisins:
„Tilefni þessarar beiðni
minnar er það, að f þessum
mánuði hafa tveir fangar í per-
sónulegum sálgæzluviðtölum við
mig kvartað undan þvf, að þeir
hafi f þvf fangelsi verið beittir
ótilhlýðilegri harðýðgi, er þeir
sátu þar í gæzluvarðhaldi vegna
meintra brota. Þeim var tjáð, að
meðferðin væri refsing vegna af-
brota á reglum, sem þeim höfðu
ekki verið kynntar.
Annar þessara fanga er A...
Hann kom að máli við mig 3. þ.m.
Ilann lýsti fyrir mér atvikum,
sem áttu sér stað meðan hann sat
f gæzluvarðhaldi á síðastliðnu
vori. A er nú að afplána refsingu
á vinnuhæljnu á Litla Ilrauni.
Hinn fanginn er B.... Hann lýsti
atvikum er áttu sér stað er hann
var í gæzluvarðhaldi að Síðumúla
28 í sfðari hluta ágústmánaðar.
Hann er enn í gæzluvarðhaldi en
hefir verið fluttur i Hegningar-
húsið að Skólavörðustíg 9. Það
var í gær, 23. þ.m. að hann óskaði
eftir viðtali við mig um þetta efni.
„Sé ekki að þau
viðurlög séu verjandi."
Það skal tekið fram, að þessir
menn munu ekki þekkjast, brot
þeirra eru sitt hvors eðlis (A sat
inni fyrir þjófnað, B fyrir
ffkniefnamisferli, innsk. DB) og.
þeir munu ekki hafa talazt við. B
mun einnig hafa neytt réttar sfns
þegar eftir að honum hafði verið
refsað og kvartað yfir
meðferðinni við rannsóknardóm-
arann f máli sfnu og réttargæzlu-
mann sinn. Lýsing þessara
tveggja gæzlufanga á atvikum og
tildrögum er þó .nánast sú sama,
þ.e. að þeir hafi verið færðir í
einangrunarklefa, lagðir þar á
gólf, járnaðir á höndum og fótum
og festir annars vegar við stálfót,
sem skrúfaður er fastur við gólfið
og hins vegar að rúmfót á nagl-
föstum járnbekk sem í klefanum
er. A tiltók ekki hve lengi honum
hafði verið haldið þannig, en B
telur að hann hafi þannig legið í
járnum í fjóra tíma.“
Fangapresturinn vitnaði sfðan i
ýmis lög og reglugerðir sem
snerta málið og sagðist ekki fá séð
að þeim fyrirmælum sem
tilgreind væru í þeim greinum
hafi verið fylgt áður en til þeirra
aðgerða var gripið sem fangarnir
A og B lýsa. „Ég sé heldur ekki að
þau viðurlög séu verjanda sam-
kvæmt þessum ákvæðum,” segir
sr. Jón Bjarman. Sfðan segir í
bréfi hans:
„Margir hafa kvartað und-
an harðrœði og að þeim
hafi verið haldið í stöðug-
um ótta í fangelsinu.“
„Hinu háa ráðuneyti er að sjálf-
sögðu kunnugt að óeðlilegt ástand
hefir ríkt f fangelsinu að Sfðu-
múla 28, allt frá 23. desember
1975. Margir þeirra fanga, sem
hafa verið f gæzluvarðhaldi á
þessu tímabili og sumir þeirra
sem eru þar enn hafa kvartað
undan harðræði og þvf að þeim
hafi verið haldið í stöðugum ótta,
bæði í sb. við framkvæmd
gæzlunnar svo og við yfirheyrslur
og rannsóknaraðgerðir í sb. við
mál sín.
Þetta bréf sendi ég að vandlega
yfirveguðu máli. Brýna nauðsyn
ber til að það sé kannað með
prófunum af óvilhöllum aðila
hvort f þessum tilvikum og öðrum
hafi verið beitt ótilhlýðilegri
harðýðgi við gæzlufanga. Einnig
væri gott að fá upplýsingar um,
hvort sérstakar reglur gildi um
fangelsið að Síðumúla 28, hverjar
þær eru ef svo er og hvernig þær
hafi verið kynntar."
Nú þótti dómsmálaráðuneytinu
ekki ástæða til að draga málið á
langinn. Fjórum dögum eftir að
séra Jón skrifaði bréf sitt og
krafðisl rannsóknar var Stein-
grímur Gautur Kristjánsson
skipaður umboðsdómari „til að
fara með rannsókn vegna kæra
um ótilhlýðilega beitingu viður-
laga við agabrotum í fangelsinu
Síðumúla 28 í Reykjavík," eins og
sagði f umboðsskránni, undir-
ritaðri af Ólafi Jóhannessyni
dómsmálaráðherra og Jóni Thors,
deildarstjóra, sem fer með
málefni fangelsaf ráðune.vtinu.
Rannsókn hefst
Rannsókn málsins hófst 6.
október i fyrra með þvf að fangi B
var yfirheyrður, en hann var þá
enn í gæzluvarðhaldi vegna gruns
um fíkniefnabrot. Hann skýrði
svo frá fyrir dómninum að deila
hefði sprottið af þvf að hann hefði
viljað fá gosdrykk sem ættingjar
sinir hefðu sent sér en það hefði
dregizt í allt að þrjá tima. Lét B
þau orð falla að fangaverðirnir
væru ómerkilegir starfsmenn og
ekki starfanum vaxnir. Skömmu
síðar var hann fluttur f annan
klefa og járnaður þar af yfir-
fangaverðinum og tveimur fanga-
vörðum öðrum. í dómsskýrslu
segir um þetta:
„Vitnið kveðst hafaspurt hvort
enginn væri þarna með fullu viti
en kveður séf þá hafa verið
skipað að leggjast á gólfið. Hann
kveður hafa verið beitt ómögu-
legri aðferð við að járna sig, reynt
að hlekkja hendur sínar fyrir af-
tan bak en fætur þannig að hann
hafi setið flötum beinum. Hann
kveður rúm, stól og borð hafa
vertð í klefanum, allt boltað í gólf
ið. Þegar þetta tókst ekki kveðst
hann hafa verið látinn liggja
flatur með hendur fyrir ofan
höfuð. Hann segist hafa sagt að
þetta mundi verða látið fara leng
ra og hann mundi ekki sætta sig
við þessa meðferð. Hann kveðst
hafa verið hlekkjaður þannig að
hendurnar hafi verið festar við
rúmið og fæturnir við stólinn.
Blues og
sórsaukaöskur
Hann kveður sér hafa tekizt að
losa fæturna frá stólnum og ná
dýnu af bekk og setja hana undir
sig.“
Tveimur tímum síðar komu
tveir fangaverðir inn i klefann.
kæra lögmanns
ogfangaprests
um slæma með-
ferðáföngum
leiða til dóms-
rannsóknar
en áður hafði B slegið saman járn-
unum til að gera hávaða. „Hann
segir að fangaverðirnir hafi tekið
dýnuna undan sér og fest fæturna
aftur við stólinn með handjárn-
um. Hann kveður vera steingólf í
klefanum og segir að mjög
óþægilegt sé að liggja svona, þvf
að ekkert sé hægt að hreyfa sig
eða snúa sér. Hann kveðst hafa
haldið áfram að slá saman járnun-
um og syngja negrasálm eða
blues. Hann kveður verðina þá
hafa komið aftur og segir aðam-
ar. hafi losað fótjárnið og ætlað
að strekkja á þvf með því að festa
annan fótinn við borðið. Hann
segist hafa fundið til svo mikils
sársauka, að hann hljóðaði. Þá
kveður hann fangavörðinn hafa
spurt hvar væri manndómur sinn
nú. Hann kveðst þá hafa upp-
götvað hvað röddin var sterk við
þessar aðstæður. Þá segir hann að
aftur hafi verið strekkt á og
kveðst hafa fundið gffurlegansárs
auka. Hann segir að þeir hafi
ekki náð að festa hlekkina aftur
við borðið. Eftir það segist hann
hafa farið að hljóða. Hann segist
hafa öskrað og segir að um kl. 10
um kvöldið hafi þeir komið með
fleiri hlekki. Hann segist hafa
sagt, að hann mundi ekki gefast
upp og að hann mundi nota kjaft
inn.
Beðið afsökunar.
Hann kveðst hafa beðið um að
fá að fara aftur í sinn klefa og
segir að sér hafi verið lofað þvf að
hann fengi það ef hann bæði X
fangavörð fyrirgefningar. Hann
segist hafa sagt að hann vissi ekki
fyrir hvað hann ætti að biðja
afsökunar, en segir að sér hefði
verið svarað að hann vissi vel
hvers vegna. Hann kveðst enga
skýringu hafa fengið en segist
hafa valið þann kost að biðja
Ekki fæst leyfi til að taka Ijósmyndir í klefum f Síðumúlafangelsinu. Ragnar Lár teiknaði þessa eftir
ljósriti af ljósmynd sem fylgdi eftirriti rannsóknarinnar. Rétt cr að taka fram að maðurinn á gólfinu var
ekki á ljósmyndinni heldur er hann teiknaður inn á eftir lýsingu dómarans.