Dagblaðið - 23.10.1978, Qupperneq 13

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 23.0KTÓBER 1978.
—
EINOKUN AFSIÐAR
í HUGSUN OG VERKI
Verða breytingar í „gripdeild" landbúnaðarins?
Inngangun
Vandamál landbúnaðarins hér-
lendis eru óskapleg, og því miður er
enn fátt, sem bendir til þess, að þau
fari minnkandi. Þvert á móti er líklegt,
að áfram verði haldið á núverandi
feigðarbraut. Þetta má ráða af nýjustu
aðgerðum stjórnvalda, svo og af þeirri
staðreynd, að núverandi rikisstjórn er
undir forystu Ólafs Jóhannessonar,
formanns Framsóknarflokksins. Auk
þess má benda á, að umræður, sem
orðið hafa meðal bænda um vanda-
málin, eru að vísu ekki gagnlausar en
algjörlega máttlausar. Ýmsar ágætar
greinar hafa verið skrifaðar um vanda-
mál landbúnaðarins að undanförnu,
og ber þar hæst grein dr. Gylfa Þ.
Gíslasonar i Vísi 25. 9. sl. Dr. Gylfi
kemst m.a. að þeirri niðurstöðu, að
trúnaðarmenn bænda hafi með
afstöðu sinni staðið heilbrigðri
umræðu um vandamál landbúnaðar-
ins fyrir þrifum. Þeir hafi tekið það illa
upp og skoðað sem óvild, þegar bent
hefur verið á mistök í mótun hinnar
opinberu stefnu í landbúnaðarmálum.
Undirritaður hélt því fram I Dag-
blaðinu 11.9. sl., að talsmenn bænda
hefðu verið of uppteknir við að slást
við gagnrýnendur og fjárveitingavald
þjóðarinnar og hefðu vanrækt að upp-
lýsa landbúnaðinn um eðli markaðs-
lögmála og neytendasjónarmið. Þar
sem vandamál landbúnaðarins nú
byggjast m.a. á skorti á óþvingaðri
umræðu, vill undirritaður enn leggja
orð í belg um nokkur atriði, sem
bændur og talsmenn þeirra hafa mjög
hampað í seinni tíð í tengslum við
offramleiðslu vandamálin. Auk þessa
er nú komið haust, og um leið er tæki-
færi til að staldra við og kanna,
hversu margt fé hefur verið sett á nú í
haust, þ.e. hve stóra ávisun bændur
hafa nú skrifað á þjóðfélagið vegna
útflutningsbóta fyrir dilkakjötsfram-
leiðsluna 1979. Þessu 'til viðbótar
birtist nýlega i Vísi viðtal við land-
búnaðarráðherrann nýja, Steingríra
Hermannsson, en það er að mörgu
leyti athyglisvert. Að lokum má
minna á, að fjárlagafrumvarpið er
væntanlegt. Það verður spennandi að
sjá, hve mikið á að greiða með land-
búnaði á næsta ári.
Um hagtölur
landbúnaðarins
Dr. Gylfi og ýmsir fleiri hafa sýnt
fram á, að beinir styrkir til land-
búnaðarins 1978 eru nokkuð á aðra
milljón króna á hvert býli, og er enn
óljóst, hve verðjöfnunargjaldið á
kindakjöt, sem ríkissjóður ætlar að
greiða, verður hátt. Um 40% af dilka-
kjötsframleiðslunni er flutt út, og
greiða skattborgarar um 300 kr. með
hverju kílói I útflutningsbætur auk
þeirra styrkja, sem felast I framlögum
til stofnlánadeildar landbúnaðarins og
I jarðræktarframlögum. Neyzla á
dilkakjöti innanlands er auk þessa
óeðlilega mikil, og er hún þvinguð
fram með fjölmörgum aðgerðum, sbr.
grein undirritaðs í Dagblaðinu 11.9 sl.
öllum þeim, sem eitthvað vita um
hagfræði, er þetta ógnvænlega ástand
Ijóst, en gallinn er bara sá, að þetta
dæmi verður ekki leyst með hagfræði
einni saman. Þótt dr. Gylfa tækist að
sanna það, að landbúnaðarstefnan
væri alröng og mun hagkvæmara
væri að nota fólk og fjármagn til
annarra hluta en gert er, myndu hags-
munasamtökin senda sina skylmingar-
þræla út á örkina til að sýna fram á, að
dr. Gylfi kunni ekki hagfræöi (sbr
deiluna um mat á vinnuaflsnotkun I
landbúnaði) eða að peningar séu ekki
allt og byggða- og menningarsjónar-
mið verði seint metin með mælistikum
hagfræðinnar. Þessi baráttuaðferð
hagsmunasamtakanna hefur verið
einkar árangursrík, því miður, og segja
má, að orðið hagfræðingur sé notað
sums staðar sem skammaryrði I
sveitum landsins eða beitt í það
minnsta I háðulegum tilgangi. í raun
hefur ekki verið sýnt fram á, að ekki sé
unnt að reka skynsamlega byggða-
stefnu með 40% minni dilkakjötsfram-
leiðslu. Fjárhagslegur ávinningur af
því að minnka dilkakjötsframleiðsluna
og færa hana meira yfir á hagkværtí-
ustu búin væri svo stórkostlegur, að
unnt væri að skapa ný atvinnutæki-
færi I stórum stíl I staðinn. Það væri
vel athugandi að byggja atvinnutæki-
færin upp með svipuð byggðastefnu-
sjónarmið í huga og Valdimar
Kristinsson viðskiptafræðingur lýsti
hér fyrir nokkrum árum. Að þvi er
menningarverðmætin varðar er ekki
minnsti vafi á því, að sveitamenningin
er alveg eins vel geymd, þótt dilka-
kjötsframleiðslan verði minnkuð. Það
má jafnvel halda því fram, að það
muni auka sjálfstraust bænda og um
leið menningarlegar forsendur að gera
þeim kleift að líta á sjálfa sig sem sjálf-
stæða framleiðendur búvara i þökk
sinnar þjóðar i stað þess að grafa
undan sjálfsvirðingu þeirra með
milljarðaframlagi af skattpeningum
almennings á hverju ári.
Fóðurbætisskattur
og kvótakerfi
Eitt hefur áunnizt I seinni tíð.
Flestir viðurkenna nú offramleiðslu-
vandamálin. En þegar umræðan snýst
um ráðstafanir til að hamla gegn
vandamálunum, bregzt bændum og
talsmönnum þeirra algjörlega boga-
listin. Svo er að sjá sem umræðan um
vandamálin á hinum fjölmörgu
bændafundum á síðastliðnu og þessu
ári hafi týnzt i deilum um það, hvort
menn vilji heldur kvótakerfi á fram-
leiðsluna eða fóðurbætisskatt! Miðað
við þær hugmyndir, sem settar hafa
verið fram i þessum efnum, er hins
vegar ljóst, að hvorug aðferðin (og
þótt báðar væru notaðar) nægir til að
ráða bót á þeim stórkostlegu vanda-
málum, sem fyrir liggja. Fóðurbætis-
skattur er líklegri til að hafa einhver
áhrif á mjólkurframleiðslu en dilka-
kjötsframleiðslu, en ekki er einsýnt, að
fóðurbætisskattur hafi nokkur umtals-
verð áhrif á dilkakjötsframleiðslu
yfirleitt. Menn. hafa leitazt við aðyfir-
færa röksemdafærslu um stjórnunar-
áhrif skattsins á mjólkttrframleiðslu
yfir á dilkakjötsofframleiðsluna til
þess að þykjast vera að leysa vanda-
málin og plata þjóðfélagið til að borga
enn einn milljarðareikninginn. Þótt
fóðurbætisskattur hefði einhver
stjórnunaráhrif á mjólkurframleiðslu,
er hann bæði ósanngjarn og óæski-
legur og auk þess stórvarasamur. Með
fóðurbætisskatti opnast leið fyrir
dilkakjöts- og mjólkurframleiðendur
til að skattleggja svína- og fuglarækt-
endur! 1 raun er það að hengja bakara
fyrir smið. Neytendur þessa lands eiga
að brjóta allar slíkar tilraunir á bak
aftur.
Engin deila stendur um það, að
notkun á innfluttum fóðurbæti hefur
verið talin hagstæð fyrir bændur.
Neytendur I þessu landi eiga líka að fá
að njóta notkunar á innfluttum fóður-
bæti með hagstæðu verði á búfjár-
afurðum. Það á að vera arðsemin fyrst
og fremst, sem á að stjórna notkun
bænda á fóðurbæti, en ekki offram-
leiðsluvandamál I einstökum
greinum búfjárframleiðslu. Það er
aðeins hagkvæmt að setja skatt á inn-
fluttan fóðurbæti, ef með þvi næst
þjóðhagslegur ávinningur, en þá þarf
að taka tillit til miklu fleiri atriða í
útreikningum en minnzt hefur verið á
af hálfu bænda. 1 þessu sambandi má
geta þess, að sífellt er nú klifað á þvi,
að innfluttur fóðurbætir sé stórlega
niðurgreiddur erlendis. Þetta er enn
eitt áróðursbragðið, sem notað er til að
rökstyðja fóðurbætisskatt á Islandi.
Látið er I veðri vaka, að ekki sé sann-
gjarnt, að niðurgreiðslur í EBE á
fóðurbæti auki offramleiðsluvanda-
málin hér heima. Auk þess er þetta
notað til að benda á, að víðar séu land-
búnaðarafurðir greiddar niður en á
íslandi. Um þetta er að segja, að al-
menna reglan er sú, að fóðurbætir er
ekki niðurgreiddur erlendis. Það munu
þó hafa verið töluverðar niður-
greiðslur í Danmörku siðastliðinn
vetur, en þær hafa nú fjarað að
mestu út. lslenzkir bændur munu nota
áfram innfluttan fóðurbæti, sem
seldur er á heimsmarkaðsverði og er
óniðurgreiddur. Einhverjar tíma-
bundnar niðurgreiðslur í undan-
tekningartilvikum eru ekkert tilefni til
að setja fóðurbætisskatt á hér heima.
Kjallarinn
Dr. Jónas Bjamason
Það væri frekar tilefni til að gripa
glóðvolga gæsina, þegar útsala er á
fóðurbæti, og eiga neytendur að njóta
hennar um hæl í hagstæðu vöruverði.
Það er eins og einokunarsala afsiði
alla, sem að henni standa, en eins og
kunnugt er, er innflutningur á kjöti og
mjólkurafurðum bannaður.
Þær hugmyndir, sem heyrzt hafa
um kvótakerfi, eru að mestu gagns-
lausar til að draga úr dilkakjötsfram-
leiðslunni. Hinn stighækkandi skattur,
sem menn ræða um að settur yrði á
framleiðsluna umfram ákveðið magn,
yrði að hækka alveg gífurlega með
vaxandi framleiðslu. Annars myndu
menn bara bregðast þannig við skatt-
inum, að þeir ykju framleiðsluna til að
greiða kvótaskattinn. í reynd er líka
sams konar hætta á ferðum, ef fóður-
bætisskatti yrði beitt. Þegar ákveða
ætti reglur um kvótakerfi, er hætt við
að bændasamtökin myndu leysast upp
í einu allsherjar rifrildi. Flestir bændur
myndu náttúrulega vilja, að þeir sjálfir
fengju fullt verð fyrir sína framleiðslu,
en hinir, sem framleiða meira, eða búa
annars staðar á landinu, fengju skert
verð! Þar sem flestir menn I land-
búnaði líta á sauðfjárrækt sem
lifnaðarhátt en ekki framleiðslu, eru
engar líkur á því, að unnt sé að sætta
þau sjónarmið, sem móta munu
afstöðu meirihluta bænda annars
vegar og neytenda og allra annarra
hins vegar til reglna fyrir kvótakerfi.
Bændur munu væntanlega flestir vilja
skattleggja stærri sauðfjárbúin, því
þeir líta á alla styrkina, sem þeir fá,
sem eyrnamerkta tilveruávísun, og
menn eigi ekki að geta hækkað
styrkina til sjálfs sín með því að fram-
leiða meira! Þeir munu semsé berjast
gegn hagræðingu. Neytendur aftur á-
móti munu aðeins geta sætt sig við
kvótakerfi, ef þaö I raun sker niður út-
flutninginn á dilkakjöti niður undir
núll og byggist auk þess á þannig
reglum, að framleiðslan færðist sem
mest yfir á hagkvæmustu búin, þ.e.
stuðluðu að sem lægstu afurðaverði.
Umræðan um þessi mál er niður-
lægingin uppmáluð. Bændur gera það
sumir að tillögu sinni, að tekið yrði
fyrir búvöruframleiðslu manna, sem
ekki búa á lögbýlum! Guð minn
góður, þetta er einhver alvarlegasta
tímaskekkja, sem heyrzt hefur I seinni
tíð! Sumir vilja einnig hefta fram-
leiðslu á tilraunabúum hins op-
inbera! Almennt má segja um stöð-
una nú, að menn rífist um það,
hvor sé fallegri, rauður eða brúnn, á
meðan Róm brennur!
Bústærðir og
búksorgir
Það hefur víða komið fram hjá tals-
mönnum bænda, að ekki sé hagkvæmi
að stækka búin. Búreikningar sýni
nefnilega, að millistærðar búin séu
hagkvæmust. Steingrímur Hermanns
son landbúnaðarráðherra segir orðréti
í Visi 10.10. sl.: „Ég tel tvimælalausl
eigi að hverfa frá þeirri stefnu aö auka
tekjur bænda með því að stækka búin
umfram meðalbúið.” Síðar segir
Steingrímur einnig: „Það hefur sýnt
sig, að tekjur bænda aukast ekki við
stækkun búa umfram vísitölubúið,
sem er miðað við 400 fjár. Ég tel því
óæskilegt að stækka búin umfram
það.” í ályktunum bænda er viða
komið inn á svipað og gjarnan lagzt
gegn stórbúum. Tilgangurinn með
þessu er auðsær! Stundum er jafnvel
gengið svo langt að leggja til, að
hamlað verði gegn verksmiðjubúskap.
Gerðar eru sem sagt tilraunir til að út-
víkka vafasama reikninga um
sauðfjárbú yfir á aðrar búgreinar I því
skyni að hamla gegn framförum á
öðrum sviðum. Ef framfarir verða I
alinauta-, svína- og fuglaframleiðslu,
litur sauðfjárbúskapurinn illa út og
missir markað. Að reyna að stöðva
framþróun er álika gáfulegt og að
reyna að stöðva árnar, sem renna
niður fjallshlíðarnar! Vitanlega hefur
stækkun býla um allan heim aukið
hagræðingu og lækkað vöruverð. Þótt
útreikningar á tekjum sauðfjárbænda
(framlegð) virðist sýna, að stærstu
búin gefi ekki meira af sér en svokallað
„vísitölubú”, þá er það ekki reiknings-
leg útkoma bænda heldur þjóðhagsleg
niðurstaða I þessu dæmi, sem skiptir
máli. Sauðfjárbúið er rekið I dag sem
litið fjölskyldufyrirtæki, sem ein-
kennist af vissum lifnaðarháttum, en
segja má, að verðlagning á bæði
aðföngum og afurðum búsins sé yfir-
leitt pólitísk fyrir tilstilli hagsmuna-
samtakanna. Stækkun býla steytir á
alls konar óhagræði og aukinn til-
kostnað, sem til er orðinn til
verndunar lifnaðarháttanna I þeirri
mynd, sem þeir eru. T.d. má nefna, að
menn fá lán til bygginga upp að
ákveðinni stærð. Ef þeir byggja stærri
byggingar, verða jxir að bera
kostnaðinn sjálfir. Menn búa sér til
ákveðinn ramma fyrst og reikna svo út
á eftir, að hagstæðast sé að vera innan
rammans.
Um „gripdeild"
landbúnaðarins
Haft var viðtal við Steingrím
Hermannsson landbúnaðarráðherra í
öðru siðdegisblaðanna skömmu eftir
að hann tók við embætti. Hann sagði
um verkefnin í landbúnaðarráðu-
neytinu, að þar væri fyrst og fremst
verið að fjalla um kjaramál einnar
stéttar, þ.e. bænda. Þá hefur maður
það! Þá er Svavar Gestsson viðskipta-
ráðherra væntanlega kjaramálaráð-
herra kaupmanna og verzlunarfólks!
Hvaða ráðuneyti er kjaramálaráðu-
neyti verkamanna eða neytenda? Að
ástandið I landbúnaðarráðuneytinu
væri þannig, hefur menn lengi grunað,
en nú er það svart á hvítu. Vitanlega
er þetta ástand, sem ekki er unnt að
sætta sig við. Landbúnaðarráðuneytið
á líka að hugsa um hag þjóðarinnar,
neytenda og almenn framleiðslumál,
en enginn þrýstihópur á að eiga innan-
gengt í ráðuneytið. Að bændasamtök-
in skuli hafa með þessum hætti getað
haft nánast beinan aðgang að rikisfjár-
hirzlunni réttlætir nafngiftina „grip-
deild” landbúnaðarins á landbúnaðar-
ráðuneytinu.
í viðtalinu við Steingrim I Vísi
10.10 sl. kemur fram, að hann er milli
steins og sleggju. Mörg orð eru notuð
um hagræðingu og arðsemi, en þegar
að stefnu og ráðstöfunum kemur, skín
yfirleitt hinn barnalegi áróður bænda-
fundanna i gegn, t.d. gagnvart
bústærðum, kvótakerfinu, fóðurbætis-
skattinum, lánamálunum og túlkun-
um á niðurgreiðslum í landbúnaði hér
og erlendis. Til að afsaka styrkjavit-
leysuna hér á landi segir hann, að
frjáls markaður sé hvergi til I land-
búnaði, og telji hann fráleitt, að við
gætum innleitt slíkt kerfi einir! Vitan-
lega er styrkjafarganið hér á landi í
algjörum sérflokki, og viðast hvar á
Vesturlöndum nálgast ástandið að
vera frjáls markaður. — Það er erfitt
að vera verkfræðingur, en vera háður
atkvæðum sauðfjárbænda I litlu kjör-
dæmi, þar sem atkvæði vega mörgum
sinnum meira en annars staðar. Víða
glittir þó I greininni í atriði, sem til
framfara horfa, en að bændur semji
beint við rikisvaldið um verðlags- og
framleiðslumálin er það versta, sem til
er við núverandi aðstæður. Land-
búnaðurinn þjáist af vandamálum,
sem flest hver má rekja til þess, að
verðlagning á búfjárafurðum hefur
verið pólitísk en ekki mynduð ai
markaðslögmálum. Nú virðist eiga að
fjarlægja verðlagningar- og fram-
leiðslumálin markaðslögmálunum enn
meir með þvi að gera bændur að opin-
berum starfsmönnum.
Stefnubreyting
er nauðsynleg,
annars verður
sprenging
Það er alveg sama hvernig menn
velta offramleiðsluvandamálunum
'fyrir sér og þykjast vera að leysa þau
með þvi að leysa þau ekki. Aðeins
fækkun á framleiðendum kemur í
raun til greina og á þann veg, að fram-
leiðslan færist yfir á hagkvæmustu
búin. Að sjálfsögðu verður að leggja
niður þau bú, sem ekki geta hafið aðra
framleiðslu, nema menn vilji búa þar
áfram á eigin kostnað. Þetta virkar að
sjálfsögðu sársaukafullt, en rétta leiðin
er sú að gera þetta i skipulögðum
áföngum. Veita verður bændum, sem
hætta búskap eða hefja aðra fram-
leiðslu, stuðning og á það að vera
nánast eini fjárstuðningurinn. Þvi fyrr
sem tekizt er á við þetta vandamál,
þeim mun betra. Almennt séð má gera
ráð fyrir því, að almenningur í þessu
landi sé sáttur við það, að bændur fái
sambærileg kjör og ákveðnar
viðmiðunarstéttir, en þá aðeins, ef þeir
lúta stjórn, þ.e. um hvað þeir fram-
leiða, hvað mikið og með hvaða
afköstum. Sem stendur vilja bændur
framleiða of mikið af sumu og vera
of margir um hituna. Það er því eðli-
legt, að kjör bænda fjarlægist áfram
kjör viðmiðunarstéttanna meðan
uppteknum hætti er haldið áfram.
Nú ríkir ofsköttunarástand í þessu
landi, og því er ekki óeðlilegt að spyrja
svona um leið og viðbótarálagningar
fara fram, og menn eru að velta því
fyrir sér, hvernig á að krafsa saman
milljarðana I verðjöfnunargjaldið:
Hvað er sett margt fé á nú í haust?
Hvað skrifa menn stóra ávisun á þjóð-
félagið með 1979 framleiðslunni?
Dr. Jónas Bjarnason
efnaverkfræðingur