Dagblaðið - 28.12.1978, Síða 15

DAGBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1978 15
Halldór Laxness: SILFURTÚNGLIÐ.
Leikgerð Hrafns Gunnlaugssonar.
Frumsýnt f sjónvarpi 26. desember 1978.
Hvað kemur til að sjónvarpið tekur
Silfurtúnglið nú til sýningar og kostar
til nokkrum milljónatugum að sögn?
Halldór Laxness hefur áreiðanlega
skrifað ýmis leikrit mun betri, — auk
þess sem Þjóðleikhúsið hefur nýlega
dustað rykið af þessu verki. Fljótt á
litið er í því veruleg áhaetta að færa
aldarfjórðungsgamalt verk til samtím-
ans eins og hér er gert, „úr fjölleika-
húsi í sjónvarpsstöð” eins og segir i
kynningu sjónvarpsins. En það má
segjast þegar í stað að tæknilega tókst
þetta bærilega: Silfurtúnglið var ásjá-
legt i sjónvarpinu á annan dag jóla.
Hitt er annað mál hve margt leikgerð
Hrafns Gunnlaugssonar á sameigin-
legt með hinu upphaflega verki Hall-
dórs Laxness, svo mörgu sem er kippt
útog mörgu aukiðí.
Pólitískt inntak
Silfurtúnglið er samið 1954 og að
táknlegri gerð og pólitisku inntaki er
það náskylt Atómstöðinni. Aðeins er
skáldinu dimmra fyrir sjónum enda
skuggi kalda stríðsins einna svartastur
á þessum árum. Pólitískan boðskap
verksins túlkar Peter Hallberg svo í
Húsi skáldsins, — sú túlkun reyndar
viðtekin — að Halldór láti þar uppi
beiskju sina vegna aðildar íslendinga
að NATO: „í samtökum hinna
voldugu gæti íslenzk þjóð vænzt sama
hlutskiptis og Lóa hjá Universal
Concert Incorporated. Smán Lóu er
þannig smán landsins. Barn hennar í
líkkistunni (sú likkista kom reyndar
hvergi við sögu i sjónvarpinu) eru
komandi kynslóðir, framtið þjóðar-
innar. Kannski hefur Halldór aldrei
skrifað eins bölsýnt verk,” segir Hall-
berg.
Hvað verður eftir?
Nú er það alkunna að í seinni tíð
hefur skáldið viljað draga sem allra
mest úr pólitísku og táknlegu „hlut-
verki” skáldrita sinna og sást það hvað
gleggst á leikgerð Atómstöðvarinnar
um árið. Og auðvitað má lesa sitthvað
úr jafn margslungnum skáldskap og
flest verk Halldórs eru, þar á meðal
Atómstöðin, þótt horft sé fremur á
aðra þætti. En sá er galli á Silfurtúngl-
ingu frá þessu sjónarmiði, að úr því
verður nánast ekki neitt þegar tákn-
legu og pólitísku inntaki er kippt burt
eins og gert er í sjónvarpinu. Silfur-
túnglið er ekkert annað en táknverk,
hvort sem mönnum líkar betur eða
verr. Persónur verksins eru blóðlausar
fígúrur, framhliðin ein, líkastar
strengjabrúðum sem einungis eiga að
leiða fyrir sjónir hinn einfalda, tilfinn-
ingasama boðskap sem höfundur vill
koma á framfæri, um vögguvísuna úr
„þjóðdjúpinu'.’, sem nú er seld útlendu
auðvaldi. Eigi að „realísera” Silfur-
túnglið þyrfti að vera í þvi miklu meiri
bakfiskur en reynist, — það þyrfti
blátt áfram að búa yfir dramatiskum
krafti sem það gerir ekki.
Og sá skortur varð einkar augljós í
sjónvarpsgerðinni. Harmsaga Lóu lét
áhorfandann með öllu ósnortinn. Per-
sónurnar urðu aldrei ágengar og
breytti engu þótt leikgerðarmaður
magnaði upp kynvilluhneigðir Feilans
sem mest og léti persónur reika góða
stund dauðadrukknar og grátandi
framan við vélina. Í sem skemmstu
máli sagt var hér ekki margt að sjá
annað en leik Hrafns Gunnlaugssonar
með tæknibrögð sjónvarps.
Tveir heimar
Sem drama hlýtur Silfurtúngliö að
eiga líf sitt undir þvi að neisti á milli
þeirra tveggja heima sem hér er brugð-
ið upp: Annars vegar er friðsæl einka-
veröld Lóu, náttúrleg og kyrrlát, hins
vegar gerviheimur Feilans, með glysi
sínu, glamri og prangi; sá heimur sem
steypir hinum fyrrnefnda í rúst. Tölu-
verð rækt var við það lögð að tefla
þessum tveim heimum saman i sjón-
varpsgerðinni. En tilfærslan i tima
spillir fyrir þvi að árangur náist sem
skyldi. Hin náttúrlega Lóa getur ekki
verið sú sem situr við sjónvarpsþætti
Silfurtúnglsins. Hún getur ekki búið
yfir þeirri menningu „úr djúpi þjóðlífs-
ins” sem Feilan vill selja. Hún er þvi
fölsk eins og hún birtist hér. Enda
hegðar Lóa sér eins og vön dægurlaga-
söngkona þegar hún stendur í fyrsta
sinn framan við sjónvarpsvélarnar og
syngur vöggulag sitt. Með öðrum
orðum: Þetta er bara leikur, allt í þykj-
ustunni eins og bömin segja, og eng-
inn getur fest trúnaðá það.
Lipur sýning
Þótt Silfurtúnglið verði svo áhrifa-
litið verk ef á að taka það alvarlega
sem leikrit, reyndist þaðsem fyrr sagði
býsna ásjálegt í sjónvarpinu. Reyndar
hefði mátt bera miklu minna í það og
dansatriði voru einatt i langdregnara
lagi, eins og til að drýgja hinn rýra
efnivið. — Annars var ekki minnst
gaman að sjá þá tvo leikara sem hér
fóru með aðalhlutverk, kannski
einkum Egil Ólafsson sem kom vel
fyrir i hlutverki Feilans: dró fram jafnt
yfirborðsfals persónunnar, lífsþreytu
og raunar djúpan tómleika þessa af-
kvæmis skemmtiiðnaðarins. — Sigrún
Hjálmtýsdóttir sem áhorfendur muna
úr Brekkukotsannál um árið var hæfi-
lega „náttúrleg” í hlutverki Lóu í
upphafi, en hlutverkið gliðnaði sundur
er á leið og harmi Lóu gat hún ekkert
líf gefið, enda varla von, svo blóðlaus
sem persónan er frá hendi höfundar.
Um hina vönu leikara er fátt að
segja annað en að þeir „léku vel að
vanda”. Þórhallur Sigurðsson fór því
betur með hlutverk Óla sem meir
reyndi á, gagnstætt Sigrúnu. Erlingur
Gislason fór á kostum i hlutverki Pea-
cock og brá uppsannfærandi ntannlýs-
ingu eftir þvi sem hlutverkið framast
leyfði. — Steindór Hjörleifsson var
nokkuð afkáralegur Laugi. Ekki kunni
ég við fígúruna Samson í meðförum
Kjartans Ragnarssonar, en það má lik-
lega skrifa á reikning leikstjórans,
enda vandræðalegt hlutverk hans sem
viðhalds Feilans og meira lagi vafa-
söm túlkun.
Þannig verður sitthvað umdeilan-
legt i leikgerð Silfurtúnglsins sem
vænta má. Mun fleira er þó vel um
sýninguna og i heild kemst sjónvarpið
vel frá henni, betur en ýmsum öðrum
leikverkefnum á siðustu árum. Eftir
stendur þó sú spurning hvort ástæða
hafi verið að eyða svo miklu púðri í
þetta leikrit. Þvi má hver áhorfandi
svara fyrir sig.
ÚTILEGUMENN A AKUREYRI
Leikfólag Akureyrar
SKUGGA-SVEINN
> Höfundur Matthías Jochumsson
Búningar Freygeröur Magnúsdóttir
Leikmynd: Þróinn Karísson og Hallmundur
Krístinsson
Leikstjórí: Sígrún Bjömsdóttir
Þjóðarleikrit Islendinga, Skugga-
sveinn, var fyrst sýnt á Akureyri fyrir
ÍOI ári síðan. og nú á annan i jólum
var það þar enn einu sinni á fjölunum.
Það er vist engin furða, að Skuggi
nýtur slíkra vinsælda, að fólk flykkist
að sjá hann hvenær sem hann kemur
ofan af fjöllunum. Er hann ekki dæmi-
gerð alþýðuhetja, sem heldur ávallt
sinu gagnvart yfirstéttinni. hvernig
sem viðrar? í rauninni draumur allra
kúgaðra og niðurlægðra í heiminum?
Þessi sýning Leikfélags Akureyrar,
sem nú er á döfinni, er auðvitað jafn
kærkomin og allar aðrar. Hún er þar
lika i höndum fólks, sem er fullt af
góðum vilja og hæfileikum, og ætti,
eftir ástæðum að hafa nokkurn skiln
ing á efninu. En þvi miður varð það
ekki með öllu Ijóst að þessu sinni, hvað
sem síðar má verða.
Leikstjórnin var i höndum fag-
manneskju úr Reykjavik, Sigrúnar
Björnsdóttur. Hún hefur getið sér gott
orð á þeim vettvangi við leikhús
áhugamanna og skólafólks hér og hvar
um landið. Er þar að auki vel þekkt
söng- og leikkona, bæði úr sjónvarp-
inu og Þjóðleikhúsinu. Því verður hins
vegar ekki neitað, að hér virðist hún
hafa fengið flóknara og viðkvæmara
viðfangsefni en að hún gæti gert því
fullnægjandi skil. Ýms atriði voru þó
skemmtilega sviðsett, og aðferð Matt-
híasar að sýna alþýðuna sem útigangs-
menn og fávita, og ráðamenn landsins
sem reigingslega ránfugla' (með spör-
fuglsivafi) var að sumu leyti sæmilega
útfærð. En í sýninguna vantaði tilfinn
anlega form og hraðabreytingar, og
gerði þetta kvöldið býsna langdregið,
þó ég vilji nú alls ekki segja það hafi
verið leiðinlegt. Í Vaasa (sem er ein-
hvers staðar i Finnlandi) mun Sigrún
hafa lært ýmislegt um túlkun á verk-
um meistara Brechts, og væri óskandi
að hún ætti eftir að koma þeim lær
dómi á framfæri ef ekki á Akureyri,
Reykjavík eða austur á Laugarvatni,
þá kannski vestur á fjörðum.
Það væri hræðilega langt mál að ti
unda frammistöðu hvers einstaks leik
ara i þessari fjölmennu leiksýningu.
En það er óhætt að segja að þeir voru
allir viðkunnanlegir. Ungmennin
Svanhildur Jóhannesdóttir og Evert
lngólfsson, sem léku Ástu og Harald,
voru ósköp sæt, en mættu vera lagviss-
ari. Raunar var tónlistin öll, ekki bara
„Ógn sé þér I oddi, I eggjum dauði,
hugur I fal, en heift i skafti... rymur
Skugga-Sveinn og mundar atgeirinn.
söngur, heldur einnig hljóðfæraleikur.
í reikulara lagi, svo ekki er við þau ein
að sakast.
En þeir leikarar sem báru uppi sýn-
inguna voru auðvitað: aðalmaðurinn,
Gudda (Þráinn Karlsson) rifjar upp
gömul ástarkynni og afrek i grasa-
tínslu, en barnabarnið hennar, hann
Gvendur (Viðar Eggertsson), hlustar
með undrun og aðdáun.
Theodór Júlíusson, sem fór með hlut-
verk sjálfs Skuggasveins af öryggi og
festu, og raunar hreinni snilld í inn-
brotssenunni frægu, og Þráinn Karls
son i Grasaguddu, en hann var nú
eiginlega í sérflokki, og best að ræða
það ekkert nánar. Það væri einhvern
veginn út úr stílnum. Sigurveig Jóns
dóttir og Viðar Eggertsson voru líka
oft stórsniðug i Katli skræk og Gvendi
smala, en ættu kannski að vara sig á
aðofreyna sigekki.
Mikið var líka gaman að sjá þann
landsfræga dugnaðar- og dánumann,
Jón Kristinsson, svona höfðinglegan, i
hlutverki Sigurðar i Dal. Hann átti
þarna 40 ára leikafmæli og var fagnað
að verðleikum. Heimir Ingimarsson
var myndarlegur sýslumaður, og báðir
r---------
Leiklist
L_________Á

voru þessir náungar ótrúlega vel
klæddir og minntu á fátt frekar en
stórhöfðingja, gott ef ekki kónga í
Grimmsævintýrum. Og þá var ekki
slor i Jóhanni Ögmundssyni í útilegu-
manninum með hárgreiðslu I8. aldar
Feneyinga. Að halda sér.svona til uppi
á öræfum i fjórtán ár hlýtur að teljast
til meiriháttar afreka. Þetta hefur þó
líklega tekist svona vel vegna þess að
þeir í leikmyndinni, (Þráinn Karlsson
og Hallmundur Kristmundsson) höfðu
komið ítölsku Ölpunum svo fallega
fyrir þarna i Ódáðahrauninu og þar á
skein suðurspænsk (Malaga) sól yfir
öllu saman allan tímann.
Að lokum skal L.A. óskað alls góðs i
baráttu sinni fyrir sér og sínum. Mætti
það taka sér margt úr persónunni
Skuggasveini til fyrirmyndar. Það er
mín einlæg ósk. Þó ekki kollsteyping
una i Skuggafoss, þvi þaðan kemur
vist enginn uppaftur.
L.Þ.
Jón Kristins-
son, sem lék
Sigurð lög-
réttumann i
Dal, átti fjöru-
tíu ára ieikaf-
mæli og var
hylltur að lok-
inni sýningu.
✓
V