Dagblaðið - 12.03.1979, Blaðsíða 21

21
DAGBLADID. MÁNUDAGUR 12. MARZ 1979._
TRÚÐAR Á LEKSVKH LÍFSINS
fstenzka óperon — Pagliocci,
Háskólobíói, 11. morz
Mikið hefur verið rætt, deilt og
ritað um íslenzka óperu að undan-
förnu og hefur helst til mikið verið
talað um það hvort opinberir aðilar
hafi sinnt „óperuskyldu” sinni á
undanförnum árum, en minna gert
að því að benda á raunhæfar leiðir til
að búa í haginn fyrir íslenzka óperu i
framtíðinni. Ég held að allir þeir sem
tekið hafa þátt i þessari umræðu hafi
verið sammála um það að ópera ætti
fyrir alla muni að vera þáttur af
tónlistarlífi landsmanna, en ekki hafa
menn verið á eitt sáttir um það
hvernig óperuflutningur skyldi fram-
kvæmdur og af hverjum. Mér sýnist
sem mergurinn málsins sé sá að þótt
okkar ágæta Þjóðleikhús hefði yfir
nægu fjármagni að ráða til uppsetn-
ingar á einni eða fleiri óperum árlega,
þá sé húsið sjálft svo ásetið að erfitt
verði að koma slíku fyrirtæki þar
fyrir með góðu móti. Sama á raunar
við um ballettflokkinn.
Ævintýralegar
upphæðir
Talað hefur verið um að reisa
sérstakt óperuhús, en meðan list-
stofnanir berjast í bökkum og sér
ekki fyrir endann á fjármálavanda
þeirra, þá þýðir ekki að hugsa í svo
ævintýralegum upphæðum. Bráða-
birgðalausn gæti verið að sjá föstum
óperuhópi og ballettflokknum fyrir
sér-húsnæði til æfinga og flutnings
verka einhvers staðar nálægt Þjóð-
leikhúsinu og gæti það húsnæði
orðið vísir að öðru sviði hússins. En
þetta er samt sem áður spurning um
margar milljónir og það er ávallt til-
hneiging hjá rótgrónu leikhúsi að
draga taum leikverka á kostnað
annarra greina, eins og óperu og
balletts. Endanlega er hagur óperu og
balletts ekki tryggður nema með
sérstökum stofnunum helguðum
þessum greinum.
Mikið afrek
Að vonum hefur margt óperu-
áhugafólk verið óhresst með þróun
mála og einhvern tímann var stofnað
óperufélag sem átti að starfa á
svipuðum grundvelli og Tónlistar-
félagið, en það lognaðist út af, enda
er það mikið afrek fyrir áhugahóp að
halda slikri starfsemi gangandi. En
menn leggja ekki upp laupana, —
sem betur fer, því á síðasta ári var
formlega stofnuð íslenzka óperan, að
tilhlutan Garðars Cortes og annarra
hreystimenna og nú í gærkvöldi var
frumsýnt fyrsta verkefni hennar
Pagliacci eða Farandtrúðarnir eftir
Leoncavallo í Háskólabíói en hún
hefur áður verið flutt í Þjóðleik-
húsinu.
Kostir þeirrar óperu fyrir lítinn
óperuflokk eru augljósir, hún er
tiltölulega stutt, aðeins i tveim
þáttum og sviðsbreytingar þurfa ekki
að vera miklar. Áður fyrr var hún
jafnan sýnd í samfloti með Cavalleria
rusticana Mascagnis, enda voru þessi
tvö verk talin boðberar „verismo”
eða raunsæis í óperu og voru til
samans kallaðar „Cav — Pag”
stykkið.
Sjónarspil lífsins
Hvorugum þeirra Mascagno eða
Leonacavallo tókst síðar að skrifa
verk sem nálgaðist þessi hvað
vinsældir siierti enda fór þá stjarna
Puccinis hækkandi eftir frumflutning
,,La Bohéme” árið 1896 og skyggði á
þá Mas-Leon.
Raunsæi Farandtrúðana felst í því
að Leoncavallo byggir söguna á
atburði sem gerðist á uppstigningar-
dag Maríu, 15. ágúst 1865 í Kalabríu
en þá réði leikari konu sinni bana að
sýningu lokinni. Faðir Leoncavallos
var dómari er morðinginn kom fyrir
rétt.
Efnið býður að sjálfsögðu upp á
lúrvinnslu hugmynda um „sjónarspil
lífsins” og notfærir Leoncavallo sér
þær til hins ítrasta. Persónur eru
farandleikararnir og hjónakornin
Canio og Nedda, sem ferðast um
landsbyggðina og flytja hina hefð-
bundnu gamanleiki um Harlekin,
Kólúmbínu og Pagliaccio ásamt
öðrum. En Canio karlinn er afbrýðis-
samur í meira lagi og konu sinni
harður húsbóndi, en Nedda vill losna
úr þessari ánauð og njóta lífsins.
Reiði og af brýði
Hún hittir ungan sveitamann,
Æ® í
íslenzka óperan hefur lyft Grettistaki með því að búa i haginn fyrir íslenzka
óperu í framtíðinni. — Sviðsmynd úr Paliacci -DB-mynd Bjarnleifur.
Tónlist
AÐALSTEINN
INGÖLFSSON
Silvíó sem vill ólmur giftast henni og
taka hana með sér, Nedda samþykkir
með orðunum ,,í kvöld verð ég þin”.
Leikarinn Tóníó heyrir þetta og
aðvarar Canio sem bregst hinn versti
við. Bregður hann hnífi og hótar
konu sinni öllu illu segi hún ekki hver
ástmögur hennar sé. Leikararnir
Tóníó og Beppe halda aftur af
honum því leikrit þeirra er um það bil
að hefjast. Verður Canio að leika sitt
hlutverk, hvað sem tautar og raular,
þótt hann sé nær örvita af afbrýði -
semi og reiði. „Vesti la giubba”
(Klæðumst leikskrúða) syngur hann
og bætir við hæðnislega , ,Ridi, Pagli-
accio” (Hlæðu nú, trúður). í leik-
ritinu gengur svo ýmislegt á sania veg
og hafði gerst fyrir sýninguna, þ.e.
Nedda leikur Kólumbínu sem bíður
ástmanns síns Harlekíns, sem Beppe
leikur, meðan Pagliaccio (Canio) er í
burtu. Pagliaccio kemur óvænt og
heyrir þá Kólumbínu segja „í kvöld
verð ég þin” við Harlekín, sömu orð
og Nedda hafði sagt við Silvió.
Tryllist þá Caníó, — lif og list verða
eitt, — og rekur Neddu á hol er hún
vill ekki segja hver ástmaður
hennar er í alvöru. Silvíó kemur til
hjálpar og er einnig drepinn af
Canio. Canio hrópar síðan:
„Gamanið er búið” og þannig endar
leikurinn.
Mikill sigur
Hvernig tókst svo hinni ungu
íslensku óperu að gera þessu verki
skil og sanna enn einu sinni
tilverurétt óperunnar hér norður í
Dumbshafi? Það hefur verið til siðs
að skrifa um fyrirtæki af þessu tagi
með ýmsum fyrirvörum og þann pól
verður enn að taka í hæðina. Há-
skólabíó er þegar allt kemur til alls,
ekki ópieruhús (og varla hljómleika-
salur, eftir því sem tónlistarmenn
segja...) og hér er fólk mest af áhuga
og elju, án þess að hafa annað upp
úr krafsinu en ánægjuna. Með
a.m.k. annað augað á þeim
meinbugum, verður ekki annað sagt
en að sýningin á Pacliacci hafi verið
mikill sigur, bæði fyrir hópinn og
hinn ötula söngstjóra og altmulig-
mann, Garðar Cortes. Leikmynda-
teiknari, Jón Þórisson tók það ráð að
skapa einfaldan og stíliseraðan sviðs-
búnað, að mestu í ljósum litum og
eflaust afar meðfærilegan, þar sem
allt Grease-liðið beið lafmótt eftir að
komast inn í salinn eftir óperuna.
Lrflegur kór
Sömuleiðis voru búningar hans
ásjálegir en lýsing var aftur á móti
frumstæð, svo þessi búnaður naut sín
ekki sem skyldi, enda eflaust við
ramman reip að draga í kvikmynda-
sal. Kórinn var prýðilega æfður og
líflegur í öllu sem hann tók sér fyrir
hendur og hefur Ingibjörg Björns-
dóttir séð til þess að menn þvældust
ekki hver fyrir öðrum á þessu litla
sviði. í aðalhlutverkum reynir að
sjálfsögðu mest á þau Neddu og
Canio, en þau hlutverk sungu þau
Elín Sigurvinsdóttir og Magnús Jóns-
son, en Ólöf Kolbrún Harðardóttir
mun síðan taka við Neddu. Að
öðrum ólöstuðum, þá held ég að Elín
hafi komið einna mest á óvart með
háskala sópran og skemmtilegum
leikrænum tilburðum og er sýnilegt
að hún á erindi í fleiri stór hlutverk.
Magnús hefur löngu sannað hve
traustur söngvari hann er og gerði
Canio skil með miklum ágætum
nema hvað samspil þeirra hjóna i
„leikatriðinu” hefði getað verið
líflegra.
Með tilþrifum
Hlutverk Tonios er talsvert erfitt,
þar eð flest er honum andsnúið, —
útlitið, Nedda, innrætið og þar með
áhorfendur og reynir mikið á lát-
bragðshæfileika. Halldór Vilhelms-
son var aðeins taugastrekktur i
fyrsm, en hökti svo af hjartans lyst og
söng með tilþrifum það sem eftir var
leiksins. Peppe-Harlekín var hins
vegar ekki eins vel framinn af
Friðbirni G. Jónssyni og vantaði
mikið á að hann sýndi af sér þá
„vivezza” sem til þurfti. Svona
meðan maður er að sletta ítölskunni,
þá var hvimleitt að sjá í sífeilu
minnst á óperuna sem „II Pagliacci”
eða „hann farandtrúðarnir”, í sum-
um blöðum í vikunni. Ekki stóð til að
Silvio léki stórt hlutverk í leiknum
sem aðdáandi Neddu, en Hákon
Oddgeirsson hefði samt rnátt leggja
aðeins meira i sönginn. Hins vegar
var ástardúett þeirra Silvios og
Neddu vel sunginn. Óþarfi fannst
,mér svo að drífa leikara á svið til að
segja söguna, — slíkt má auðveldlega
gera á réttum stað í prógrammi.
En ég vil endurtaka, þetta er
Grettistak sem þau Garðar Cortes,
Þuríður Pálsdóttir leikstjóri og söng-
fólkið hafa lyft og er vonandi að
opinberir aðilar komi á móti þeim og
hjálpi til að stíga næsta skrefið.

EFNIOG ÚRLAUSNIR
Alþýðuleikhúsið:
NORNIN BABA-JAGA
Barnaleikrit eftir Jevgení Schwartz
Þýöing: Ingibjörg Haraldsdóttir
Leikstjórn: Þórunn Siguröardóttir
Leikmynd og búningar:
Guörún Svava Svavarsdóttir
Það er ekki laust við að sé barnaár!
Tvö barnaleikrit voru frumsýnd í
bænum á laugardag, annað í Alþýðu-
leikhúsinu í Lindarbæ, hitt nýr
brúðuleikur í Leikbrúðulandi, hvor
tveggja rússnesk verk. Og eru þar
með komnar upp fimm barnasýning-
ar það sem af er árinu.
Það er nú vonandi að ekkert gam-
aldags foreldri taki upp á því að ótt-
ast að verið sé að predika bolsévism
fyrir börnunum þótt leikin séu rúss-
nesk leikrit. Annað eins hefur raunar
skeð þegar barnaefni er annarsvegar!
En bæði nornin Baba-Jaga og brúðu-
leikurinn Gauksklukkan eftir Soffíu
Prókofievu eru í eðli sínu ofur-venju-
legir barnaleikir, samdir upp úr
ævintýraefni og halda að áhorfand-
anum augljósum, hollum og góðum
siðaskoðunum eða boðskap. í báðum
leikjum sigrast fulltrúar vinnusemi og
skyldurækni, heiðarleika og góðvildar
á makt myrkranna sem upp rís í leikj-
unum til að fyrirfara heilbrigðu lífi.
Og í báðum leikjum er sagan sögð
með einföldu, gamansamlegu móti
sem um leið býður upp á ívið iburðar-
lega meðferð á sviðinu, skrautlega og
ævintýralega umgerð um hið einfalda
frásagnarefni. Ugglaust gætu báðir
þessir leikir, hvor með sínu mótinu,
orðið tilefni venjubundinna skraut-
og skemmtisýninga fyrir börn.
Mamma og nornin
En sem betur fer eru kringum-
stæður Alþýðuleikhússins ekki slikar
að þær kalli á meiri íburð en hófi
gegnir, og raunar var ekki meir en
svo að hið Iitla svið rúmaði leikinn
þegar mest fór fram þar. En leik-
mynd og búningar Guðrúnar Svövu
Svavarsdóttur hygg ég að haglega
hafi leyst vanda sýningar við þessar
kringumstæður — hvernig sem ung-
um áhorfendum gengur að meðtaka
þá náttúru- og dýrafræði sem um-
hverfislýsing og persónugerð í leikn-
um endanlega helgast af. Það má
kannski einu gilda. Mestu varðar að
Jevgení Schwarz er höfundur sem
raunverulega lætur að yrkja fyrir
börn, ævintýraleikur hans um Böbu-
Jögu er aðlaðandi og skemmtilegur
skáldskapur í sínu látlausa sniði. Hin
tvö máttarvöld sem takast á í leikn-
um, nornin ill og svört úti i dimmum
skógi, og móðirin góða, Vassilísa
vinnusama sem aldrei gefst upp ráða-
laus en sér leið úr hverjum vanda, eru
persónugerðir sem hverju barni liggja
í augum uppi, hvað sem sögulegu
umhverfi þeirra líður.
Og siðferðislega efnið er allt á
hreinu án þess neitt sé verið að pre-
dika fyrir áhorfandanum. Það er
t.a.m. ljóst að strákar Vassilísu rata í
klær á norninni af þvi að þeir i barna-
skap sínum hafa fengið rangar hug-
myndir um lífið og heiminn og halda
þar með þeir séu hetjur. Nornin bíður
ósigur að lokum þrátt fyrir allan sinn
mátt af því að hinn illi stendur end-
anlega einn uppi, illskan er heimsk,
valdi hennar takmörk sett af hennar
eigin takmörkunum. Þannig sigrast
ljósið á myrkrinu, maðurinn á mátt-
arvöldum umhverfis síns, menningin
á náttúrunni — eða hvernig rhenn nú
kjósa að leggja út fyrir sér glaðan og
bjartsýnan siðaboðskap leiksins. Og
nornin illa er handsömuð og lögð
undir sameiginlegan dóm manna,
byggðin nemuróbyggðinaásitt vald.
Það hygg ég að áhorfendur
Alþýðuleikhússins og sýningin sjálf
njóti góðs af þvi nábýli sem verður i
Lindarbæ með leikendum og áhorf-
endum — þrátt fyrir hið flata salar-
gólf sem alltaf er til ama fyrir áhorf-
endur og að sjálfsögðu verst fyrir
börnin. En sviðsetning og leikmáti
virtist mér stílað upp á að tala beint
til áþorfandans, segja og umfram allt
sýna honum svo skýrt sem verða
mátti það sem mestu skipti í leiknum.
Þar kvað eins og vænta mátti mest að
þeim tveimur kvenmyndum sem allt
snýst um, móður og norn, Margréti
Ólafsdóttur og Helgu Thorberg.
Helga var verulega aðsópsmikil í
gervi Böbu-Jögu — hræðileg og
hæðileg i senn eins og við átti. End-
anlega á nornin k&nnski bara bágt;
það er svo erfitt og leiðinlegt hlut-
skipti að vera alltaf illur og vondur.
Mér virtist sem sé Þórunn Sigurð-
ardóttir leikstjóri leysa farsællega sitt
gefna viðfangsefni við kringum-
stæður Alþýðuleikhússins og áhöfn
alþýðuleikara gera efnivið leiksins og
hlutverkanna að flestu leyti ánægju-
leg skil. Annað mál er það hvort við-
Leiklist
ÖLAFUR
JÓNSSON
fangsefnið sé rétt þrátt fyrir sína aug-
ljósu kosti, þann aðlaðandi skáld-
skap sem Baba-Jaga ótvírætt er. En
er ekki í fyrstu röð á verkefnaskrá
Alþýðuleikhússins að beita sér fyrir
nýjum yrkisefnum og nýstárlegum
úrlausnum leiks á sviði, Iika fyrir
börn? Hér var bæði yrkisefnið og úr-
lausn þess af ætt og eðli hefðbund-
innar barnasögu, og sýningin fór að
sínu leyti troðna slóð hinna bestu
barnasýninga atvinnu-leikhúsanna,
— þeirrar leikbússtofnunar sem Al-
þýðuleikhúsið í orði kveðnu vill rísa
gegn og gagnrýna. Það hlýtur líka að
gilda á leiksýningum fyrir börn.
Brúður á sviði
Skyldi vera mjög erfitt að komast
yfir duganlega leiktexta fyrir brúðu-
leikhús? Ég hef að vísu ekki fylgst vel
með starfmu i Leikbrúðulandi. En á
frumsýningu þess á laugardaginn
fannst mér eins og áður þegar ég hef
komið þar meira gaman að brúðun-
um sjálfum en meðferð þeirra og úr-
lausnarefnum i leik. Leiksagan í
Gauksklukkunni held ég sé fjarska
langsótt fyrir íslensk börn og um leið
klúðursleg, svo barnslega einfalt sem
frásagnarefnið þó er. Leikbrúðuland
stílar að svo komnu ekki upp á meir
en einfalda skemmtun fyrir yngstu
börnin og getur að ég ætla gengið að
gefnum áhuga og eftirtekt áhorfenda
sinna. En vitanlega skiptir miklu að
hafa upp á yrkis- og viðfangsefnum
sem sumpart henti kröftum brúðu-
leikhússins sjálfs og sumpart og ekki
síður notist sem best hinum ungu
áhorfendum. Þarf ekki á leikskáldi
að halda í Leikbrúðulandi — nóg eru
efnin að yrkja úr i þjóðsögunum, til
dæmis.
Auðvitað starfar Leikbrúðuland
við frumstæðar aðstæður í húsum
æskulýðsráðs við Fríkirkjuveg og
sjálfsagt þröngan fjárhag. Ég veit
ekki hvort má með sanngirni ætlast
til mikillar þróunar i leik- óg sýning-
artækni við kringumstæður leik-
flokksins, en virðist sem sé að
leiktæknin og yrkisefnin hafi um sinn
orðið á eftir sjálfri brúðugerðinni.
Sigurður Sigurjónsson í hlutverki
sínu.
DB-mynd Bjarnleifur.
Líkast til ér mest um það vert að í
Leikbrúðulandi er af áhuga og ósér-
plægni unnið að nýstárlegum
viðfangsefnum fyrir okkur,
nýjungum sem fyrr en varir geta
notast á reglulegum leiksýningum
eins og sýnir sig í barnaleikritinu
Krukkuborg í Þjóðleikhúsinu i vetur.
En víst væri gaman ef brúðuleikurinn
tjálfur kæmist til meiri þroska en
ýning Gauksklukkunnar bendir til í
Leikbrúðu landi.
Hvað sem þessum álitaefnum liður
hygg ég að Gauksklukkan sé vel
/andað verk eftir getu og kringum-
itæðum Leikbrúðulands og bar
heldur ekki á öðru en áhorfendur
tækju leiknum með þökkum.