Dagblaðið - 08.06.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 8. JÚNÍ 1979.
1!
.. .......... ....
Frjálshyggjan og
„framsóknarstefnan”
Frjálshyggjan
og Framsókn
Ekki er mjög mikill munur á þeirri
framsóknarstefnu sem Guðmundur
setur fram i þremur liðum og frjáls-
hyggju Sjálfstæðisflokksins. Þó eru
þar nokkur atriði sem frjálshyggju-
menn geta ekki fellt sig við. Frjáls-
hyggjumenn geta ekki samþykkt að
samvinnufélög skuli njóta einhverra
forréttinda fram yfir fyrirtæki sem
rekin eru með öðru fyrirkomulagi en
þeirri stefnu hafa framsóknarmenn
fylgt i reynd. Þeir neita því einnig að
samvinnuhreyfingin hér á landi hafi
sýnt fram á það að samvinnurekstur
sé lýðræðislegasta rekstrarform sem
til er, eins og Guðmundur fullyrðir í
grein sinni. Samkvæmt skoðunum
Guðmundar á rikisvaldið að beita
áhrifum sínum til tekju- og eigna-
jöfnunar með skattlagningu. Þetta
var einmitt hugmyndin með hinum
svokallaða tekjuskatti. En nú eru
flestir sammála um það að hann er
mjög óréttlátur og gegnir alls ekki þvi
hlutverki sem honum var ætlað.
Þetta dæmi og fleiri sýna að betra er
að finna ríkisvaldinu einhver eðlileg
og sanngjörn takmörk í skattheimtu
sinni. Hlutverk skattheimtunnar er
að halda uppi rikisvaldinu sem á að
vera í lágmarki svo að það hefti ekki
athafnafrelsi einstaklinganna meira
en góðu hófi gegnir.
Einkaeignaréttur
á öllum
framleiðslutækjum?
Guðmundur heldur því fram að
grundvöllur markaðskerfisins sé
einkaeignaréttur á öllum framleiðslu-
tækjum. Þetta er ekki rétt. Frjáls-
hyggjumenn viðurkenna að þar sem
ekki verður komið við samkeppni af
einhverjum ástæðum og að óhag-
kvæmt sé að láta markaðskerfið
starfa þá eigi ríkisvaldið að hlaupa t
skarðið. Aftur á móti hafa þeir sem
boða ríkisafskipti sönnunarbyrðina
fyrir því að sú staðhæfing sé rétt að
markaðurinn geti ekki starfað eðli-
lega.
Ókostir
frjálshyggjunnar?
Guðmundur telur sig hafa fundið
þrjá ókosti á frjálshyggjunni sem
hann setur fram í grein sinni undir
yfirskriftinni „ókostir auðhyggjunn-
ar”. Athyglisvert er þó að hann telur
ekki ástæðu til að rökstyðja þessar
fullyrðingar sinar.
Skipting
tekna og eigna
f lið eitt segir Guðmundur: „Skipt-
ing tekna og eigna í þjóðfélaginu
getur orðið mjög ójöfn og tækifæri
einstaklinga til menntunar og ham-
ingjuríks lífs mjög mismunandi.”
Frjálshyggjumenn telja að rikis-
valdið eigi að sjá svo um að allir
þegnar þjóðfélagsins hafi jafnan rétt
til náms, hafi þeir áhuga og getu til
að ganga menntaveginn. Menntunin
á ekki að vera forréttindi þeirra sem
eru fjárhagslega efnaðir.
Ójöfn skipting tekna og eigna þarf
alls ekki að vera sök markaðskerfis-
ins. Þetta sést best á þvi að alger jöfn-
uður á þessu sviði fyrirfinnst ekki í
neinu hagkerfi, hvort sem það byggir
á kenningum sósíalismans eða frjáls-
hyggjunnar.
Einnig er það mögulegt að ójöfn
tekju- og eignaskipting sé afleiðing
þess að markaðskerfið er ekki látið
starfa eðlilega. Nefna má sem dæmi
þegar einstaklingur eða fyrirtæki
nýtur einokunaraðstöðu á tilteknu
sviði og kemur þannig í veg fyrir eðli
lega samkeppni.
Ójöfn tekju- og eignaskipting getur
vitaskuld verið réttlát i mörgum til-
fellum. Hér kemur til eðli mannsins
sjálfs. Einstaklingarnir hafa mismun-
andi þarfir og eru mismunandi kröfu-
harðir. Það sem einn telur fullnægj-
andi fyrir sig telur annar vera alveg
ófullnægjandi. Menn hafa misjafna
afstöðu til lífsins gæða bæði andlegra
og veraldlegra. Frjálshyggjumenn
telja að einstaklingurinn eigi að hafa
frelsi til að ákveða það sjálfur hvað
honum er fyrir bestu og virkja þannig
athafnaþrá hans til hagsbóta fyrir all-
an fjöldann. Þeir afneita öllum tii-
hneigingum í þá átt að færa þetta
vald yfir á embættismenn sem ein-
ungis geta tekið slíkar ákvarðanir út
frá sínum eigin hagsmunum og sínu
eigin persónulega mati.
Frjálshyggjan og
atvinnuleysið
í lið tvö segir Guðmundur að
markaðskerfið geti „hæglega leitt af
sér mikið atvinnuleysi. Hæfilegt at-
vinnuleysi er jafnvel talið kostur.”
Með þessum orðum er Guðmundur
að gefa í skyn að „hæfilegt atvinnu-
leysi”, hvað sem það nú er, sé eitt af
þeim markmiðum sem menn vilja ná
með markaðskerfinu. Það hlýtur
hver hugsandi maður að sjá að þarna
fer Guðmundur með staðleysu. Ekk-
ert þjóðskipulag hefur leitt af sér eins
mikla almenna velmegun og mark-
aðskerfið.
Margir fræðimenn hafa bent á það
að atvinnuleysi er ekkert fyrirbæri
sem einkennir hin vestrænu ríki sem
búa við markaðskerfið. Þeir segja að
það sé einnig til í sósíalísku ríkjun-
um. Hér eiga þeir við dulbúið at-
vinnuleysi. Dulbúið atvinnuleysi lýsir
sér í því að forstjórar hinna rikis-
reknu fyrirtækja leyna afkastagetu
fyrirtækja sinna' visvitandi. Þetta
gera þeir til þess að auðveldara sé að
sinna þeim kröfum sem til þeirra eru
gerðar í framleiðsluáætlunum ríkis-
ins. Af þessu leiðir að fjöldi starfs-
fólks getur orðið alltof mikill í fyrir-
tækjunum.
Þvi verður ekki neitað að atvinnu-
leysisvandinn er til staðar i þeim
ríkjum sem búa við markaðskerfið,
og vonandi finnst. farsæl lausn á
honum á næstu árum. Færa mætti
rök að því, og það hafa margir gert,
Kjallarinn
GunnlaugurS.
Gunnlaugsson
að eitthvert atvinnuleysi sé það gjald
sem við Vesturlandabúar þurfum að
greiða fyrir það frelsi sem við erum
aðnjótandi fram yfir aðrar þjóðir
heims.
Nýting
náttúruauðlinda
Guðmundur heldur þvi fram i lið
þrjú að óheft samkeppni geti leitt til
mjög óskynsamlegrar nýtingar nátt-
úruauðlinda, t.d. fiskimiða, gróður-
lendis, orkulinda o.s.frv. Þetta er
undarleg kenning hjá Guðmundi.
Sóun náttúruauðlinda, eins og t.d.
fiskimiða, stafar einmitt af þvi að
ekkert markaðskerfi er til á þessu
sviði. Þetta lýsir sér í þvi að enginn
einkaeignaréttur fyrirfinnst. Hver
sem vill getur gengið að fiskimiðun-
um sem sinni eign. Með skynsamlegri
verðlagningu náttúruauðlindanna er
þessi vandi auðleysanlegur. Bersýni-
legt er að auðveldara er að koma í veg
fyrir sóun náttúruauðlinda þegar ein-
staklingar stunda heilbrigða sam-
keppni á frjálsum markaði heldur en
þegar misgóðir embættismenn taka
allar ákvarðanir oft út frá lélegum
forsendum vegna skorts á upplýsing-
um á þörfum fólksins.
Frjálshyggjan
í sókn
Eins og fram hefur komið í fréttum
upp á síðkastið þá er frjálshyggjan i
sókn um allan hinn vestræna heim.
Þetta sést best á úrslitum þeirra kosn-
-inga sem fram hafa farið upp á síð-
kastið. Þeir flokkar sem aðhyllast
frjálshyggju hafa slóraukið fylgi sítt
á kostnað hinna sósíalísku flokka.
Skýringin á þessari fylgisaukningu
frjálshyggjunnar er einföld. Almenn-
ingur er orðinn vantrúaður á gervi-
lausnir sósialistanna. Fólkið sér að
með þvi að greiða þeim atkvæði sitt
fær það einungis stórhækkaða skatta
i staðinn og ráðstöfunarfé þess
minnkar að sama skapi. Það er mikið
til í því þegar sagt er að með því að
greiða sósialistum atkvæði i kosning-
um þá breytist kjörseðillinn i skatt-
seðil. Hið gífurlega ríkisbákn sem er
afleiðing öfgafullrar „félagslegrar
samhjálpar” er auðvitað peninga-
frekt fyrirtæki. íslendingar virðast
ekki ætla að verða neinir eftirbátar í
þessari fylgisaukningu frjálshyggj-
unnar. Stofnað var nýlega félag
frjálshyggjumanna, og út hafa
verið gefnar þrjár merkar bækur sem
allar eiga það sameiginlegt að vera
skrifaðar í anda frjálshyggjunnar.
Fyrsta bókin sem við er átt er bók
Ólafs Björnssonar prófessors, Frjáls-
hyggja og alræðishyggja. Síðan er
það bókin Uppreisn frjálshyggjunnar
sem samanstendur af 15 greinum eftir
jafnmarga höfunda. Heimdallur gaf
síðan út bókina Sjálfstæðisstefnan,
ræður og ritgerðir 1929—1979. Þess-
ar þrjár bækur eru tillegg frjáls-
hyggjumanna til málefnalegrar um-
ræðu á sviði þjóðfélagsmála og þar
eru þeir hvergi smeykir.
Gunnlaugur Sævar Gunnlaugsson
laganemi
„Almenningur er orðinn vantrú-
aður á gervilausnir sósíalistanna.”
legt að allir greiddu jafnt sem í sams
konar ibúðum eru. Rafmagns-
kostnaðurinn er hins vegar ýmsum
óánægjuefni enda eru allir í tveggja
herbergja íbúðum látnir greiða jafnt
og svo greiða allir í eins herbergis
ibúðum helmingi minna. Þetta þýðir
að einstaklingur sem borðar úti og
aldrei notar eldavél og á jafnvel ekki
ísskáp greiðir jafnmikið i rafmagn og
einstaklingur sem stöðugt notar
mikið rafmagn. Það sem svo veldur
enn meiri óánægju fólksins vegna
þessa er sú staðreynd að rafmagns-
mælir er fyrir hverja einustu íbúð og
þvi einfalt mál að hver greiði það raf-
magn sem hann notar.
Á reikningsyfirliti 1976 frá stofn-
uninni stendur líka þessi klausa,
„Útreikningur á raunverulegum raf-
magnskostnaði fyrir árið 1976 liggur
ekki fyrir ennþá, en mun sendur yður
strax og það verður.” Svo mörg voru
þau orð, en enn bólar ekkert á raun-
verulegum rafmagnskostnaði. Sé hins
vegar litið á rafmagnsmæla t.d. á
einni hæð að Hátúni lOb sést að mæl-
arnir fyrir ibúðirnar sýna allt að 6000
kílóvattastunda mun. Sumir mæl-
anna sýna rúmlega 1000 kwst.
notkun en aðrir rúmlega 7000 kwst.
Hugsanlegt er að lægri mælirinn sýni
notkun einstaklings, en hærri mælir-
inn notkun hjóna, en dæmið sýnir þó
að algerlega er óverjandi að láta
leigjenduma greiða rafmagnið með
öðrum hætti en eftir mæli, ekki síst
þar sem mælar eru fyrir allar íbúðir.
Sé reiknað með rafmagnsverði í apríl
sl. þá hefðu 1000 kwst. kostað 17.210
kr. en 7000 kwst. 120.470 kr. Af
þessu má sjá hve gífurlegur munur er
á notkun íbúanna og að sú ósk þeirra
að greiða eftir mæli er hæsta máta
eðlileg og sjálfsögð.
Hvar er
dagstofan?
Á teikningum húsanna mun efsta
hæðin hafa verið teiknuð sem dag-
stofa eða sameiginlegt húsnæði íbú-
anna, þannig að ætlunin var að þarna
færi fram félagsstarf, smá samkomur
eða skemmtanir. Á hverri hæð var
síðan minna húsnæði ætlað íbúum
hverrar hæðar til sömu nota.
Reynslan mun vera sú að i fyrstu
blokkinni hafa minni dagstofurnar á
hverri hæð verið lítið notaðar og þvi
var þessu húsnæði í siðari húsunum
breytt í íbúðir. Efstu hæðirnar hafa
hins vegar verið teknar allar undir
aðra starfsemi og hafa íbúarnir því
ekkert sameiginlegt húsnæði til
fundarhalda eða slíks. Vera kann að
nauðsynlegt hafi verið að breyta svo
öllum áformum um notkun húsnæðis
þessa, en engar skýringar hafa
íbúarnir, enda lítt farið fyrir tilraun-
um til þess að nýta salarkynni þessi
ibúunum til sameiginlegrar ánægju
og afþreyingar. Það hefur kannske
enginn verið svikinn, en með þessu er
þó öll aðstaða fólksins allt önnur en
fyrirheit voru gefin um í upphafi.
Loftræstingin
f blokkinni Hátún lOb hefur loft-
ræsting ekki enn komist í lag, en þar
I
f
Kjallarinn
Kristinn Snæland
eru t.d. eldhús án opnanlegs glugga
og salerni og bað gluggalaust. Vegna
þessa er að sjálfsögðu afar nauðsyn-
legt að Ioftræsting sé í lagi.
Svörin sem íbúarnir fá eru svo
breytileg eða ýmist er sagt að blásarar
hafi ekki verið settir upp, loftræsti-
kerfið sé stíflað eða að blásarar séu
ekki nógu aflmiklir. Á fundi sl. haust
var lofað að bæta úr þessu en engar
efndir eru enn í því efni.
Skýr svör
Það má vera ljóst af framansögðu,
að ýmislegt í rekstri þessara húsa
þarfnast nánari skýringa. íbúar hafa
leitað svara, en ekki með viðhlitandi
árangri, og þau loforð sem hafa verið
gefin hafa ekki verið efnd. Húsnæði
sem þetta er ekki byggt með gróða-
sjónarmið í huga og því ætti húsa-
leiga ekki að þurfa að fylgja verðlagi.
Fyrir hönd íbúa þarna óskast því skýr
svör, og þau mcga ekki vera á
stofnanamáli heldur islensku.
Kristinn Snæland.
„Rafmagnsmæiarnir sýna allt að 6000
kílóvattstunda mun ...” *