Dagblaðið - 19.07.1979, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 19. JÚLÍ 1979.
stuðningsyfirlýsingu Noregsstjórnar
þannig að hin síðarnefnda sé reiðu-
búin til að búa hlustunarstöðvar sinar
þannig að þær geti fylgzt með fram-
kvæmd Salt II samkomulagsins.
Einnig telja Bandaríkjamenn sig
jafnhliða hafa vilyrði fyrir því að þeir
muni hafa aðgang að þeim gögnum
sem stöðvarnar muni útvega.
Talið er að Nordli forsætis-
ráðherra hafi gefið fyrirheit um slíka
þjónustu í viðræðum sínum við Cart-
er Bandaríkjaforseta og aðra hátt-
setta menn í Washington.
Þó svo Bandaríkjamenn telji
hlustunarstöðvamar í Noregi mikil-
vægar við að framfylgja Salt II sam-
komulaginu er á hinn bóginn siður en
svo sama uppi á teningnum í
Moskvu.
í útvarpssendingu frá Moskvu
fyrir nokkrum dögum var rætt um
aukningu hlustunarstöðva í Noregi
vegna fullgildingar Salt II sam-
komulagsins. Þar var slíkt kallað enn
ein sönnunin á hernaðarógnum gagn-
vart Sovétríkjunum frá Norður-
löndunum . . . og enn ein aðferð
Bandaríkjamanna til að hafa áhrif á
stjórnmálastefnu grannlanda Sovét-
ríkjanna. Þykir nú ráðamönnum í
Washington sýnt að Sovétmenn muni
taka aukningu hlustunarstöðva í
Noregi jafnþunglega og flugi U—2
njósnaþotnanna frá Tyrklandi.
Þá er aftur á móti bent á, að
Norðmenn hafi þegar viðurkennt að
hlustunarstöðvar á þeirra landi séu
notaðar tU að fylgjast með hernaðar-
brölti i Sovétríkjunum. Vegna aðUd-
ar Norðmanna og Bandarikjanna að
Atlantshafsbandalaginu þá fái hinir
síðarnefndu allar upplýsingar sem
þannig berist. Eftirlit með að Salt II
samkomulagið sé haldið, sé aðeins
viðbót við fyrri störf en í sama anda.
Eftirlitið sé líka alfarið í höndum
Norðmanna og hingað til hafi
Bandaríkjamenn ekki farið fram á,
að reka sjálfir slíkar hlustunar-
stöðvar á norsku landi.
Norska eftirlitskerfið þykir mjög
gott og þess er tU dæmis getið að
þegar suður-kóreönsk farþegaþota
villtist yfir sovézkt land í fyrra, nærri
Murmansk þá var hægt að fylgjast
með öllu þvi sem gerðist í
höfuðstöðvum hlustunarstöðvarinn-
ar í Bodö í Norður-Noregi. Þaðan
bárust þær síðan tU Bandaríkjanna.
Kjallarinn
/
Tryggvi Helgason
Atvinnuveitendur stóðu sig vel, að
iáta ekki undan óraunhæfum kaup-
kröfum farmanna, enda hlýtur tak-
markið að vera algjör launa-
hækkanastöðvun. í framhaldi af því
myndi verð á vörum fljótlega hætta
að hækka og leita jafnvægis, og
skráning á gengi krónunnar í bönk-
um yrði stöðug .
Er ekki næsta skref atvinnuveit-
enda að setja fram sínar kröfur og
krefjast þess að vísitölukerfið verði
afnumið, og það núna strax eða fyrir
næstu kauphækkana- og verðbólgu-
sprengingu þann 1. september.
Tryggvi Helgason
flugmaður.
, 11
Uppstokkun launakerfa
oglágjlaunafölk á leikinn
Sú stefna sem launamálin hafa tek-
ið á undanfömum árum gefur vissu-
lega tilefni til að staldrað sé við — og
hlýtur það raunar að verða höfuðvið-
fangsefni verkalýðshreyfingarinnar á
næstu mánuðum og árum að breyta
þeirri þróun sem átt hefur sér stað í
kjaramálum — nteð þeim afleiðing-
um að láglaunafólkið ber ávallt
skarðastan hlut frá borði.
Þar gæti ríkisvaldið aftur á móti
komið til og haft áhrif til réttlátrar
launastefnu í landinu i samvinnu við
verkalýðshreyfmguna.
Hér á ég fyrst og fremst við að
greiða úr þeim mikla frumskóg kjara-
ákvæða sem nú gilda í landinu,
samræma þau og einfalda.
Á síðasta þingi flutti ég ásamt
Karli Steinari Guðnasyni og Gunnari
Má Kristóferssyni tillögu til þings-
ályktunar um að kannanir yrðu
gerðar á tekjuskiptingu o’g launakjör-
um i landinu, en sú tillaga dagaði
uppi á Alþingi í vor. Hugmyndin sem
að baki þessari tillögu liggur er — að
þegar um svo veigamikinn undir-
stöðuþátt í þjóðlífinu er að ræða eins
og tekjuskiptingu og launakjör sem
ræður afkomu heimilanna, auk þess
að vera snar þáttur í efnahagslífinu i
heild, þá hlýtur það að vera grund-
vallaratriði að þær ákvarðanir sem
teknar eru á því sviði, byggist á allri
þeirri yfirsýn og þekkingu í þeim
málum sem mögulegt er að við getum
haft yfir að ráða. Tel ég rétt að skýfa
þaðnánar.
Kröfugerð í
skjóli aðstöðu
Án nauðsynlegrar þekkingar á hin-
um ýmsu kjaraþáttum og mótun
þeirra verða allar ákvarðanir í kjara-
málum og tekjuskiptingin í þjóð-
félaginu handshófskennd — og
kannske ekki síður óréttlátar — þar
sem raunsætt mat liggur oft ekki til
grundvallar ákvarðanatöku í þeim
málum. Miklu fremur er það að
ýmsar óréttmætar kröfugerðir séu
knúnar fram í skjóli aðstöðu, sér-
hagsmuna og eigin mats á verðleik-
um, án réttmæts og hlutlauss mats á
gildi og eðli vinnunnar.
Við slíkar aðstæður bera þeir
iðulega skarðan hlut frá borði sem
sízt skyldu — þeir sem skila mestum
arði í þjóðarbúið með vinnu sinni við
undirstöðuframleiðslugreinarnar í
þjóðfélaginu.
Hvaða mat liggur t.d. til grundvall-
ar því, að þeir sem bera minnst úr
býtum miðað við jafnlangan og
kannske stundum lengri vinnutíma
hafa sex eða áttfalt minni tekjur en
þeir sem mest bera úr býtum? Hvaða
mat og réttsýni liggur til grundvallar
slíkum geysilegum mismun á launa-
kjörum? Hvað réttlætir þennan
launamismun? Þetta eru grundvallar-
spumingar sem við verðum að fá svör
við og leiðrétta — ella stefnir í
óviðráðanlegan glundroða og stétta-
skiptingu.
Oft skortir líka í umræðum um
kjaramál alla sanngirni og þekkingu
vegna þess að staðreyndir hafa ekki
legið fyrir til að draga réttmætar og
sanngjarnar ályktanir af þróun þess-
ara mála undanfarna áratugi —. Ein
meginforsenda þeirrar þingsálykt-
unar sem ég áður nefndi er að ná
fram með slíkum rannsóknum og
könnunum, sem hún, gerir ráð fyrir,
þeirri þekkingu, sem geti skilað
okkur þeim árangri að hægt sé að
byggja upp heilbrigða kjaramála- og
efnahagsstefnu í framtíðinni.
Slíkar kannanir og rannsóknir hafa
að einhverju leyti verið framkvæmd-
ar, en í of litlum og sundurlausum
mæli til að á þeim megi byggja. Slik
yfirgripsmikil könnun og rannsókn er
varla á færi aðila vinnumarkaðarins
að framkvæma. Liggur því beint við
að ætla að hún verði framkvæmd á
vegum stjórnvalda í samráði við aðila
vinnumarkaðarins.
Nákvæmar kannanir á launakjör-
um og tekjuskiptingu í þjóðfélaginu
mættu einnig verða grunnur að sann-
gjarnri tekjuskiptingu og hagkvæm-
ara launafyrirkomulagi. Nauðsynlegt
væri þvi að kannanirnar miðuðust
sérstaklega við að gera grein fyrir
hvort vissir hópar hafi ekki öðlast þá
hlutdeild bætts þjóðarhags, sem
almennt geti talist réttmæt, og
þyrfti að vinna þær þannig að á
grundvelli þeirra mætti ákveða hvaða
aðferðum hægt sé að beita til að auka
laun og tekjur þeirra einstaklinga eða
hópa sem verst eru settir. Mikill
meirihluti efnahagslegra ákvarðana,
sem teknar eru á Alþingi og í ríkis-
stjóm miða líka að því að bæta kjör
þeirra sem verst eru settir í þjóðfélag-
inu og eru slík vinnubrögð i fullu
samræmi við álit stórs hluta þjóðar-
innar um framkvæmd á grundvallar-
hugmyndum um þjóðfélagslegt rétt-
læti. Hið opinbera getur bætt úr
með aðgerðum á sviði skatta-, félags-
og atvinnumála, en til þess að slikt
verði gert á sem árangursríkastan
hátt, þarf að liggja fyrir hver vandinn
er og hverseðlis.
Upplýsingar
um kjaramál
Nauðsynlegt er að fyrir liggi á ein-
um stað, þar sem tölfræðileg tölvuúr-
vinnsla er möguleg, allar upplýsingar
um lífskjör og kjaramál er máli
skipta og nauðsynlegar eru til töl-
fræðilegrar greiningar hverju sinni.
Slikar upplýsingar eru að einhverju
leyti fyrir hendi en á víð og dreif um
þjóðfélagið t.d. hjá Þjóðhagsstofn-
un, Kjararannsóknarnefnd, verka-
lýðsfélögum, Jafnréttisráði, Hag-
stofu, skattstofum og tryggingakerf-
inu, en aðrar upplýsingar sem
nauðsynlegar eru liggja ekki á lausu
og þeirra þyrfti að afla með könnun-
um. Eðlilegt má telja að slíkar
upplýsingar séu varðveittar á einum
stað þar sem hægt sé að endurbæta
þær eins og tilefni gefast til á
hverjum tima og vinna úr þeim.
Ekki er óeðlilegt að álíta Kjara-
rannsóknarnefnd í tengslum við
Þjóðhagsstofnun rétta aðila til að
vinna að slíkum könnunum, þó
einstaka verkefni mætti fela öðrum
aðilum, t.d. Háskóla íslands sum
rannsóknarverkefnin.
Framkvæma þarf tölfræðilegan
samanburð á hverskonar kjaraatrið-
um í hvaða formi sem þau eru látin í
té — innan og milli starfsgreina,
fyrirtækja, stofnana,verkalýðsfélaga,
atvinnuvega og byggðarlaga. Slíkur
samanburður sem þessi hlýtur að
teljast nauðsynlegur, þvi þá opnast
möguleiki til að framkvæma hlut-
lausan og raunhæfan samanburð á
hverskonar kjaraatriðum sem að
gagni gætu komið fyrir ríkisvaldið og
aðila vinnumarkaðarins við gerð
kjarasamninga eða við mótun launa-
og tekjusefnu í landinu.
Þegar deilt er um kaup og kjör þá
er oftast verið að deila um taxtakaup-
ið sem byggist á flokkaröðuninni og
samanburður gerður á þeim grund-
velli. En hjá sumum hópum er taxta-
kaupið ekki afgerandi þáttur heildar-
tekna og hjá enn öðrum óverulegur
þáttur. Sanngjarn samanburður
verður því varla gerður nema öll
launakerfin séu dregin inn í myndina.
Því hlýtur að vera nauðsynlegt að
upplýsa hlutfall hinna ýmsu launa-
kerfa í launakjörum almennt —
þannig að hægt sé að sjá hvaða þátt-
ur launakjara sé mest ákvarðandi um
launakjör hverrar starfsstéttar, svo
sem dagvinnutaxtar, yfirvinnutaxtar,
afkastahvetjandi launataxtar, yfir-
borganir og aðrar duldar greiðslur
eðakjaraþættir.
í umræðum um kjaramál og tekju-
skiptingu er það algengt að spurt sé
■ hvers vegna greitt sé meira fyrir þessa
vinnu en aðra. Mikilvægt er því að
kanna forsendur flokkaskipunar og
annarra kjaraatriða hinna margvís-
legu kjarasamninga, þ.e.a.s. meta
vægi hinna ýmsu eðlisþátta vinn-
unnar eða annarra áhrifaþátta með
vinnurannsóknum, t.d. ábyrgðar,
áhættu, hæfni, prófa, starfsaldurs,
erfiðis, starfsreynsluo.fi.
Aðalreglan hingað til hefur verið
að flokkaröðunin sé ákveðin í aðal-
kjarasamningum eða öllu heldur sér-
kjarasamningum einstakra félaga af
einhverskonar samstarfsnefndum um
starfsmat, t.d. Kjaranefnd hjá starfs-
mönnum hins opinbera. Það sem
einkum hefur verið lagt til grund-
vallar er að því er næst verður komist
ábyrgð, sjálfstæði í starfi, menntun,
starfsaldur hjá sama aðila, en ekki
endilega starfsreynsla sem slík, rök-
stuðningur stéttarfélags, oft á tíðum
framboð og eftirspurn og ekki síst
viðhorf til starfsins. Ein reglan
sannast með undantekningum, að því
færri sem vinna í starfsgreininni því
betur er hún launuð. Tæpast er hægt
að tala um að neinar formlegar reglur
gildi hér um og er reyndar nokkuð
misjafnt eftir stéttarfélögum á hverju
slíkt starfsmat bygtyst.
Kjallarinn
Jóhanna Sigurðardóttir
Raunhæfir mælikvarðar byggðir á
vinnurannsóknum um eðli vinn-
unnar, þar sem gert er ráð fyrir að
hinir fjölbreytilegu eðlisþættir
hennar geti á einhvern hátt vegið
hvom upp á móti öðrum, hljóta að
vera nauðsynlegar til að hægt sé á
einhvern sanngjarnan hátt aðákveða
kaup og kjör samkvæmt flokkaröð-
un eða á annan hátt.
Liðir i heildarmyndinni í kjara- og
launamálum hljóta einnig að vera að
meta heilsufræðileg, félagsleg og
hagfræðileg áhrif hinna mismunandi
launakerfa og vinnuaðstæðna, og
einnig hvort að skaðlausu mætti
koma við víðar afkastahvetjandi
launakerfum, t.d. hjá hinu opinbera.
Óþrifalegar, heilsuspillandi og ó-
aðlaðandi vinnuaðstæöur hafa án efa
veruleg áhrif á starfsgetu sem og
vinnuframlag starfsfólks. Það gæti
því hvort tveggja í senn verið hagur
vinnuveitandans sem og launþegans
ef samanburðarkönnun á sambæri-
legum vinnustöðum leiddi í ljós
marktækan mismun á vinnuframlagi
betri vinnuaðstæðunum í hag.
Alkunna er að margvísleg launa-
kerfi eru notuð á vinnumarkaðinum
til að auka afköst eða árangur, önnur
til að ná samfelldari vinnu, t.d.
vaktaálag, enn önnur til að halda
góðum starfskröftum, t.d. yfirborg-
anir, yfirvinnutaxtar og fleira mætti
nefna. Það er augljóst að slík, launa-
kerfi hafa ekki sömu áhrif, hvorki á
launþegann sjálfan né árangur vinnu
hans. Öll hafa þau sína kosti og galla,
en nauðsynlegt er að slikt sé metið á
hlutlausan hátt.
Launamismunur
karla og kvenna
Sennilega geta allir fallist á það að
þrátt fyrir ákvæði jafnréttislaganna
frá 1976 þar sem segir að konuni og
körlum skúli greidd jöfn laun fyrir
jafnverðmæt og sambærileg störf,
þá sé enn töluvert um launamisrétti
að ræða. Staðreynd cr að kynbundin
starfskipting er almennt talin ríkj-
andi í mörgum atvinnugreinum, þó
óljóst sé í hve ríkum mæli karlmenn
sitji að betur launuðum störfum en
konur, einnig að konur veljast jafnan
í láglaunastörf. Kannanir hafa leitt i
ljós að launamunur milli karla og
kvenna er einnig innan sömu starfs-
greina.
Slíkar staðreyndir krefjast að
leitað sé skýringar á því hvort upp-
bygging launataxta og annarra launa-
kjara kalli fram mismun í kjörum
karla og kvenna og á því hvers vegna
þau störf, sem konur stunda, séu
jafnan lægst launuð. Er .t.d. ein-
hverra skýringa að leita í launamis-
mun karla og kvenna vegna aðildar
að mismunandi verkalýðsfélögum.
Nauðsynlegt er einnig að upplýsa
hvernig aldurs- og kynskipting sé
eftir launatöxtum, yfirborgunum og
starfsgreinum, þar er m.a. átt við að
uþplýsa einfaldlega hlutfallsskiptingu
karla og kvenna í einstökum launa-
flokkum hinna ýmsu kjarasamninga
og hversu yfirborganir eru ráðandi og
mismunandi í kjörum karla og
kvenna.
Þáttur yfirborgana
í vöruverði
Ef í ljós kæmi við slíkar kannanir
tð yfirborganir væru mikið ráðandi
tm launakjör almennt hlýtur sam-
íliða að vera nauðsyniegt að upplýsa
ivaða áhrif það hefur í reynd á verð-
agsþróun i landinu, þvi varla getur
íað talist eðlilegt að láglaunahópar,
;em eingöngu taka laun samkvæmt
cjarasamningum, beri kostnaðar-
lækkanir vöru og þjónustu sem af
>líku leiðir.
Mikilvægt atriði könnunarinnar er
rinnig að rannsaka hvort og hvers
vegna sumir hópar eru verr í stakk
aúnir til að ná fram bættum lifskjör-
jm í gegnum almenna kjarasamn-
nga, t.d. vegna aðstöðuleysis eða af
Jðrum ástæðum til að berjast fyrir
jættum lífskjörum. Einnig hvort
iðrir hópar hafi náð óeðlilegri að-
stöðu eða notfært sér aðstöðu sína á
óeðlilegan hátt til að knýja fram lífs-
og launakjör sem eru i engu samræmi
við vinnuframlag þeirra.
Áhrif fötlunar
á Irfsafkomu
Skert starfsgeta eða starfsþrek
hefur vitaskuld áhrif á lífsafkomu og
kjör margra hópa, bæði vegna and-
legrar- og líkamlegrar fötlunar og
vegna aldurs, sjúkdóma og slysa.
Slíkar breytingar á högum fólks
koma oft fyrirvaralaust og hafa mikil
áhrif á lífsafkomu og hagi þess. í
slíkri könnun, þar sem leitast á við að
gera grein fyrir hvers vegna vissir
hópar hafi ekki öðlast þá hlutdeild
bætts þjóðarhags, er almennt geti
talist réttmæt og leita á leiða til að
bæta hag þeirra, hlýtur að vera nauð-
synlegt að kanna hvaða áhrif skert
starfsgeta eða starfsþrek hefur í
reynd á eðlilega tekjuskiptingu í
þjóðfélaginu, þó slíkt mat og könnun
geti verið erfið í framkvæmd.
Með því ætti að nást fram einnig
hvað skert starfsgeta er ákvarðandi
þegar um er að ræða aðra sambæri-
lega þætti eins og t.d. menntun og
starfsreynslu. Slikir hópar eiga oft
undir högg að sækja í starfsvali og
launakjörum.
Lífeyrir almannatrygginganna og
ákvarðanir stjómvalda eru oft mjög
ákvarðandi um lífsafkomu og hags-
muni þessa fólks, það hefur oft ekki
verkalýðsfélög til að gæta réttar síns
og eru því háð ákvörðunum stjórn-
valda hverju sinni um afkomu sína.
Nauðsyn ber því til að leita allra til-
tækra leiða til að tryggja þessu fólki
réttmæta og eðlilega hlutdeild í vax-
andi þjóðartekjum.
Ég hef hér stiklað á stóru varðandi
þær kannanir og rannsóknir sem ég
tel að þurfi að liggja fyrir ef fram-
kvæmanleg á að vera einfölduri
kjarasamninga og réttlátari tekju-
skipting. Á grundvelli þeirra mætti
ná fram mikilvægum áfanga í kjara-
málum, þvi ef fyrir lægju slikar upp-
lýsingar væri hægt að samræma og
einfalda hinn mikla frumskóg kjara-
ákvæða og launataxta er nú gilda i
landinu og sem hafa gert alla samn-
ingsgerð mjög erfiða og tímafreka.
Slíkan aragrúa launataxta hlýtur að
teljast hagkvæmt að einfalda og sam-'
ræma, því slíkt flókið og margþætt
kjarakerfi er kostnaðarsamt, tor-
veldar, tefur og skapar ýmsa erfið-
leika í allri samningsgerð, auk þess
sem slíkt fyrirkomulag eykur líkur á
misrétti og óréttlátri tekjuskiptingu.
Hér er því um hagsmunamál allra
aðila að ræða, bæði aðila vinnu-
markaðarins, ríkisvaldsins og þjóðar-
innar í heild, sem myndi stuðla að
bættum skilyrðum til uppbyggingar
heilbrigðs efnahagslifs og betri og
réttlátari kjörum til handa fólkinu í
landinu — sem hiýtur að vera það
markmið sem allir stefna að.
Jóhanna Sigurðardóttir
alþingismaður