Dagblaðið - 20.10.1979, Page 13

Dagblaðið - 20.10.1979, Page 13
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 20. OKTÓBER 1979. 13 AÐ VERA UFANDI Stafán Hörður Grimuon, Ljóð. 109 bb. Iðunn. Rvflt 1979. Stefán Hörður Grimsson varð sex- tugur fyrr á þessu ári ,og hvort sem það er í tilefni’ af því eða ekki, hefur bókaforlagið Iöunn nú gefið út Ijóða- bækurnar hans þrjár í heildarútgáfu, og ber hún það yfirlætislausa nafn Ljóð. Glugginn snýr í norflur Stefán Hörður Grímsson tilheyrir þeirri kynslóð skálda sem fram kom upp úr heimsstyrjöldinni siðari og leiddi formbyltinguna svonefndu til endanlegs sigurs i íslenskri ljóöa- gerð. Fyrsta Ijóðabókin hans, Glugg- inn snýr í norður, sem út kom árið I946,er þó töluvert hefðbundin og ósjálfstæð bók, eins og svo algengt er um fyrstu bók höfunda. Áhrifin frá eldri skáldum leyna sér ekki, og úr sér genginna klifana gætir oft bæði í yrkisefnum og myndmáli. Merk- ingarþrungin hugtök og stór orð eru hvergi spöruð. í þessum Ijóðum er sem sagt meir verið aö segja frá og sannfæra en brugöið sé upp mynd- um. Málið vísar ekki út fyrir sig á sama hátt og raun verður á um seinni ljóð Stefáns. Skáldlegar stellingar Síðasta kvæði bókarinnar, Draumurinn, minnir óneitanlega á kvæði Steins Steinars í draumi sér- hvers manns, sem einnig er loka- kvæði Ferðar án fyrirheits, sem komið hafði út fáum árum áður. Þú stendur einn við hlið hinnar helgu dular og hlustar á forleik þins draums, er falskir tónar hans renna í reginsandinn í ríki hins mikla flaums. Og þú munt ávallt standa við dyr þeirrar dular í dýrkun hins óbrotna manns. Og fylling þins sjálfs mun ofin fyllingu draumsins og forlög þín söm og hans. Einhvern veginn finnur maður fyrir skáldlegum stellingum, og að tónninn er ekki alveg ekta. Orðalag eins og hin helga dul, hinn mikli flaumur, hinn óbrotni maður er nokkuð upphafiö og ekki að öllu leyti tilgerðarlaust, en það var mjög algengt i heimspekilegum og pólitisk- um kvæðum þessa tima, og líklega ætlað til að sýna yfirvættis stærð og mikilfengleika viðfangsefnisins. Svartálfadans Á þeim fimm árum sem Stefán Hörður er að yrkja ljóðin í Svartálfa- dansi, sem kom út árið 1951, eiga sér stað miklar umræður um stöðu ís- lenskrar Ijóðagerðar. Þau ungu skáld, sem um þetta leyti byrjuðu að birta eftir sig ljóð á prenti og byggðu meir á stefnum samtimans en fornri arfieifð ríms og.stuðla.þóttuóskiljan- leg og urðu fyrir aðkasti. Þótt þessi skáld væru ákaflega ólík innbyrðis voru þau gjarnan afgreidd öll i einu með háðsglósunni atómskáld. í Svartálfadansi hefur Stefán Hörður fundið sjálfan sig, og hefur bókin að geyma einhver eftirminnilegustu ljóð frá þessum tíma formbyltingar í islenskri ljóðagerð, og sem mörg eru löngu orðin klassisk. Ástin Flest ljóðanna í Svartálfadansi fjalla á einn eða annan hátt um ást- ina, eins og t.a.m. fyrsta kvæðið, Þegar undir skörðum mána, sem val- inn þessi staður verkar eins og tileink- un eða motto bókarinnar allrar. Það byggist á sterku myndmáli og endur- tekningum sem minna á tónlist, en þetta eru jafnframt stílbrögð sem ein- kenna bókina í heild. Þegar undir skörðum mána kulið feykir dánu laufi mun ég eiga þig að rósu. Þegar tregans fingurgómar styðja þungt ástrenginn rauða mun ég eiga þig að brosi. í þessum Ijóðum er landslagið yfir- leitt nálægt og hlýtt. Það er skógur, runnar, lauf, lyng og blóm, en það er hverfult og ofurselt tímanum og dauðanum eins og maðurinn sjálfur. Draumurinn Draumurinn, þráin — löngunin eftir heilum samskiptum við aðra manneskju, skipar mikið rúm í Svart- álfadansi, og eins og i kvæðinu Draumurinn, sem vitnað var til hér að ofan, felur þessi draumur jafn- framt í sér eins konar lifstakmark sem nær út fyrir veruleikann og verður ekki höndlað. Eitt hrikaleg- asta og fegursta kvæði bókarinnar er í lyngbrekku gamals draums: í lyngbrekku gamals draums streymdi bergáin tær og eldrauð fjöll stóðu vörð um hina djúpu kyrrð. í lyngbrekku gamals draums éghélti ljósahönd. Viðáttum heila nótt Við áttum stóran skóg Hlógum við tvö í skóg. Svo gengum við fram á lík. Það var líkiðaf mér það var likið af þér i lyngbrekku gamals draums. Hliðin á sléttunni Það líða nítján ár milli Svartálfa- dans og bókarinnar Hliðin á slétt- unni, sem kom út árið 1971. Á þess- um árum má segja að Stefán Hörður hafi náð svo langt í hreinni ljóðagerð, að lengra verði varla komist. Kvæðin eru stutt, og þau liverfast um eina mynd og eitt augnablik. Landslagiö er kaldara — og kannski íslenskara — en áður. Það er fjöll, heiðar, auðnir og umfram allt víðátta. Tæpur helm- ingur bókarinnar eru Ijóð í óbundnu máli, svokölluð prósaljóð, þar sem myndin skiptir öllu máli. Lokakvæði bókarinnar, Fjöll, hefur aö geyma sömu hugsun og fram kemur bæði í Glugginn snýr í norður og Svartálfa- dansi, að takmarkinu verði ekki náð, aðeins hugsýn þess: Laufsalir heitir fjall á Síðumanna- afrétti og maðurinn sem er þar á reiki leitar að þessu fjalli en þar er og Laufsalavatn og allt í einu stendur hann á vatnsbakka og sér spegilmynd fjalls i vatninu en eygir hvergi fjalliö sjálft. Undarlegt hugsar hann og heldur áfram göngunni. Dauðinn Dauðinn er alls staðar nálægur í þessari bók. Ferð er algengt minni i ljóðum Stefáns Harðar, en Hliðin á sléttunni lýsir um fram allt ferðalok- um, og andstætt Ijóðum Svartálfa- dans er maðurinn einn. Sólin sem kemur upp við sjóndeildarhringinn, tunglið sem kviknar i nóttinni, skugginn yfir heiðinni, og yfirleitt allar hinar mörgu myndir skiptandi birtu, sem eru eitt aðaleinkenni á myndmáli þessara Ijóða, lýsa tilfinn- ingu um tímann sem líður, um stund- legt lif mannsins. Lífið er hluti eilifðarinnar, það heldur áfram þótt einstaklingurinn deyi. í Ijóðinu Mörleysur, einu áhrifamesta kvæði bókarinnar, er dauðinn tengdur birtu og dögun: Grjótogloft. Engar vörður benda á leiðir til næstu grasa. Á þessum auða staö á veggjalausri þögninni kviknar þér sumartungl. Veiðimaður og bráð hugrenninga næturþokan flýraf enni þínu. Eggjar glóa. Það er morgunn. ÞiVhverfur inn í dögunina bak við morguninn. Þessi sama trú á lífiö kemur fram í Ijóðinu Hvíta tjaldið, sem hefur gefið hugmyndina að einstaklega fallegri og velviðeigandi myndskreytingu á kápu heildarútgáfunnar. Kjarni Ijófls Stefán Hörður hefur oft verið sak- aður um að vera bölsýnn í Ijóðum sínum, og fyrir að lýsa heimi án vonar og úrkosta. Þetta er þvi miður nokkuð algengt viðkvæði um svo- nefnd innhverf Ijóð, þ.e. Ijóð sem lýsa persónulegri reynslu. Þetta er skoðun sem er byggð á algerum mis- skilning þess, hvert sé eðli og hlut- verk Ijóðs. í viðtali á fimmtugsaf- mæli sínu (Alþbl. 31/3 1969) sepir Stefán Hörður að það sem skipti sig mestu máli sé að vera lifandi. Og það er einmitt tilfinningin um það að vera lifandi dauðlegur maður sem er grunntónninn í ljóðum hans. í þeim kemur lífið sjálft fram sem frum- kraftur og takmark í sjálfu sér, sem óaðskiljanlegur hluti sköpunarinnar allrar. Slík Ijóð halda vakandi með okkur þeirri lífstilfinningu sem stfellt er verið að slæva í hlutgerðum lífs- firrtum samfélögum nútimans, og þau eru ekki síður byltingarafl en mörg hávær óp á torgum. Um útgáfuna Glugginn snýr í norður er hér prentuð i endurskoðaðri útgáfu, og eru breytingarnar að mörgu leyti at- hyglisverðar fyrir vinnubrögð og þró- un skáldsins. í stuttu máli virðast mér þær felast í að gera málið einfaldara. Þankastrik og önnur skáldleg tilþrif eru felld brott, nöfnum kvæða er breytt, og oft er orðaröð færð nær mæltu máli. Nokkrum erindum er sleppt og þremur kvæðum alveg (Blóðið rautt, Hvit jól, Óður til Java). Aftur á móti er hér að finna eitt kvæði sem ekki er í frumútgáf- unni, Söngvisur. Svartálfadans er prentaður eftir endurskoðuðu útgáf- unni frá 1970, en Hliðin á sléttunni er óbreytt frá frumútgáfu. Þessi útgáfa er í alla staði til fyrirmyndar. Hún er bæði vönduð og falleg, og prentvillur hef ég ekki rekist á neinar. Efnis- skráin hefur að geyma bæði heiti og upphafsorð kvæðanna, sem og ár- setningu hvers kvæðis um sig. Bókar- kápa og teikningar eru eftir Hring Jó- hannesson, sem er sá málari sem er hvað skyldastur Stefáni Herði í mynd- rænni sýn. Myndin á bókarkápu finnst mér góð og hæfa anda Ijóð- anna einstaklega vel. Um teikning- arnar inni i bókinni er ég ekki eins viss. Það er erfitt að myndskreyta Ijóð, og áhorfsmál hvort yfirleitt eigi að vera að því. í þessu tilfelli finnst mér myndskreytingarnar oft of bók- staflegar, að þær haldi sig um of við yfirborð Ijóðanna á kostnað tákn- rænnar skírskotunar þeirra. Ný Ijóðabók? Þessi heildarútgáfa tekur aðeins til ljóðabókanna þriggja, og hún nær því ekki lengra en til ársins 1970. Á þeim árum sem liðin eru frá því Hliðin á sléttunni kom út hefur Stefán Hörður jafnt og þétt birt eftir sig ljóð í Tímariti Máls og menn- ingar. Að þau skulu ekki vera tekin með i þessa útgáfu bendir vonandi til að von sé á nýrri Ijóðabók frá Stefáni Herði innan tíðar. Teikning Hrings Jóhannessonar við „Haustið kom á gluggann" eftir Stefán Hörð Grimsson. Jaqueline B. í nýrri mynd Enska kvikmyndaleikkonan Jacqueline Bissett er um þessar mundir á stöðugum ferðalögum um fjöll og firnindi vegna töku á nýrri kvikmynd, Inchon. Mótleikarar hennar í myndinni eru þeir Omar Shariff og Sir Lawrence Olivier. Bissett, sem er dóttir brezks læknis, hefur þvælzt víða og síðasta ferðalag hennar var til Suður-Kóreu. Myndin Inchon fjallar um könnunarsveit, sem fer til ímyndaða landsins, Inchon, á vegum gæzlu- sveita Sameinuðu þjóðanna. Inn í kvikmyndina fléttast síðan ástar- ævintýri. Bissett er nú orðin 33 ára. Hún býr í fyrrverandi húsnæði Clark Gable í Beverly Hills ásamt frönskum vini sínum.

x

Dagblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Dagblaðið
https://timarit.is/publication/260

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.