Dagblaðið - 13.06.1981, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ1981.
Eldri kvnslóðin man tímana tvvnna i
Kína. En nú vona Kinvcrjar að framtið
unga fólksins verði björt.
hetjur úr menningarbyltingunni.
Ég heimsótti Kína ó dögum menn-
ingarbyltingarinnar árið 1975 og get
því að einhverju leyti borið saman
ástandið þá og nú. Ég verð að viður-
kenna að i fyrri ferð minni gat ég
ekki betur séð en allt vaeri í besta lagi
enda dásömuðu allir viðmælendur
okkar „hina miklu menningarbylt-
ingu öreiganna” og allir virtust
ánægðir hvar sem við komum. Mér
fannst þó gæta óöryggis hjá almenn-
ingi gagnvart okkur útlendingunum.
Menn voru ekki mikið fyrir það að
láta taka af sér myndir og við gátum
ekki talað við fólk sem við hittum á
förnum vegi. Aftur á móti gerðist
þaö nú oft að fólk sæktist eftir því að
tala við okkur. Það sagði okkur frá
sinum högum og vildi vita um okkar.
Ég man sérstaklega eftir verkamanni
einum sem vatt sér að okkur á götu
vestur í Chengdu og talaði reiprenn-
andi þýsku sem hann hafði lært í
kvöldskóla. Tungumálakennsla hefur
tekið stakkaskiptum eftir að skóla-
mál komust á réttan kjöl aftur eftir
menningarbyltinguna.
Já, það má sjá mikinn mun á fram-
komu fólks á þessum fimm árum sem
liðu milli ferða minna til Kína. Fólk
er miklu frjálslegra og opnara og
allar aðstæður þess hafa breyst. t
Klæðaburður er allur annar og miklu
fjölbreyttari. Skemmtanir eru fleiri
og úr meiru að moða, t.d. eru erlend-
ar kvikmyndir nú leyfðar í Kína.
Fyrstu erlendu kvikmyndirnar sem
sýndar voru eftir menningarbylting-
una voru Convoy og Nútíminn eftir
Chaplin. Árið 1975 sóttum við
nokkra tónleika. Þá voru allir söngv-
ar um Mao formann eða menningar-
byltinguna, annað mátti ekki minnast
á. Mér er einna minnisstæðast úr ferð
minni nú tónleikar sem við fórum á í
Chengdu. Ekki vegna þess að þeir
væru tónlistarlega góður, heldur
vegna þess að þar var eingöngu leikin
og sungin erlend tónlist. Þar voru
flutt mörg ítölsk Róbertínólög og
vinsælasta lagið á tónleikunum var
jólalagið Jingle Bells. Kínverjarnir
skemmtu sér konunglega og virtust
lítið sakna byltingarsöngvanna.
Þessir tónleikar eru vottur þess að
Kínverjar hafa söðlað um í menning-
armálum og verður það að teljast til
bóta þótt alltaf megi búast við að
slikt frelsi hafi einhverja gæðarýrnun
i förmeðsér.
Skólamál i Kina cru komin i fastar skoröur á nýjan icik. Þcssi tint'í maóur tar aö
lcysa hcimavcrkcfnin sin í almcnningsjtaröi á sunnudct>i.

II
N
Stutt heimsókn til Kína og dvöl á
vinsælustu ferðamannastöðunum þar
gefur ef til vill ekki rétta mynd af
ástandinu og þeim breytingum sem
orðið hafa á síðustu árum en ég ætla
samt að leyfa mér að taka undir orð
mannsins og segja að Kinverjar séu
frelsaðri en áður. Svo er bara að vona
að þeir kunni að fara með þetta frelsi
sitt. -MKH.
lega um það, hvemig greina megi
skemmdavalda í sundur bæði út frá
útliti skemmdanna, en einnig með
samanburðarrannsóknum, sem geta
orðið nauðsynlegar, ef margir
skemmdavaldar eru til staðar, eins og
raunar er oftast hérlendis og segja á
til um það hjá hverjum höfuðsökin
liggi.
Útfellingar á veggjum (hvítt salt og
hlaup) hafa aukist mjög í Reykjavík
en minnkað á Akureyri. Samfara
aukinni notkun óþvegins sjávarefnis í
Reykjavík.
Útbreitt sprungumynstur, sem er
eitt af einkennum alkalískemmda,
vex einnig mjög á árunum 1956—
1972, en var fyrir þann tíma svo
sjaldgæft, að það kom ekki fram í
hönnuninni. Með útbreiddu sprungu-
mynstri er þá átt við sprungunet, sem
þekur heila veggi, en sprungumynstur
á mörgum eldri húsum eru oftast
staðbundin undir eða við lekastaði.
Sé Reykjavík ein skoðuð nær tíðnin
hámarki á árunum 1962—1964 með
17% að meðaltali. Ef Kópavogur,
Garðabær og Seltjamarnes eru tekin
með er tíðnin nákvæmlega jöfn á
ámnum 1962—1972 eða 10%. Á
Akureyri er útbreitt sprungumynstur
sjaldgæft, þó sker sig tímabilið
1%2—1%4 nokkuð úr með 10%
tíðni.
Höfundur dró síðan frá þau hús,
þar sem hann áleit vafamál hver aðal-
skemmdavaldur væri, en ályktar að
þau sem þá eru eftir séu alvarlega
skemmd af völdum alkalíefnabreyt-
inga. Myndin, sem þá kemur út, er
jafnt stígandi tíðni á húsum byggðum
á bilinu 1956—1970 og er orðin 10%
átímabilinu 1968—1970.
íslenska háalkalísementið kemur á
markaðinn seint á árinu 1958 og 1962
er byrjað að nota virkt sjávarefni í
vaxandi mæli. Vaxandi útbreiðsla
einkenna alkalískemmda stendur í
beinu sambandi við notkun þessara
tveggja efna. Ekki er vitað um virkni
allra þeirra efna, sem áður voru
notuð, en full ástæða er til að ætla að
virk efni hafi verið á meðal þeirra.
Einnig var flutt inn og notað að hluta
erlent sement hér eftir að ísl.
sementið kom til sögunnar og var það
um 1%7.
Að lokum er birt niðurstaðan af
flokkun húsanna í skemmdaflokka.
Ástand útveggjanna reyndist betra á
Akureyri en í Reykjavik, eða 74%
lítið eða ekki skemmd hús móti 59% i
Reykjavik, sem aftur táknar að yfir
40% af skoðuðum húsum í Reykja-
vík hafí talsverðar eða alvarlegar
skemmdir.”
Heilaþvottur
Athugasemdir mínar við fyrr-
nefnda þingsályktunartillögu eru að
svo virðist sem nefndin hafi öll verið
heilaþvegin. Staðhæfing um að
„frægustu vísindamenn veraldar á
þessu sviði bjuggust aldrei við
skemmdum, þar sem þær nú koma
fram” þ.e. í útveggjum húsa, fær
engan veginn staðizt. Til þess að
tilfæra aðeins dæmi frá íslandi, hefi
ég séð skýrslu frá Tækniháskólanum
í ZUrich þar sem varað var við
notkun alkalí-byggingarefna á
íslandi. Síðan var öll verksmiðja fsals
byggð úr steinefnum frá Keflavík og
eingöngu notað svonefnt „Low
Alkali Cement”. Sama var uppi á
teningnum við stöðvarhúsið við
Búrfell, alkalífrí steinefni (að hluta
frá Keflavík) og „Low Alakali
Cement”. Þessir erlendu visinda-
menn treystu ekki steypu okkar,
annars hefðu þessar byggingar verið
steyptar á hefðbundinn hátt, með
efni nálægt staðnum og íslensku sem-
enti.
Vitaskuld varð sú gæðasteypa
dýrari. Auk þess voru sömu varnar-
aðgerðir notaðar við Straumsvik
(Hochtief A/G) og Sundahöfn
(Skánska Cementgjuteriet). Ég hefi
athugað markaðshlutdeild Steypu-
stöðvar BM Vallá h/f. á árunum
1%2—73 og telst mér svo til að þeir
hafi á þessum árum steypt ca 38% af
allri þeirri steypu sem seld var af BM
Vallá h/f, Steypustöðinni h/f og
Verk h/f. Rannsóknir sýna að ca
40% af skemmdum húsa á Stór-
Reykjavíkursvæðinu á þessu tfma-
bili stafa af alkalí-skemmdum. 1
húsum steyptum frá Verk h/f hafa
engar alkalí-skemmdir fundist, og
Steypustöðin h/f heldur þvi sama
fram. Virðist mér að hér sé komin
alveg ákveðin vísbending um að hin
gallaða alkali-steypa sé að mestu eða
jafnvel öllu leyti komin frá BM Vallá
h/f áárunum 1962—73.
Af hverju eiga nú þeir sem völdu
betri steypu en sjávarefnasteypu að
fara að styrkja þá óbeint sem notuðu
gallaða steypu, m.a. vegna linnulauss
áróðurs um að Björgtmarsfni væri
örugglega besta fáanlega steypuefnið
á Reykjavikurmarkaði?
Af hverju eiga ekki steypustöðv-
arnar, múrarameistararnir og
Sementsverksmiðjan að borga hluta?
Ef það verður ekki gert, og allir eru
ábyrgðarlausir, hvernig verður þá
áframhaldið?
Verk h/f sótti á árunum 1970—74
efni í svonefndan Rauðamel nálægt
Keflavik. Þar var um að ræða alkalí-
fritt efni. Mun ódýrara hefði verið
að sækja efnið til Björgunar h/f.
Aukakostnaður var þá 3—5 milljónir
gkr. á ári, sem samsvarar nú skv.
byggingarvísitölu 65—110 milljónum
gkr. Fáir hafa þakkað Verk h/f að
vera trútt þeirri hugsjón að selja ekki
steypu úr gölluðum sjávarefnum.
Búið var að margvara við notkun
Björgunarefnis en menn vildu heldur
taka áhættuna. örugg steypa var
einnig á boðstólum, og Vegamála-
stjórn, Hafnarmálastjórn og Lands-
virkjun neituðu alveg notkun
Björgunarefnis. Reykjavíkurborg
neitaði einnig i byrjun, en gafst síðar
upp á neituninni vegna stjórnmála-
legs þrýstings.
Er allt komið í lag?
Vafalaust hafa þessi embætti gert
sér ljóst að þama var hætta á
ferðum. í Danmörku t.d. eru 630
brýr af 1060, steyptum eftir 1%0
mjög skemmdar af ýmsum orsökum.
Danir tóku einnig áhættuna en
töpuðu greinilega. Slegið hefur verið
föstu þar, að skemmdirnar eru ekki á
ábyrgð verktakanna, nema i undan-
tekningartilfellum. Ég álit einnig að
við séum að taka óþarfa áhættu hér á
Reykjavíkursvæðinu og engin
sönnun sé fyrir því að nú sé allt
komið í lag.
„Vandamálið á Stór-Reykjavíkur-
svæðinu er það, að aðal steypuefnið
er alkalí-virkt og venjulegt íslenskt
Portlandsement með því alkalíríkasta
sem þekkist. Spurningin er, hvort
unnt er að nota þessi hráefni saman í
útveggi húsa, án þess að eiga á hættu
skemmdir af völdum alkali-kísil
efnahvarfa.
Nú er sú hætta fyrir hendi, að
alkaliefnabreytingum verði kennt um
fleiri skemmdir en réttmætt er. Má
nefna, að skemmdir í Slökkvistöð
Reykjavíkur hafa í fjölmiðlum verið
teknar sem dæmi um slíkar skemmd-
ir, en rannsóknir hafa sýnt, að þar
eru frostverkanir höfuðorsök
skemmdanna, þar eð steypan er ekki
frostþolin. Sama gildir að líkindum
einnig um Sundlaugarnar í Laugar-
dal.
Haustið 1975 var Rannsóknastofn-
un byggingariðnaðarins beðin um að
rannsaka steypuskemmdir í ákveðnu
einbýlishúsi í Garðabæ, þar sem um
var að ræða útbreitt sprungumynstur
í pússningu og steypu. Voru boraðir
kjarnar úr húsinu og þeir rann-
sakaðir. 1 ljós kom að þrýstiþol
steypunnar var hátt en grunur lék á
að alkalí-kísil hlaup væri í steypunni.
Voru kjarnar þá sendir til Karlstrup
til frekari ákvörðunar. Þaðan barst
síðan skýrsla haustið 1976, þar sem
staðfest var að mikill alkali-kísil
efnahvörf hefðu átt sér stað í steyp-
unni. Var þetta fyrsta sönnun þess að
alkali-efnahvörf hefðu valdið
skemmdum á íslandi og einnig fyrsta
dæmi f heiminum um slfkar
skemmdir f útveggjum húsa.”
Með notkun kísilryks til blöndunar
í islenska sementið gætu komið upp
ný vandamál, eins og t.d. frostþol
gæti eyðilagst, nema notaðar séu
nýjar tegundir af Ioftblendi.
Fyrirhugaðar viðgerðir með
klæðningu utan á húsum heppnast
vonandi en eru ekki öruggar, því þótt
rakainnihald veggjanna minnki, eru
alkalíefnin vatnsdræg og gætu safn-
að til sín þeim litla raka sem fæst allt-
af eftir klæðningu, meðan rakastig
innanhúss er hærra en utanhúss.
Að lokum vísa ég hér með orðrétt i
stórmerka grein í Mbl. 28. maí 1981
eftir Bjarna Helgason.
Einhverjum hefði þótt eðlilegt, að
ríkisverksmiðjan sjálf hefði haft
forystu alla tíð um að bæta úr
umræddum ágalla sementsins. Verk-
smiðjan getur ekki með nokkru móti
skotið sér bak við steypuframleið-
endur eða alkalívirk fylliefni til stein-
steypu. í mörg ár hefur verið vitað
um alkalí-virkni sementsins hér á
landi og hættuna henni samfara.
Einnig hefur verið vitað um erfiðleik-
ana á öflun betri fylliefna. Þrátt fyrir
þetta var lengi haldið áfram að selja
svona vafasamt sement, sem hús-
byggjendur keyptu í góðri trú sem
úrvalsvöru. Og það líður langur tími,
þangað til verksmiðjunni þóknast að
breyta svo framleiðslunni í átt til
verulegrar lækkunar á alkalíinnihaldi
sementsins. Þó veit enginn enn með
vissu, hversu miklu endingarbetra
sementið er nú í samanburði við það
sem var.
En skaðinn er skeður og margir
húseigendur hafa orðið fyrir óút-
reiknanlegu tjóni af þessum sökum.
Sementsverksmiðja ríkisins þarf ekki
að standa í frjálsri og heiðarlegri
samkeppni um markaðinn og standa
þannig eða falla með gæðum fram-
leiðslu sinnar. Engu að síður getur
hún ekki skorast undan ábyrgð á
hlutdeild sinni í tjóni af völdum
alkalískemmda í steinsteypu undan-
farin ár. Slíkt undanskot mundi bera
vott um ábyrgðarleysi og óheiðarleik
í rekstri. Sementsverksmiðjan þarf
ekki að verða eins og rykað steintröll
í þjóðfélaginu. Það er hlutverk
stjórnmálamannanna að sjá um, að
þetta ríkisfyrirtæki þjóni fólkinu i
landinu eins og bezt verður á kosið.
Aðeins það bezta er nógu gott í
þessum efnum.”
Birgir G. Frímannsson
verkfræðingur.
Til skýringar fylgir hér mynd, scm sýnir vinstra mcgin, hvcrnig loftbólurnar drcilast jafnt mcó um I mm Ijarlægrt, og gcfur
það frostþolna stcypu. Hægra mcgin cr stcypa mcð alkali-vandamáli. Drciting loftsins (svörtu dílarnir) cr nú svo lclcg, að
stcypan er ckki frostþolin. Samt mælist svipað loftmagn í báðum tilfdlum, cn loftmælingar scgja ckkcrt uni drcifínguna, scm
cr aðalatriðið.
„Hörmungarsagan