Vísbending - 17.06.1995, Blaðsíða 10

samningur Alþýðusambandsfélaganna, BSRB
og Kennarasambands íslands árið 1991, þegar
ég lagði fram víðtæka sameiginlega miðlunar-
tillögu fyrir öll samböndin.
Hvemig myndirðu lýsa vinnubrögðum rík-
issáttasemjara? Hafa orðið einhverjar breyt-
ingar á þeim ?
Ekki byltingarkenndar breytingar, en ein
breyting þó. I lögunum er getið um svokallaða
miðlunartillögu sem sáttasemjari rná leggja
fram þegar viðræður ganga illa. Slík tillaga er
lögð fram beint til atkvæðagreiðslu í félögun-
um án þess að hún komi til atkvæða í samn-
inganefndunum. Þá þarf aukinn tneirihluta í
félögunum, ef þátttaka er lítil, til að hún fái
samþykki. Torfi - sem var ríkissáttasemjari í
34 ár og átti mikinn hlut að vinnulöggjöfinni
1938 - kaus að nota þessa aðferð lítið, en lagði
oft fram innanhússtillögu. Slík tillaga er lögð
fyrir samninganefndirnar til samþykkis eða
synjunar. Hann skapaði það form og gerði það
að sinni aðalreglu. Því hélt ég og hafði sem
meginreglu. Þó hefur í seinni tíð þurft að grípa
til formlegrar miðlunartillögu - ég hef senni-
lega upp undir 10 sinnum á síðustu árum lagt
slíka fram, en það hefur ávallt verið að höfðu
samráði við nefndirnar, enda er gert ráð fyrir
því í lögunum að slíkt samráð sé haft. Ein sú
síðasta sem ég lagði fram 1991 er náttúrulega
minnisstæð því hún náði til 80% af vinnu-
markaðinum, en var unnin þannig að samn-
ingurinn var í raun og veru til nema í tveim
eða þrenrur atriðum. Þarna voru öll Alþýðu-
sambandsfélögin, BSRB-félögin og Kennara-
sambandið. Mér er þetta mjög minnisstætt þv(
það er gífurleg vinna í að útbúa svona tillögu.
Þetta er eiginlega eina breytingin á vinnu-
brögðunum sem ég get nefnt. Við höfum sem
sé samhliða innanhússtillögum notað okkur
þessa formlegu miðlunartillögu sem lögin
gera ráð fyrir.
En hafa orðið breytingar á samskiptum og
vinnubrögðum deiluaðilanna ?
Ég held það megi taka undir það sem Torfi
Hjartarson segir í tímaritsgrein um þessi efni.
Hann lýsir þeim breytingum sem urðu á hans
tíma, frá 1945 til 1978 þegar hann lætur af
störfum. Samskipti aðila voru oft persónulega
illvígari á fyrri hluta tímabilsins, en það
breyttist smám saman. Ég tel að þetta hafi
haldist síðan. Menn eru ekki í eins persónu-
legu skítkasti - það er líka samvinna á milli
deiluaðila og stundum mjög mikil.
Mér sýnist þetta vera sama þróun og hefur
orðið í pólitíkinni, þetta hefur haldist í hend-
ur. Menn eru orðnir miklu málefnalegri og
persónulegt skftkast á undanhaldi.
Nú er það oft svo í vinnudeilum að menn
fara ekki að tala saman fyrr en í óefni er kom-
ið. Er eitthvað hœgt að gera til að breyta því?
Það er alveg rétt. í raun og veru er það
miður. Ríkissáttasemjari hefur heimild til að
taka málin í sínar hendur um leið og vinnu-
deila hefst. En maður gerir það ekki fyrr en
verkfall hefur verið boðað, eða annar hvor
aðilinn eða báðir hafa beðið um afskipti rfkis-
sáttasemjara. Ég hef einnig þá skoðun að það
sé best að reyna til hins ýtrasta að ná sáttum
án þess að vera með formlega tillögugerð. En
vinnubrögðin eru misjöfn eftir löndum. Hlið-
stæð stofnun við embætti ríkissáttasemjara hér
heitir ACAS í Bretlandi, þ.e. Advisory,
Conciliation and Arbitration Service. Auk
ýmissar ráðgjafar og upplýsingastarfa fyrir
aðila vinnumarkaðarins og hið opinbera
annast stofnunin þrjú stig sáttamála. Hið
fyrsta er conciliation, þ.e. almenn sáttastörf án
þess að borin sé fram tillaga. A því stigi leys-
ast flest mál. Næst er það mediation, þ.e.
sáttastarf sem endar með formlegri miðlunar-
tillögu. Það stig nota Bretar lítið, þótt lögin
geri ráð fyrir að það sé gert, ef málið leystist
ekki með conciliation, heldur fer málið beint í
gerðardóm (arbitration). Niðurstaða gerðar-
dóms er ekki lagalega bindandi, en Bretar telja
hana „morally binding". Verkalýðshreyfingin
á Norðurlöndum hefur sett sig mjög á móti
gerðardómsleiðinni. Þó eru þess nokkur dæmi
hér á landi að samningsaðilar hafa fallist á
frjálsan gerðardóm, sem er bindandi. Auk þess
hefur Alþingi alloft gripið til gerðardómslaga.
Norðurlandaþjóðirnar leggja megináherslu á
að leysa kjaradeilur með almennum sáttastörf-
um og tillögugerð (innanhússtillögu eða form-
legri miðlunartillögu), ef þurfa þykir.
Við höfum heimild til að leggja fram
miðlunartillögu, en það er ekki skylda. Það
var reyndar skylda í gömlu lögunum um opin-
bera starfsmenn, en reynslan frá stóra verk-
fallinu 1984 varð til þess að menn sættust á að
breyta þessu.
Ég vil gæta hófs í að leggja fram tillögur,
einkum formlegar miðlunartillögur, vegna
þess að þá tek ég frumkvæðið frá aðilum. Og
ef tillögugerð verður meginreglan, þá erum
við komin út á hálan ís. Launamál eru hluti af
efnahagsstefnu - og á þá einn maður að móta
efnahagsstefnu ríkisstjórnar með tillögugerð?
Mér finnst það hæpið og vil ekki grípa til
miðlunartillögu nema brýna nauðsyn beri til.
Ég hef verið íhaldssamur á það og lagt megin-
áherslu á að skapa umgjörð fyrir menn til að
ræðast við í. Þetta er lfka þróunin sem er að
verða í Evrópu. Það kom fram á fyrstu alþjóð-
lcgri ráðstefnu ríkissáttasemjara sem haldin
var á írlandi 1993 að menn leggja æ meiri
áherslu á þessa leið.
Ég held að það undirstriki að aðilar vinnu-
markaðarins séu í raun og veru sammála
þessu, að síðustu þrjú árin er það orðin regla
að þeir óska eftir að fá að halda fundi hjá rík-
issáttasemjara - á hlutlausum stað - þó að ekki
sé búið að boða verkfall. 1 húsakynnum ríkis-
sáttasemjara er því mikið l’undað þó að málin
séu ckki formlega hjá embættinu. Þetta tel ég
vera af hinu góða. Ríkissáttasemjari tekur
ýmislegt ónæði af aðilum eins og að boða
fundi og útvega fundasali o.fl. Hér er góð að-
staða að öllu leyti og ef málin fara í hnút þá
veit ríkissáttasemjari hvar þau standa, en þarf
ekki að byrja á að setja sig inn í þau.
Hvaða eiginleika þurfa menn að hafa til að
bera til að jafna ósœtti? Skiptir ntáli að hafa
samningatœkni á valdi sínu eða er þetta
meðfœddur eiginleiki sem bara sumir einstak-
lingar eru gœddir?
Torfí Hjartarson sagði oft að það væru
sennilega helst sálfræðingar sem gætu tekið
starf sáttasemjara að sér. Algengast er á Norð-
urlöndunum að lögfræðingar séu skipaðir
sáttasemjarar, en ýmis dæmi eru þó um annað,
t.d. hinn þekkti danski hagfræðingur og ríkis-
sáttasemjari liú Mette Kofoed-Björnson. Ég
tel að lögfræðimenntun sé gagnleg í þessu
starfi, en þó ekki nauðsynleg, og sáttasemjari
má aldrei setjast í dómarasæti. Almenn dóm-
greind er sennilega mikilvægasta forsenda
sáttasemjarastarfa.
Ég vil hins vegar ekki útiloka það að samn-
ingatækni skipti máli og engir tveir menn nota
sömu aðferð.
Þegar öllu er á botninn hvolft tel ég að það
skipti afar miklu máli að kynnast fólkinu senr
annast samningsgerðina. Ég hef gert töluvert
af þvf, þegar ég hef haft lausa stund, að fara út
á land án þess að vera í formlegum erinda-
gjörðum, þannig að ég tel mig hafa haft gott
samband við það fólk sem er hér á samninga-
fundum, tel mig þekkja það.
Mér eru mjög minnisstæðir Akureyrar-
samningarnir svokölluðu fyrir nokkrum árum.
Þetta voru samningar Verkamannasambands
íslands við vinnuveitendur. Mikil áhersla
hafði verið lögð á það að fá samningafundina
út á land, helst f heimabyggð sérhvers félags.
Því varð ekki við komið, en aðilar málsins
sættust á að halda fundina á Akureyri. Það tók
4 eða 5 sólarhringa að ganga frá tjölmörgum
aðalsamningum og sérsamningum, alls upp á
unr 400 blaðsíður. Ég er þess fullviss að hið
nána persónulega samband sem tókst þarna
með einstaklingum beggja vegna borðsins,
ekki síst í hléum milli funda, átti stóran þátt í
góðum, viðamiklum samningum, sem þarna
tókust.
Nú hefur veríð rœtt um að tilteknar stéttir
séu í þeirri aðstöðu að geta valdið miklum
skaða með verkföllum og heyrst hafa raddir
sem vilja svipta þœr verkfallsréttinum. Er til
einhver leið til að tryggja sanngjarnan gerð-
ardóm sem allir aðilar myndu sœtta sig við?
Það er afar erfitt. Ýmis mál hafa reyndar
verið sett í frjálsan gerðardóm. Mjólkurfræð-
ingar hafa gert það einu sinni eða tvisvar á
mínum tíma og þá hafa deiluaðilar fallist á
það fyrirfram að hlíta niðurstöðunni. Sá dóm-
ur er þá skipaður af Hæstarétti eða Héraðs-
dómi Reykjavíkur eða áþekkum aðila. Ég tel
að ríkissáttasemjari eigi ekki að skipa í slíkan
dóm, hann tengist þá þeim manni sem hann
skipar, en hann á að halda sig frá dómara-
störfunum.
Ég er þeirrar skoðunar að það sé töluvert
langt í að menn sætti sig almennt við að gerð-
ardómsleiðin sé farin, en maður heyrir víða að
fólk gerir kröfur unt breytingar. Oft er spurt:
A að auka vald ríkissáttasemjara? A hann til
dæmis að geta frestað verkföllum? Annað: Er
hægt að takmarka verkfallsréttinn, er hann of
víður? I þriðja lagi: Er hægt að koma í veg
10
VÍSBENDING