Vísbending - 22.12.2001, Qupperneq 17

VÍSBENDING
4. mynd. Óvissubil fyrir verðbólguspá-eftir vaxtalækkun í nóvember
|\5 \12.5 N25 \75 \87.5 \9S \meaallal |
Myndin sýnir spá um hækkun neysluverðsvisitölu á einu ári. Að vöxtum óbreyttum eru
líkur á að ársverðbólga lækki fyrst, en leiti síðan upp á við. Óvissan í spánni er mjög
mikil og þegar fram í sækir er mjög erfitt að segja neitt um hver verðbólgan verður.
5. mynd: Óvissa í verðbólguspá-vextir hækka um 5%
Ef seðlabankinn hækkar vextina hressilega batna verðbólguhorfur talsvert. Ekki er þó
hægt að fullyrða um áhrif vaxtahækkunarinnar.
hyggist ekki veija krónuna af mikilli hörku.
Þetta tvennt, mikil verðbólga hér á landi og
vaxtalækkanir að undanförnu, vinnur hvort
tveggja á móti krónunni, þó að erfitt sé að
fullyrða neitt um hvaða stefnu gengið tekur á
næstunni. Því má bæta við að ein af forsend-
um verðbólguspárinnar er að hagvöxtur
verði um 2% árið 2001. Verðbólguþrýstingur
eykst ef hagvöxturinn verður meira í ætt við
þær tölur sem fyrir liggja um fyrri helming
ársins.
Ég hef spáð verðbólgu sem falli af launa-
og gengisbreytingum, eftirspumarspennu og
vöxtum banka af óverðtryggðum lánum.
Þessum stærðum er svo aftur spáð í öðrum
jöfnum, nema vöxtunum, sem haldið er föst-
um. Líkanið er metið með gögnum frá árun-
um 1983-2001. Óvissa er alls staðai' nokkur,
bæði vegna þeiiTar sveiflu sem alltaf má
búast við í afgangsliðum og vegna þess að
stuðlar jafnanna em óljósir. Reynt er að fanga
hvort tveggja, líkanið er látið spá 250 sinnum
og útkomuna má sjá á 4. mynd. Myndin
gefur hugmynd um hvaða áhrif það hefur að
slaka á ýmsum forsendum í spá Seðlabank-
ans, til dæmis þeirri að launalið kjarasamn-
inga verði ekki sagt upp, að ekki verði
byrjað á nýjurn virkjunum og stóriðju og að
gengi krónunnar haldist fast. Líkanið er
ófullkomið. Áhrif peningastefnunnar á trú-
verðugleika Seðlabankans em meðal þess
sem ekki er tekið með í dæmið. Spáin hvílir
að hluta á huglægu mati, eins og flestar
aðrar verðbólguspár. Að jafnaði er á 4. mynd
spáð meiri verðbólgu en Seðlabankinn gerir
ráð fyrir, en meiri athygli vekur líklega að
óvissan er miklu rneiri en bankinn gefur upp.
Til gamans sýni ég aðra spá, þar sem vextir
hækka urn 5%. Myndimar sýna ekki nákvæm-
lega áhrifin af vaxtahækkun, en þær gefa
hugntynd um þau.J Ekki er hægt að fullyrða
að hækkunin nægi til að færa verðbólguna
niður á þolanlegt súg. Ekki er einu sinni víst
að verðbólgan verði lægri en ef ekki er hreyft
við vöxtunum. En myndimar em í samræmi
við það mat flestra hagfræðinga að líklegra
sé að úr verðbólgunni dragi ef vextir hækka
en ef ekki er átt við þá.
Blóraböggull
Seðlabankinn lækkaði stýrivexti sína um
0,8% f nóvember. Fram kom að fleiri
vaxtalækkanir myndu fylgja á eftir. Ekkert
lát er samt á verðbólgunni. Þegar Seðlabank-
inn byrjaði að lækka vextina í mars var árs-
verðbólgan 3,9%. Þegar hann lækkaði þá
aftur nú í nóvember var hún 8,1%. Vaxta-
lækkunin kemur síður á óvart þegar umræð-
an um þessi mál er skoðuð.
Fáar stofnanir eru óvinsælli í þróunarlönd-
unum en Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn. Næst-
ur sjóðnum að óvinsældum er líklega Al-
þjóðabankinn. Þessar stofnanir lána stjóm-
völdum stórfé með skilyrðum um óvinsælar
aðgerðir, sem þær telja nauðsynlegar.
Skrumgjamir landsherrar kenna lánardrottn-
um sínum svo um flest sem aflaga fer.
Kvisast hefur að stundum biðji þeir stofnan-
imar unt að „krefjast“ þess að eitt og annað
sé gert, til þess að geta sagt: „Þetta er nú bara
gert að kröfu sjóðsins" eða „Bankinn vildi
þetta.“ Varla var búið að fela Seðlabanka ís-
lands vald til þess að ákveða vexti þegar
stjómmálamenn fóru að úthúða honum fyrir
að lækka þá ekki. Þeir sem hafa gengið hvað
harðast fram í skömmunum hafa þó yfirleitt
gætt þess að biðja ekki um vald yfir vöxtun-
um aftur. ÆÚuðust þeir kannski ekki til að
hlustað yrði á þá?
Margir eiga um sárt að binda eftir hrap
hlutabréfaverðs undanfarin misseri. Eðlilegt
er að þeir sem þannig stendur á íyrir biðji um
vaxtalækkun (gengi hlutabréfa hækkar að
öðm jöfnu þegar vextir lækka). Þetta skýrir
þó ekki hvað umræðan hefur verið sam-
hljóma. Sagt er að menn sem tekið er mark á
hér á landi kalli sumir ráðgjafa víða að, en
setji það skilyrði að þeir séu sömu skoðunar
og þeir sjálfir. Aðrir hugsa sjaldan neitt frá
granni, en hlusta þeim mun betur á „almenn-
ingsálitið". Hvor leiðin sem farin er verður
niðurstaðan tæpast framleg.
Þegar síðast fréttist voru laun seðlabanka-
stjóra hér á landi á bilinu frá 700 þúsund
krónum til liðlega 900 þúsunda á mánuði.
Það er ekki mikið þegar horft er á það hve
mikilvægt er að halda verðbólgunni niðri. En
því miður hefur bankastjóranum ekki tekist
ætlunarverk sitt. Verðbólgan er meiri en
þolað verður til langframa. Á meðan þeir
beita ekki helsta vopninu sem til er gegn
henni er vart við því að búast að þeir reynist
verðugir launa sinna.
1. Nánar tiltekið skyldu þau vera í réttu
hlutfalli við frávik frá verðbólguinark
miðinu, sem í upphafi var 3-5%, en var
seinna lækkað í 0-2%.
2. Sjá Morgimblaðið 29. febrúar 2001:
Víða er áhugi á árangurstengdum
launakerfum.
3. í riti Frjálsrar verlsunar um 300 stærstu
fyrirtækin í haust er rætt við stjómendur
sjö fjármálafyrirtækja um vaxtamálin.
Þeir telja allir að eins og efnhags-
málum landsins sé háttað núna sé rétt
að Seðlabankinn lækki vextina.
4. í líkaninu er notast við bankavexti en
stýrivextir Seðlabanka hafa mikil áhrif á þá.
Greinin lýsir aðeins skoðunum höfundar.
17