Vísbending - 22.12.2001, Qupperneq 21

VÍSBENDING
Þegar þú varst iðnaðarráðherra vont stór-
iðjumál oft ofarlega á baugi og þau hafa
einnig verið það á undanfömum árum þar
sem slík áform hafa m.a. verið gagnrýnd út
frá arðsemis- og umhverfissjónamtiðwn.
Hver er þín skoðun nú á stóriðjuframkvœmd-
um á Islandi? Hversu miklu máli skiptir stór-
iðja fyrir íslenska þjóðarbúið?
s
Eg ætla mér ekki þá dul að hafa úr fjar-
lægð ákveðnar skoðanir á einstökum
áformum um virkjanir og stóriðju sem nú em
á döfínni án þess að hafa aðgang að nauðsyn-
legum gögnum. Af almennum sjónarhóli er
framvegis sem hingað til full ástæða til þess
að nýta alla arðvænlega kosti til þess að auka
útflutning. En nýting orkulindanna verður
jafnan að vera í sátt við landið. Við þurfum að
finna jafnvægi milli arðsemis- og umhverfis-
sjónarmiða. Við þurfum líka að líta á stjómun
áhættu í nýtingu auðlindanna þegar horft er til
langs tíma. Það er ekki skynsamlegt að hafa
öll helstu orkuver landins á sama spmngu-
svæðinu, ef annarra kosta er völ. Stóriðjan er
meðal þeirra kosta sem eiga að koma til
greina við íjárfestingu. Hún er ekki eini kost-
urinn og hún er heldur ekki andstæð þróun
smáfyrirtækja heldur þvert á móti undirstaða
týrir þróun þeirra, eins og dæmin sanna.
Þú varst viðskiptaráðherra þegar íslands-
banki varð til í byrjun tíunda áratugarins,
m.a. úr sameiningu atvinnuvegabankanna,
og þegar Landsbankinn keypti Samvinnu-
bankann. Jóhannes Nordal, forveri þinn í
Seðlabankanum, sagði við þau tínmmót í
ræðu: „...engin rök em fyrir ríkisafskiptum af
dreifingu lánsfjár áfrjálsum lánsfjánnarkaði,
sé ég ekki heldur, að nein haldbœr rök séu
fyrir því, að ríkið taki þátt í bankastarfsemi.
Þvert á móti mundi ríkið hafa að því beinan
fjárhagslegan hag að losa sig út úr þessum
rekstri. “ Varstu sammála Jóhannesi þá og
ertu það nú? Telur þú aðfarið hafi verið of
hœgt í einkavœðingu bankanna? Hver hefðu
áhrifin afhraðari einkavæðingu í bankageir-
anum hugsanlega getað orðið?
Sala og sameining bankanna var eitt af
helstu stefnumálum mínum sem við-
skiptaráðherra. Ég beitti mér fyrir og ákvað
að selja einkabönkunum þremur, Iðnaðar-
banka, Verzlunarbanka og Alþýðubanka, Út-
vegsbankann. Það var mikilvægt skilyrði
fyrir sölunni af minni hálfu að bankamir fjór-
ir sameinuðust. Þannig varð Islandsbanki til
um áramótin 1989/1990. Ég studdi líka sam-
einingu Samvinnubankans og Landsbankans.
Markmiðið var í báðum tilfellum hagræðing í
bankarekstri. Ég taldi nauðsynlegt að breyta
Búnaðarbanka og Landsbanka í hlutafélög og
hafði látið semja fmmvarp þessa efnis í árs-
byrjun 1992. Tilgangurinn var að efla bank-
ana en um leið að gera ríkinu kleift að draga
sig út úr bankarekstri. Því miður náðist ekki
samkomulag urn málið miUi ríkisstjómar-
flokkanna vegna andstöðu í þingílokki Sjálf-
stæðisflokksins. Svipuðu rnáli gegndi um
sameiningu fjárfestingalánasjóða í stærri
heild. Nú hafa bæði þessi mál náð firam að
ganga og er það vel. Mín skoðun er sú að
bankana hefði mátt einkavæða fyrr hefðu
fmmvörp mín um bankamál verið samþykkt
1992. I þessum efnum er þó hraðinn ekki
aðalatriðið hetdur að fylgt sé skipulega
ákveðinni stefnu. Ríkið á að losa sig út úr
bankarekstri en verður jafnan að gæta sinna
hagsmuna sem eigandi bankanna fyrir hönd
almennings.
Þú varst fyrsti forstjóri Þjóðhagsstofnunar
þegar hún var sett áfót árið 1974 enforsœtis-
ráðherra Islands hefur lýst því yfir að hann
hyggist leggja hana niður við fyrsta tœkifœri.
Telurþú að hlutverki stofnunarinnar sé lokið
eða telur þú að hún hafi enn hlutverki að
gegna íefnahagslífinu, þá hvaða hlutverki?
s
Eg tel að Þjóðhagsstofnun hafi enn hlut-
verki að gegna sem hlutlaus rannsóknar-
og ráðgjafarstofnun sem jafnt Alþingi sem
ríkisstjóm geti leitað til og almenningur geti
treyst. Hins vegar er án efa tímabært að
skipta verkefnum milli stofnana upp á nýtt.
Til dæntis þannig að þjóðhagsreikningagerð
færist í meginatriðum til Hagstofu og Fjár-
málaráðuneytið beri sjálft ábyrgð á þjóðhags-
spám sem undirstöðu tekju- og gjaldaáætlun-
ar fjárlagaffumvarps svo mikilvæg dæmi séu
nefnd. Þetta er eðlileg þróun. En ég er þeinar
skoðunar að þörf sé fyrir stofnun eins og
Þjóðhagsstofnun. Ástæðan er sú að flestir
aðrir sem fást við greiningu á framvindu og
þróun í þjóðarbúskapnum hafa sérstakra
hagsmuna að gæta, starfa t.d. fýrir hagsmuna-
samtök eða banka o.s.frv. Þjóðhagsstofnun á
að gegna því hlutverki að vera óháð greining-
arstöð efnahagslífsins. Þetta er hagkvæm
lausn fyrir þing, stjómvöld og almenning.
Efþú líturyfir efnahagsstjómun á íslandi síð-
astliðin tíu ár hvað telur þú hafa verið vel
gert og hvað hefði betur máttfara?
Mér virðist að tímamót í stjóm efnahags-
mála hafi orðið þegar um mitt ár 1987.
Frá þeint tíma vom sett ýmis lög og ekki síð-
ur reglur á valdi ráðherra sem stuðluðu að
viðskiptafrelsi og opnun fjármagnsmarkaða.
Þetta lagði gmnn að efnahagsjafnvægi og
framfömm. Ég tel að vaxtafrelsið sem innleitt
var á ámnum 1987 og 1988, við litlar vin-
sældir, hafi gegnt mikilvægu hlutverki til þess
að koma á jafhvægi í þjóðarbúskapnum. Þá
var það ekki síður mikilvægur áfangi þegar
ákveðið var með reglugerð viðskiptaráðu-
neytis haustið 1990 að afnema í áföngum á
nokkrum ámm allar hömlur á flutningi fjár-
magns milli íslands og annarra landa. Þar
rneð fékk vaxtamyndun hér á Iandi aðhald frá
alhliða samkeppni. Einkavæðing bankanna
og sameining þeirra hófst einnig á þessum
ámm eins og ég nefndi áðan. EES-samning-
urinn og löggjöf í samræmi við hann fylgdi
þessari þróun svo eftir frá árinu 1991. Nýjar
aðferðir við stjóm fiskveiða með úthlutun
ffamseljanlegra veiðiheimilda, sem mótaðar
vom á þessum ámm, stuðluðu líka að aukinni
arðsemi í sjávarútvegi um leið og haldið var
aftur af sókn í fiskistofna. Þetta hefur skilað
árangri. En til jress að ljúka því máli farsæl-
lega þarf að koma á kerfi veiðigjalda eða ann-
ars konar verðlagningu á veiðiheimildum til
þess að jafna metin milli auðlindanýtingar-
greina og annarra atvinnugreina í þjóðarbú-
skapnum. Þá var það mikilvægur árangur á
síðasta áratug aldarinnar sem leið að það tókst
að ná jafhvægi í ríkistjármálum og ná niður
verðbólgunni, sem lengi hefur hijáð íslend-
inga.
Efþú hotfir fram á veginn hver telur þú vera
mikilvœgustu verkefnin í efnahagsstjómun
landsins næstu tíu árin og hvaða árangri er
hægt að ná?
s
Eg hef nú þegar tæpt á því sem mér finnst
mestu máli skipta í hagstjóminni um
þessar mundir. Til þess að efla þróun hátækni
og upplýsingatækni - bæði sem framleiðslu-
greinar og sem þáttar í hvers konar starfsemi
annarri- er mikilvægt að auka samstarf há-
skóla og atvinnu- og viðskiptalífs. Fjárfesting
í því sem kalla mætti þekkingarinnviði
er leið til að greiða fyrir jákvæðri þróun nýrr-
ar tækni og nýrra greina. Hér á ég við skóla-
kerfi og rannsóknarstarfsemi og vísinda- og
rannsóknargarða í tengslum við iðngarða.
Menntun og menning er snar þáttur í gróandi
þjóðlífi. fslendingar þutfa að beina athygli og
atorku að þvf að finna jafnvægi í nýtingu auð-
linda til ffamleiðslu og umhverfisvemdar.
Þetta gildir bæði til sjós og lands. Opið sam-
félag, fijáls viðskipti bæði innanlands og við
önnur lönd, en um leið efling velferðarríkis
sent byggir bæði á samhjálp og sjálfsbjörg
einstaklinga er auðvitað stöðugt verkefni í ís-
lenskum stjómmálum og verður það áffam.
Ef okkur tekst að finna gullið jafnvægi á öll-
um þessum sviðum er framtíðin björt á ís-
landi.
Þetta em mikilvægustu verkefni þjóðmál-
anna á næstu ámm.
2