Frjáls verslun - 01.07.1959, Blaðsíða 3

háttað hérlendis, liefði sú kjarabót orðið að eiga
sér stað með öðrum hætti, þ. e. nýjum álögum,
ef umrædd leið hefði ekki verið farin.
Framangreint dæmi er einnig gott að hafa í
huga vegna þeirrar staðhæfingar, að í hagsmuna-
baráttunni fari jafnan saman annars vegar hags-
munir launþega og hins vegar hagsmunir at-
vinnurekenda. Meðan launþegasamtökin voru
veik og atvinnuvegirnir þoldu kauphækkanir
án þess að slíkt hefði í för með sér hallarekstur
eða verðhækkanir þegar í stað, var meira til í
þessu en nú er. Með þeim miklu afskiptum, sem
ríkisvaldið hefur nú af efnahagslífinu, má hins
vegar miklu oftar sjá dæmi þess, að við efna-
hagsráðstafanir þær, sem gerðar eru, fari saman
hagsmunir einstakra atvinnugreina, jafnt laun-
þega sein atvinnurekenda. Venjulega er það líka
svo, að innan einnar og sömu stéttar rekast ólík-
ir hagsmunir á. Þannig geta sjónarmið iðrekenda
farið eftir því, hvort þeir framleiða fyrir innan-
landsmarkað eða til útflutnings, hagsmunir
bænda geta farið eftir því, hvort um mjólkur-
eða kjötframleiðslu er að ræða, og afstaða laun-
þega til efnahagsráðstafana getur farið eftir því,
livort um fastlaunamenn eða aðra er að ræða.
Jafnvel ráðstafanir, sem almennt er talið að
beint sé gegn einstökum stéttum, eru ekki alltaf
jafnilla séðar at öllum innan viðkomandi stéttar.
Þannig getur átt sér stað, að gömul og gróin
verzlunarfyrirtæki séu í sjálfu sér ekki andvíg
verzlunarhöftum, vegna þess eiginleika þeirra,
að gera nýjum fyrirtækjum erfitt fyrir að ná
góðri samkeppnisaðstöðu.
Sérhver breyting leiðir af sér nýjar kröfur
Því fjölmennari, sem hagsmunahópar eru, þeim
mun aflmeiri eru þeir að öðru jöfnu, en jafnframt
fækkar hinum sameiginlegu hagsmunamálum og
ávinningurinn af hækkuðum peningatekjum
verður minni, eins og áður er sagt. Hið síðast-
nefnda á einnig við, þótt um fámenna hópa sé
að ræða, ef sérhverri breytingu er jafnóðum
svarað af öðrum með nýjum kröfum. Þegar
verðbólga er komin á ákveðið stig, hverfur sá
ávinningur, sem felst í því, að yfirleitt tekur
nokkurn tíma fyrir breytinguna að breiðast út.
Glöggt dæmi um þetta var sjónarmið verkalýðs-
samtaka í einu ríkja Suður-Ameríku, sem kröfð-
ust 30% kauphækkunar vegna þeirra verðlags-
hækkana, sem væntanlegar voru á næsta ári.
Ef fallizt er á þá skoðun, að héðan af sé lítils
árangurs að vænta af stéttabaráttunni um skipt-
ingu þjóðarteknanna, vaknar sú spurning, hver
séu þá verkefni verkalýðsfélaga og annarra hags-
munasamtaka. Þótt hinar sífelldu og almennu
kaup- og verðlagshækkanir verði stöðvaðar eða
a. m. k. úr þeim dregið, verða samningar um
kaup og kjör að sjálfsögðu áfram þýðingarmikill
þáttur í starfsemi stéttarfélaga. En jafnframt
verður að teljast eðlilegt, að slík samtök gefi
því meiri gaum en áður, hvernig bezt verði
tryggð aukning þjóðarframleiðslunnar, hvert
hlutfall er milli neyzlu og fjárfestingar, hvort
fyrst og fremst á að nota aukningu þjóðarfram-
leiðslunnar til aukinnar opinberrar þjónustu eða
beinna kjarabóta o. s. frv.
Öll þau atriði, sem nú voru talin, skipta miklu
máli. Þýðingarmest þeirra verður þó að telja
aukningu þjóðarframleiðslunnar. Efnahagslífið
hefur farið svo úr skorðum, að óvissa hlýtur að
ríkja um framvindu þessara mála, ef ekki er
frekar að gert en nú hefur verið. En því aðeins
er hægt að vænta fylgis þjóðarinnar við þær
aðgerðir, sem nauðsynlegar eru til þess að stöðva
verðbólguna og koma á jafnvægisbúskap, að
með öflugri framfarastefnu sé tryggt, að stund-
aróþægindi verði launuð með aukinni þjóðar-
framleiðslu, sem ein getur tryggt bætt kjör.
Ábyrg aístaSa nauðsynleg.
Mikið hefur verið rætt um þau samráð, sem
vinstri stjórnin hugðist haí'a við „vinnustétt-
irnar“. Stjórnarstefnan hverju sinni hefur að
sjálfsögðu margvísleg áhrif á hag þjóðarinnar og
einstakra stétta, og þótt hagsmunir heillar stétt-
ar fari sjaldan að öllu leyti saman, eins og að
framan liefur verið sýnt fram á, eiga stétta-
samtök og ríkisstjórn að hafa samráð, þótt með
öðrum hætti eigi að vera en á dögum vinstri
stjórnarinnar. Ríkisstjórnin á að móta stefnuna
og bera ábyrgð á lienni, en ég tel, að bæði hún
og þjóðin öll eigi heimtingu á að vita um afstöðu
heildarsamtaka stéttanna til þeirrar stefnu í ein-
stökum atriðum. Ríkisstjórnin á að standa eða
falla með gerðum sínum, en forystumenn stétta-
samtaka eiga engu síður að standa eða falla með
afstöðu sinni til stjórnarstefnunnar. Þegar ætl-
unin er að gera stórátak í húsnæðismálum og
rafvæðmgarmálum, eiga þau að taka afstöðu til
þeirrar stefnu í stað þess að látast vera henni
KIiJÁLS VEIIZLUN
3