Frjáls verslun - 01.09.1961, Blaðsíða 5

arbökkum var þá óráðstafaða, en ekki þótti tryggt
að dýpi vœri þar nægilegt, því síldarstöðvar þeirra
tíma urðu að vera staðsettar ])ar sem bæði veiði-
skip og flutningaskip gátu affermt og fermt fram-
leiðsluna, því hafskipabryggja var hér engin, en
upp- og útskipun á þungavöru bæði seinleg og dýr,
ef flytja þarf varninginn í vöruprömmum og ferma
í skip úti á sjálfri skipalegunni.
En þeir bræður voru mjög áræðnir og stórhuga
og höfðu miklar fyrirætlanir í huga og þurftu rúm-
gott athafnasvæði fyrir hinn fyrirhugaða rekstur
hér á staðnum. Það varð því að ráði að þeir
Evangersbræður tóku á leigu stóra sjávarlóð austan
fjarðarins, í landi jarðarinnar Staðarhóls, er Chr.
Havsteen fyrrum faktor í Gránu átti.
Þar reistu þeir síldarstöð og hófu síldarútgerð og
söltun. En þeir létu ekki þar við sitja. Þeir höfðu
hug á að reisa stóra og fullkomna síldarbræðslu
þarna, stóra verksmiðju, búna beztu tækjum þeirra
tíma.
Um þetta leyti var að hlaupa mikill vöxtur í
síldariðnaðinn í Noregi og voru margar bræðslur
reistar þar um og fyrir 1910.
En síldin hér var að jafnaði stærri og feitari cn
þar, og því líkleg til að vera betra hráefni í mjöl
og lýsi. Og 1910 hefjast þeir handa um pöntun á
vélum og útbúnaði til fyrirtækis þessa. Til að
geta klofið hinn mikla stofnkostnað, fengu þeir
bræður í lið með sér fyrirtækið Thomas Morgan
& Sohn í llamborg, og mynduðu þeir hlutafélag
um bræðsluna, þessi tvö fyrirtæki, Morgan og firm-
að G. & O. Evanger í Eggesbönes. Félagið hét
„Siglufjords Sildolje & Guanofabrik A. S.“, og gekk
greiðlega að reisa verksmiðjuna, en hún tók til starfa
sumarið 1911, og mcð starfrækslu hennar hefst stór-
rekstur í síldariðnaði á íslandi. Bræðslan var reist
sunnan og neðan Staðarhólsins, þar sem landið
nefnist einu nafni Staðarhólsengi. í lítilli kvos á
milli sjálfs Staðarhóls og engisins, rennur lítill lækur,
er nefnist Rjómalækur. Þaðan fékk verksmiðian
ferskt vatn. Sjálf verksmiðjan var þriggja hæða
stórhýsi á steyptum grunni og var síldarþróin,
steinsteypt, fyrir framan húsið og síldin flutt upp
í suðukerin á þriðju hæð með færibandi. Oll íveru-
og geymsluhús voru reist á stóru svæði fyrir norð-
an og sunnan bræðsluna.
Sjávarbakkar eru þarna lágir og undirlendi nokk-
uð, gott dýpi við löndunarbryggjur og landrými
mikið. Aflvélin var 140 hestöfl, gufuvél, er knúði
pressur og kvarnir og færibönd, og ljósavél fram-
leiddi raforku. Um þetta leyti voru fyrstu amerísku
snigilpressurnar komnar í notkun í bræðslum í Nor-
egi, og þeir bræður lögðu til að snigilpressur yrðu
pantaðar, en fyrirtæki Morgans, er átti að fá til
sölu síldarmjölið, hélt því fram að mjöl úr dúka-
pressum væri gæðameira og því verðmeira, og því
fór svo að átta hydroliskar dúkapressur voru settar
niður í verksmiðjuna, og skiluðu þær liðlega 800
hektólítra afköstum á dag. Snigilpressur þóttu ekki
nægilega reyndar um það leyti.
Að öðru leyti var verksmiðjan útbúin beztu tækj-
um og áhöldum, er kunn voru í slíkum rckstri á
þessum árum.
Fimmtíu starfsmenn unnu í verksmiðjunni og
var unnið á vöktum. Að sjálfsögðu voru allir kunn-
áttumenn í iðnaði þessum norskir, þar sem lands-
menn voru með öllu ókunnir slíkum rekstri, en
margir íslendingar lærðu skjótt handtökin í þess-
ari fyrstu stóru bræðslu, er hér var rekin.
Hinir geðþekku Evangersbræður stjórnuðu fyrir-
tækinu til og með 1914, en mágur þeirra, Anton
Brobakke, var fyrstu árin „kontoristi“ hjá þeim,
en 1915 varð hann „disponent“ þarna og hafði veg
og vanda af rekstrinum ásamt þeim. Brobakke var
maður ötull og einarður, að góðu kunnur mörgum
Siglfirðingum, því hann varð síðar verksmiðjustjóri
hjá Dr. Paul, þýzkum manni, er reisti bræðslu
norðantil á kaupstaðarlóðinni, utan við Söbstad.
Evangerverksmiðjan hafði á leigu farmskipin
„Marie“, „Agnes“ og „Argo“ um lcngri og skemmri
Síldarbræðsla og söltunarslöð Evangersbræðra. austan Siglu-
fjarðar í landi Staðarhóls, voru hin myndarlegustu mannvirki.
Myndin er tekin 1916.
5
FRJÁLS VERZLUN