Frjáls verslun - 01.11.1961, Blaðsíða 30

Saltað til útQutnings
Hagnýting síldaraflans var nokkuð með öðrum
hætti á þessum árum en nú gerist. Síldin var öll
söltuð til útflutnings, nema það lítilræði, sem notað
var til beitu. Frysting beitusíldar hófst ekki fyrr
en haustið 1894, en ])á tók til starfa fyrsta frysti-
húsið, sem reist var hér á landi, að Brekku í Mjóa-
firði, byggt fyrir Konráð Iljálmarsson, síðar kaup-
mann á Norðfirði. Tilkoma frystihúsanna, sem mörg
risu upp á Austfjörðum á næstu árum, varð alveg
ómetanlcg Ivftistöng fyrir fiskveiðarnar, og kem
ég betur að því síðar. 1 nýútkominni bók eftir
merkan mann er lítillega minnzt á síldveiðarnar
á Austfjörðum og sagt að Norðmennirnir hafi aus-
ið síldinni upp í tunnur. Svo einfalt var þetta nú
ekki, enda varla af þekkingarleysi mælt, heldur
komizt svo að orði til að leggja áherzlu á það
mikla síldarmagn, sem barst á land úr fjörðunum
mestu síldarárin.
Ég hef lítillega áður getið þess hvernig síldin var
tekin úi' lásunum með úrkastsnót.
Nótabátarnir voru notaðir við síldarupptökuna,
og varð því að handháfa síldina upp í þá, þar sem
engin tök voru á að beita annarri tækni. Háfarnir
voru skaftháfar, skaftið 3—4 rnetra langt á þeim
stærstu. Á enda skaftsins var hringur eða gjörð
úr járni eða tré og á hann festur poki úr sterkri
nót, sem tók 3—4 tunnur af síld. Minni háfar voru
þó til. Þegar háfað var, hélt einn maður skaftinu,
en 2—4 menn gripu um pokann og steyptu síldinni
inn fyrir borðstokkinn. Háfunin var erfitt verk,
og þegar báturinn tók að fyllast, stóðu menn upp
undir hcndur í síldarkösinni og var þá betra að vera
vel verjaður eins og reyndar alltaf, hvað sem unnið
var við þessar veiðar. Þegar búið var að fylla bát-
inn, var róið að landi, þar sem salta átti síldina.
Stampar með tveim hönkum voru notaðir við lönd-
unina. Á bryggjunum var oftast útbúnaður til ]>ess
að létta verkið, það var vippan. Þetta var einfalt
tæki, þannig gert, að upp úr bryggjunni framarlega
stóð nokkuð hár staur. Á honum hékk þvertré í
sterkri járnkeðju. í annan enda þvertrésins var
festur kaðall, en í hinn endann tveir kaðlar með
krókum á endurn til að krækja í hankana á stömp-
unum. Tveir mcnn gengu svo á vippukaðalinn og
lyftu stömpunum upp á bryggjuna með því að toga
til sín vipputréð, en aðrir menn tóku svo stampana
og drógu þá að síldarrennunum. Til þess voru not-
aðir tréhakar með spotta í enda, og var spottanum
oft brugðið um öxl ef dráttur var erfiður. Síldar-
rennurnar voru svipaðar og enn gerist, nema hvað
ekki var notað rennandi vatn til þess að flytja úr-
ganginn frá þeim, sem söltuðu. Varð því að moka
honum upp í stampa og draga hann burtu. Verk-
unaraðferð var nokkuð á annan veg en nú gerist
almennt. Síldin var öll kverkuð, en ekki hausskorin.
Kverkunin var framkvæmd með hníf eingöngu lengi
vel. Iínífsblaðið var vafið fram fyrir miðju, cn al-
gengast var að nota stóra, tréskefta vasahnífa, svo-
kallaða fiskihnífa. Seinna komu til sögunnar síldar-
klippurnar alkunnu, en konur, sem vanar voru hníf-
unum, voru ekki allar hrifnar af þeirri nýbreytni.
Síldin var flokkuð í salt eftir stærð, „sorteruð“ sem
kallað var. Tunnur voru af svipaðri stærð og enn
gerist, en á þessum tímum voru þær yfirleitt tré-
bentar nema á endum, þar voru járngjarðir, það er
að segja, gjarðir voru úr trésveigum, sem læst var
saman á sérstakan hátt, sveigendarnir lagðir á mis-
víxl og brugðið hvorum um annan, en hök skorin
í endana á ská til festu. Það var vandasamt að vera
síldarbeykir í þá daga og munu þeir flestir hafa
verið Norðmenn, lengi vel, en íslendingar lærðu
þetta verk fljótlega eins og önnur verk, sem þessum
atvinnuvegi tilheyrðu. Söltun síldarinnar var mikil
vinna, og þá, eins og nú, var það aðallcga kven-
fólk, sem saltaði. Saltað var í ákvæðisvinnu og kapp-
ið mikið að salta sem mest og liafa sem mest upp
úr sér. Vegna fólksfæðar gengu margar konur til
verka þótt komnar væru til ára sinna, og í miklum
aflahrotum urðu allir að vinna, sem vettlingi gátu
valdið og að heiman komust. Ys og þys síldar-
bryggjunnar var tvímælalaust ein örasta slagæð
í íslenzku athafnalífi á ]>essum tímum, eins og
reyndar enn í dag í norðlenzkum og austfirzkum
síldarhöfnum á sumrin, Jiegar vel veiðist. Hróp og
köll síldarstúlknánna eru ennþá hin sömu: „Taka
tunnu, tóma tunnu, vantar salt“, og svo mun cnn
verða, á meðan hinn silfurgljáandi fiskur er dreginn
að Iandi, þótt veiðiaðferðin hafi breytzt og ný tækni
komið til sögunnar með sína kraftblökk, nælon-
nætur og vélknúna veiðiflota. Og eflaust kemur
aldrei aftur sú tíð, að menn eltist við síldartorf-
urnar uppi við landsteina, undir þungum árum.
Útróður
Það er svo ekki úr vegi að gefa stuttorða lýsingu
á einum útróðri til að varpa nokkru ljósi á veiði-
aðferðina og vinnubrögðin. Nótin hefur verið lögð
í bátinn, og allt er tilbúið. Iíver maður er kominn
ú sinn stað. Bassarnir eru komnir í báta sína og róa
30
FR.TÁLS VF.UZLUN