Helgarpósturinn - 12.12.1994, Blaðsíða 14

14
MORGUNPÓSTURINN ERLENT
MÁNUDAGUR 12. DESEMBER 1994
Rússar heija í Kákasus
Sveitir Dúdajevs, forseta Kákasuslandsins Tsjetsjníju, bjóða Moskvuvaldinu byrginn og unnu nýskeð glæstan
sigur á hennönnum þess. Rússar halda áfram að þrýsta á, en vita ekki hvort þeir eigi að halda eða sleppa.
Dúdajev forseti og liðsmenn hans. Rússneskir fjölmiðlar lýsa honum sem ótíndum og ofsóknarbrjáluðum
glæpamanni, eins konar Al Capone Kákasusfjalla.
Nýóperu-
stjama
„La Bartoli“ eru
ítalir farnir að kalla
nýjustu stórstjörn-
una í óperuheimin-
um, Cecilia Bart-
oli. Hún er ekki
nema 28 ára og afar
La Bartoli smávaxin, varla 1.60
á hæð. En hún þykir
syngja af óvenjulegum krafti en þó
um leið af miklum næmleika. Með
mezzósópran-rödd sinni hefur hún
lagt óperuhús í Evrópu og Banda-
ríkjunum að fótum sér. Það var
hljómsveitarstjórinn frægi, Daniel
Barenboim, sem uppgötvaði þessa
stúlku frá Róm og þjálfaði hana þar
til hann lést 1989. Síðan þá hefur
þessi fallega kona ekki átt í vand-
ræðum með að standa eigin fót-
urn.l
Rubin látinn
„Treystu engum yfir þrítugu,"
var kjörorð Jerry Rubin, banda-
rísks stúdentaleiðtoga sem frægast-
ur varð eftir miklar mótmælaað-
gerðir á flokksþingi demókrata í
Chicago 1968. Rubin var forsprakki
hreyfmgar sem kölluðu sig yippies,
það voru vinstri sinnuð ungmenni
sem ögruðu auðvaldssamfélaginu
með ýmiss konar stríðni og töldu
að þannig myndi það kasta af sér
grímunni. Seinna söðlaði Rubin
um, lét klippa sig og gerðist verð-
bréfasali á Wall Street. Hann lést í
síðustu viku í Los Angeles eftir að
hafa lent í bílslysi og var þá 56 ára.B
Picasso, nei
Árið 1964 skrifaði Fran^oise Gi-
lots bók sem náði metsölu. Þar
sagði hún frá árunum fjölmörgu
sem hún eyddi við hlið snillingsins
Pablo Picasso. Meistarinn reyndi
að stöðva útkomu bókarinnar, en
tókst ekki. Nú reynir Frangoise,
sem er 72 ára, allt til að koma í veg
fyrir að gerð verði kvikmynd eftir
bók hennar. Það eru félagarnir
frægu Merchant og Ivory sem vilja
gera myndina, en Anthony Hopk-
ins hefur verið fenginn til að leika
Picasso og Emma Thompson
Fran^oise. Myndin hefur fengið
heitið Surviving Picasso, en verður
sennilega aldrei gerð.B
Van kætisl
Fræg er sagan af því þegar Van
Morrison mætti í veislu — sem
hann gerir örsjaldan — og dyra-
vörðurinn hrópaði yfir salinn hvort
einhver hefði pantað leigubíl. Hann
lætur ekki mikið yfir sér þessi smá-
vaxni Belfastmaður, en hann er sí-
leitandi i tónlistinni. Oft hefur
hann verið óhamingjusamur í
einkalífinu, en nú virðist hann hafa
fundið hamingju í örmum Mich-
elie Rocca, sem er blaðakona og
fýrrum ungfrú Irland. Það er haft á
orði að „Maðurinn", eins og hann
er kallaður, sé kátari en oftast áð-
ur.B
Fyrir þremur árum, 1991, lýsti
Dzhokar Dúdajev yfir sjálfstæði
Tsjetsjníju. Eftir það var hann kjör-
inn forseti með 80 af hundraði at-
kvæða þjóðar sinnar. Enn hefur
engin þjóð viðurkennt sjálfstæðið
og formlega séð telst landið því lík-
lega enn hérað í Rússlandi. En
Tsjetsjenar hafa harma að hefna og
hafa veitt Rússum ákaft viðnám.
Uppreisnarmenn gegn Dúdajev
létu til skarar skríða í lok nóvember
og nutu við þess stuðnings rúss-
neskra skriðdreka og hersveita, þar á
meðal hermanna úr Kantemir-lið-
inu, sem eru ákaflega vel þjálfaðar
sérsveitir sem hægt er að senda hvert
á land sem er með ákaflega stuttum
fyrirvara.
Þetta varð hin mesta hrakför.
Sveitir Dúdajevs forseta — þessa
„ofsóknaróða Kákasusbófa“ eins og
hann hefur verið kallaður í rúss-
neskum blöðum — unnu sigur á
uppreisnaröflum og rússnesku her-
mönnunum, sem hermt er að hafi
verið um 1200 talsins. Það dugði
ekki einu sinni tii þótt Kremlstjórn-
in hefði sent nútíma herflugvélar
liðinu til að gera loftárásir á höfuð-
borgina Grozní, og heldur ekki að
hermönnunum mun hafa verið lof-
að góðri borgun í reiðufé og ffíðind-
um fyrir vikið.
Eftir bardagana sagði sjónarvott-
ur að göturnar í Grozní hefðu helst
líkst kirkjugarði, það lá reykmökkur
yfir borginni og hvorki rafmagn né
gas að hafa. Úti um allt lágu lík rúss-
neskra hermanna eins og hráviði.
Þau voru brunnin til kola, enda
hafði verið hellt yfir þau bensíni og
kveikt í til að koma í veg fyrir að
hægt væri að bera kennsl á her-
mennina föllnu. Rússar hugðust
brúka sömu aðferðina og Sovét-
stjórnin notaði þegar hún sendi her-
lið til Georgíu og Azerbaijan 1989;
að beita undanbrögðum og blekk-
ingum og þræta einfaldlega fyrir alla
þátttöku. Eða það reyndi að
minnsta kosti Pavel Gratsjov,
varnarmálaráðherra Rússlands, sem
talinn er bera hvað mesta ábyrgð á
klúðrinu. Hann var kokhraustur og
sagði: „Efvið hefðum sent rússneska
fallhlífahermenn til Grozní hefðu
þeir leyst þetta vandamál á tveimur
klukkutímum.“
Dúdajev hafði hins vegar tromp
uppi í erminni. Liðsmenn hans
höfðu náð á vald sitt 70 rússneskum
hermönnum sem tóku þátt í árás-
inni. Hann sleppti þeim úr haldi nú
í vikunni og gerði grín að öllu sam-
an. Hann sagði þeim að gæta sín
betur næst og bætti við að það væri
„hörmulegt að liðsforingjar rúss-
neska hersins skuli búa við svo bág
kjör að þeir neyðist til að starfa sem
málaliðar, bjóða líf sitt til sölu“.
Heilagt stríð
Enginn efast um að Rússum veitt-
ist létt að valta með her sínum yfir
þetta litla ríki. En jafnvíst er að þá
myndu íbúarnir svara innrásarlið-
inu með langvinnum, blóðugum og
árangursríkum skæruhernaði.
Hann færi fram í fjalllendi sem inn-
fæddir nauðaþekkja, það eru til
vopn í hverju húsi; fyrir utan Kalas-
hnikov-hríðskotabyssur eru kannski
skæðustu vopnin baráttuþrek þessa
fjallafólks og trúin á íslam sem nú
gengur í endurnýjun lífdaga.
Árásirnar hafa orðið til að þjappa
saman stuðningsmönnum
Dúdajevs forseta. Hann heyr ásamt
stuðningsmönnum sínum heilagt
stríð gegn innrásaröflum. Hermenn
hans binda um höfuð sér klúta þar
sem eru letruð á orð úr Kóraninum.
Þeir eru reiðubúnir að kalla yfir sig
dýrlegan píslarvættisdauða og segja
að Rússa bíði nýtt Afganistan ef þeir
haldi áfram árásum á Tsjetsjníu.
Þetta er ekki í fýrsta skipti sem
Moskvustjórnin hefur reynt að
knýja Tsjetjsena til uppgjafar. Eftir
að Dúdajev lýsti yfir sjálfstæði
landsins fýrir þremur árum sendu
Kremlherrar þangað sérsveitir her-
manna sem áttu að kveða niður
sjálfstæðishreyfinguna. Það fór litl-
um frægðarsögum af þeirri ferð.
Herliðið var umkringt á flugvellin-
um í Grozní og sent aftur heim í
rútum. Til að breiða yfir mistökin
ákvað Moskvustjórnin að kalla affur
fýrirskipunina um hernaðaraðgerð-
irnar.
Síðan þá hefur stjórnin í Moskvu
lengst af látið sér nægja að halda
uppi mikilli áróðursherferð gegn
Dúdajev forseta og mönnum hans. 1
rússneskum fjölmiðlum er þessum
fýrrverandi flugliðsforingja lýst sem
ótíndum glæpamanni. Ástandið í
Grozní er útmálað eins og þar ráði
ríkjum múslimskur Al Capone sem
stjórni að eigin geðþótta. Mikið er
líka rætt um það, og margt reyndar
satt, hvernig mafía Tsjetjsena
drottni á svörtum markaði í
Moskvu og fari þar um með ránum
og morðum. Tsjetjsenar þykja
leyndardómsfull þjóð sem heldur
mjög saman og því hefur þeim verið
vel lagið að ná langt í þeirri glæpa-
bylgju sem hefur skollið á eftir hrun
kommúnismans.
Það er víst að Dúdajev er enginn
dýrlingur, andstæðingar hans
heimafyrir hafa raunverulegra
harma að hefna og kannski ekki
hægt að áfellast þá fýrir að lenda
milli steins og sleggju. Gömlum
samherjum Dúdajevs ofbuðu ein-
ræðistilhneigingar hans og smátt og
smátt höfðu ýmsir þeirra fengið sig
fullsadda. Nokkrir þeirra söðluðu
um og efhdu til virkrar andstöðu
gegn stjórn hans, þar á meðal Gant-
emirov, fýrrum borgarstjóri í
Grozní, Mamodasjev, fýrrum for-
sætisráðherra, og Labasanov, sem
áður var lífvörður forsetans. Þeir
vildu fella Dúdajev og það var átyll-
an sem Moskvustjórnina vantaði til
að halda aftur innreið sína í landið.
Á leynd hófu Rússar að fjármagna
uppreisnarmenn og senda þeim
vopn. Boris Jeltsín Rússlandsfor-
seti hefur verið harðlega gagnrýnd-
ur fýrir þetta og vændur um að
þarna hafi hann stigið fýrsta skrefið í
nýju stríði í Kákasus. Hann hafi ekki
tekið neitt tillit til frelsisvilja Tsjetj-
sena, heldur aðeins hugsað um
hagsmuni Rússlands.
Eilífur
yfirgangur Rússa
Það er ekkert nýtt að Rússar séu
að yggla sig í þessum heimshluta. í
Kákasus hefur farið fram stríð sem
staðið hefur með hléum í mörg
hundruð ár; það þurfti járnhnefa
Jósefs Stalín til að koma á ’ein-
hvers konar málamyndafriði þarna í
fjalllendinu.
Rússland var að þenjast út og átök
höfðu þegar staðið í hundrað ár 1829
þegar Nikulás I keisari fól ffægum
hershöfðingja sínum, Ivan Paske-
vitsj, að friða svæðið endanlega.
Paskevitsj gekk að þessu verki með
sama ákafanum og hann hafði áður
notað til að ganga milli bols og höf-
uðs á Tyrkjum. Markmiðið var að
útrýma öllum ófriðarseggjum.
Hersveitir keisarans gengu hart
ffam, en þær áttu í mestu brösum
með að halda sínu gegn skæruliða-
sveitum sem spruttu upp úr fjöllun-
um þegar minnst varði. Tugþús-
undir rússneskra hermanna féllu.
Frægastur foringja fjallamanna var
Tsjamil. Hann barðist gegn Rúss-
um í 27 ár, lýsti yfir íslamskri klerka-
stjórn sem hafði Tsjetjníju að hjarta
sínu, og það var ekki fyrr en Rússar
náðu að fanga hann að baráttuþrek
Kákasusbúa var að mestu á þrotum.
Þá hófu Rússar að nota þá aðferð
sem þeim hefur löngum reynst vel
þegar þeir vilja brjóta undir sig lönd
og þjóðir. Þeir sendu suður í Kákas-
us mikinn fjölda nýbyggja sem þar
skyldu setjast að og verða herraþjóð
sem smátt og smátt næði undirtök-
um. Líf þessara nýbyggja var enginn
dans á rósum. Þeir gengu til akra
sinna undir hervernd og með byssur
um öxl, en á nóttinni var þeim
hætta búinn. Sjálfur Púsjkín, þjóð-
skáld Rússa, orti eitthvað á þessa
leið: „Forðið ykkur, stúlkur, forðið
ykkur fljótt, því fjallabúar koma,
þeir koma um miðja nótt.“
Rússnesku nýlenduherrarnir
voru fúllir hroka og litu niður á
Kákasusmenn, hverrar þjóðar sem
þeir voru. Allir voru þeir lagðir að
jöfnu og álitnir svartir þjófar og
launmorðingjar. Hinum hámennt-
aða Tsjamil var lýst sem argasta
flækingi.
Tsjetsjenum er í fersku minni
hvernig Rússar hafa umgengist þá
síðustu 200 árin. Strax 1792, eftir
uppreisn sem kennd er við Mansur
fursta (mynd hans hangir á vegg yfir
skrifborði Dúdajevs forseta, lét keis-;
arastjórnin flytja fjölda innfæddra
burt nauðungarflutningum. Stalín
yar þó öllu stórtækari 150 árurn síð-
ar. 1944 freistaði hann þess að flytja
alla þjóðina burt í gripavögnum.
Áfangastaðurinn voru sléttur Kaz-
hakstans. Þriðjungur þjóðarinnar
beið bana í þessum hörmungum.
Illt að æra múslima
Andspænis þessum hörðurn við-
brögðum Tsjetsjena hefur orðið
Ijóst hversu Moskvustjórnin er tví-
stígandi. Heima er Jeltsín harðlega
gagnrýndur fyrir framgöngu sína í
þessu máli og í vikunni samþykkti
efri deild rússneska þingsins álykt-
un þar sem árásarstefna þeirra sem
hefðu reynt að leysa deilurnar í
Tsjetsjníju var harðlega fordæmd.
Neðri deild þingsins varaði við því
að deilan gæti hæglega leitt til stríðs.
Fréttir herma að Mikhaíl Gor-
batsjov, fýrrum Sovétleiðtogi, hafi
boðist til að miðla málum í deilunni
og hafi Dúdajev fallist á það. Þessu
hefur rússneska stjórnin tekið held-
ur fálega. Þrátt fyrir að Dúdajev og
Gratsjov varnarmálaráðherra hafi
átt með sér fund þar sem þeir lýstu
sig sammála því að deilan verði ekki
leyst með hervaldi virðast Rússar
ekki ætla að láta af þrýstingnum á
Tsjetsjena sem eru við öllu búnir.
En það getur verið illt að æra
óstöðugan. Tsjetsjníja er útvörður
hins múslimska heims í norðri,
þjóðinni væri eðlilegt að leita
bandamanna í öflugum múslima-
ríkjum fýrir sunnan. Rússum stend-
ur stuggur af uppgangi íslams og
þvl sendi Andrei Kozírev, utanrík-
isráðherra Rússlands, fulltrúa sína
til múslimaríkja á borð við íran og
Tyrkland. Erindið var að biðja þess-
ar þjóðir að halda sig fjarri og láta
örlög Tsjetsjena sig engu varða.
-eh. byggt á Der Spiegel og Reuters.
Frami og frægð
Þau munu erfa heiminn
Bandaríska tímaritið Titne birti
nýverið grein um hundrað unga
einstaklinga úr öllum heimshlutum
sem það telur líklegast til afreka í
náinni framtíð. Flest er þetta fólk á
aldrinum milli þrítugs og fertugs og
kannski kemur ekki á óvart að við
þekkjum fæst þessi nöfn, þetta er jú
fólkið sem á að erfa heiminn en er
ekki búið að erfa hann. Þarna
kennir ýmissa grasa og fátt á þetta
fólk sameiginlegt nema ungan ald-
ur og framavonir. Ef við hlaupum á
hundavaði yfir listann bregður
meðal annars fýrir þessum nöfn-
um:
Harlem Désir (35 ára), franskur
baráttumaður gegn kynþáttamis-
rétti; Boris Fyodorov (36 ára), sem
tvívegis hefur verið fjármálaráð-
herra Rússlands; Gio-
vanni Agnelli (30 ára),
væntanlegur stjórnandi
Fiat-verksmiðjanna á ítal-
íu; Sam Mendes (29 ára),
breskur leikstjóri sem á
fjölda sýninga á sviði í
London; Atom Egoyan
(34 ára), kanadískur kvik-
myndaleikstjóri af arm-
enskum ættum sem vann
verðlaun í Cannes fyrir
kvikmyndina Exotica;
Monica Medina (30 ára),
borgarstjóri í La Paz í Ból-
ivíu; Omar Abdel Kafi (43 ára),
sheik og leiðtoga hreintrúarmús-
lima í Egyptalandi; Wilhelm
Verwoerd (30 ára), sem berst fyrir
Afríska þjóðarráðið þótt afi hans
hafi verið einn helstur
frumkvöðull aðskilnaðar-
stefnunnar í Suður-Afríku;
Wei Jingsheng (44 ára),
andófsmaður í Kína.
Þarna er líka nefnt til
sögunnar fólk sem er öllu
heimsfrægara. Þar má
nefna John F. Kennedy
jr. (34 ára), sem er talinn
líklegur til frama í pólitík;
Bill Gates (39 ára), millj-
arðamæring og forstjóra
Microsoft; Wynton Mars-
alis (33 ára), trompetleik-
ara og jasssnilling; Johann Olav
Koss (26 ára), skautahlaupara og
hetju frá Noregi og loks Midori
Goto (23 ára), fiðlusnilling frá Jap-
an.M
er 30 ára og
borgarstjóri í La
Paz.
Hryðj uverkakona
Sleppt eftár 22 ár
Irmgard Möller sat lengst í
fangelsi allra kvenna í Þýskalandi, í
heil 22 ár var henni haldið fang-
inni í strangri gæslu. Möller er ein
fárra úr svokallaðri fyrstu bylgju
Rauðu herdeildanna (RAF) þýsku
sem náðu að lifa af. Félagar hennar
í þessurn illræmdu hryðjuverka-
samtökum sem spruttu upp úr
‘68- hreyfingunni, Andreas Baa-
der, Gudrun Esslin, Ulrike
Meinhof og Jan-Carl Raspe,
dóu fyrir margt löngu í fangelsi.
Aðrir týndu tölunni í skotbardög-
um við lögreglu.
Kannski vildi það Möller til lífs
að hún var handtekin svo
snemma. Hún var dæmd í lífstíð-
arfangelsi íýrir morð og margar
morðtilraunir og var ung kona,
ekki nema 25 ára, þegar hún var
lokuð inni. Margoft hefur verið
rætt um að láta hana lausa, bæna-
skrár hafa verið sendar yfirvöldum
og mikil áhersla lögð á slæma geð-
heilsu hennar, en ríkið hefur ekki
verið á þeim buxunum að fyrir-
gefa, enda var barátta þeirra við
Rauðu herdeildirnar blóðug,
grimm og löng.
1 fyrri viku var Irmgard Möller
svo loks látin laus. Út úr fangels-
inu kom 47 ára gömul kona, grá og
guggin, en ber þó aldur sinn allvel.
Þegar hún steig út fyrir fangels-
ismúrana í kvennafangelsinu í
Lubeck tóku á móti henni um 150
stuðningsmenn. Sumir skáluðu í
Möller horfir til himins utan við
fangelsismúrana.
kampavíni, aðrir veifuðu rauðum
fánum — sem flestum Þjóðverjum
þótti reyndar ekki ýkja smekklegt.
Sjálf féll hún í faðma gamalla vin-
kvenna sinna og haíði ekki annað
að segja en að þetta væri „allt mjög
óraunverulegt“.
Margir meðlimir hryðjuverka-
samtakanna sitja enn í fangelsi og,
hafa margir setið lengi. Yfirvöld'-
virðast nú vera að linast í afstöðu
sinni og er talið að fleiri verði látn-
ir iausir áður en langt um líður. ■