Helgarpósturinn - 12.12.1994, Blaðsíða 21

28
MORGUNPÓSTURINN MENNING
MÁNUDAGUR 12. DESEMBER 1994
Lista
„Takturinn er nœrgamla diskóinuþó
ogþað er stutt í galsann. “
erlendu blaði — það væri víst ekk-
ert nýmæli í þessu fagi hér á Fróni.
Fyrst ég var að tala um Evelyn
Waugh, þá sýnir Laugarásbíó þessa
dagana myndina Good Man sem er
allmjög í anda hans. Flún gerist á
einhverjum síðnýlendutíma í fá-
ránlegu Afríkusmáríki og lýsir
dekadens og dellu; söguhetjan er
seinheppinn aulabárður - - ekki
ósvipað og í einhverjum mein-
fyndnustu bókum Waughs, Black
Mischief og Scoop.
Það má myndin eiga að hún er
alveg laus við þá rétthugsun að
negrar séu á hærra siðferðisstigi en
hvítir nýlendukúgarar; þarna eru
negrarnir hjátrúarfullir, heimskir
og spilltir, en Vesturlandamennirn-
ir fullir, heimskir og spilltir.
Samt verður þetta ekkert ærandi
fýndið. Ég er viss um að skáldsagan
sem myndin byggir á hefur verið
miklu betri. Þarna eru afburðaleik-
arar og gera margt skemmtilega;
þeir hafa sjálfsagt leikið fyrir lítinn
pening af því leikstjórinn Bruce
Beresford er svo vel kynntur.
Þekktur er hann fyrir að halda sig
frekar utan alfaraleiðar. Fiann varð
frægur fyrir mynd um réttarhöld í
Suður-Afríku einhvern tíma nálægt
aldamótunum sem við fyrstu sýn
hefði átt að verða hundleiðinleg.
Svo gerði hann mynd um gamla
kerlingu og bílstjóra hennar og fékk
Óskarsverðlaun fyrir vikið. Síðast
man ég að hann gerði mynd um
hreinlífan franskan klerk á indíána-
slóðum í Kanada — sú var miklu
betri en Dances with Wolves sem
sýnd var um svipað leyti.
En hérna skjöplast honum frek-
ar. Það er ekki eins og hann, né
neinn annar, hafi vitað hvað átti að
fara með þessari mynd.
Þann 5. desember síðastliðinn
skrifaði Flannes Lárusson mynd-
listarmaður og myndlistargagnrýn-
andi grein í Morgunpóstinn um
samsýningu átta listamanna (sem
ég á hlutdeild að) í Nýlistasafninu,
sem hann nefndi „Dularfulli garð-
urinn“.
Greinin (ég kalla þetta grein því
orð eins og „umsögn", „umfjöllun"
eða „gagnrýni" eru of einangruð
fyrir þessi skrif Hannesar) var
hressileg viðbót við vangaveltur
hans um hlutverk og stöðu mynd-
listar og myndlistarmanna í nú-
■ Ekki gott en með skárra móti
miðað við annað sem sýnt er í
bíói þessa dagana.
- Egill Helgason.
„Góður grautur
sagðiég“
GallerI Birgir Andrésson
Halldór ásgeirsson,
DES. ‘94-IAN. ‘95
Á erlendri grund finna einangr-
aðir eyjaskeggjar oft til innbyrðis
samhygðar þar sem þeir telja hvor
öðrum trú um að ofstopafull
minnimáttarkennd, klaufaskapur
og í besta falli dálítil sérviska teljist
til algildra dyggða. 1 hita leiksins
finnst þeim þá að öllum hljóti að
finnast eins og þeim að útkjálkaleg
og ósjálfstæð byrjendaverk hljóti að
teljast til tíðinda í heimslistinni,
ekki síst ef óupplýstir útlendingar
gerast ósparir á hrósið í taugaveikl-
aðri kurteisi. Og nóg virðist vera til
af gæðablóðunum til að skrifa lof
og skrum um ósjálfstæða lista-
mennina og í seinni tíð þykir þunn-
ur þrettándinn á erlendri grund ef
ekki er boðið upp á soðningu á
opnun. Svo virðist sem einn helsti
hornsteinn íslenskrar menningar sé
að menn telji hver öðrum trú um
að íslenski meðalmaðurinn og verk
hans heyri til tíðinda, ekki síst ef
tekst að koma hvor tveggja yfir haf-
ið. Glamrið og lausagangurinn er
að verða eins og ómótstæðileg
nauðsyn eða múgsefjun innan ís-
lenskrar menningar. En það vita
auðvitað allir innst inni, því það
stríðir gegn almennri skynsemi, að
tímasamfélagi á fslandi.
í síðari hluta greinarinnar beinir
Hannes spurningu að sýnendum
og óskar effir viðbrögðum á móti
því að hann nafngreini einungis og
vitni í þann sem skrifar formálann í
sýningarskrána. Ekki get ég fullyrt
neitt um viðbrögð samsýnenda
minna en segi: Fyrir mitt leyti var
það ágætt og það er alger óþarfi að
nafngreina hvern þann sem sýnir á
samsýningu og velja svo umsögn
við hæfi.
Það hefði komið mér verulega á
óvart ef Hannes hefði látið það
beinlínis inn íþessa sögu?
„Já, ja, ég hef reynt að átta mig á
því hvernig þetta stemmir saman.
Ég komst að því að þessi sögumaður
er tveimur árum yngri en ég, hann
var í Menntaskólanum við Hamra-
hlíð ég var við Menntaskólann við
Tjörnina. Hann er eitthvað að gutla
við íslensku upp við Háskóla og flo-
snar upp úr því, það er ekki alfjarri
mínum háskólaferli. Að því leyti eig-
um við eitt og annað sameiginlegt.
En ég hef oft verið spurður af fólki
sem þekkir til, hvort fjölskylduað-
stæður mínar og hvort mín ætt-
menni eigi ekki ýmislegt skylt við
ættingja sögumannsins. Ég átti til
dæmis föðurbróður sem minnir
ansi mikið á Salómon þennan þögla
og ég átti annan föðurbróður sem
minnir töluvert mikið á eina aðal-
sögupersónu verksins og hans fjöl-
skyldu. En það er bara eins og geng-
ur að þeir sem segja sögur sækja sér
söguefni í sitt nánasta umhverfi.
Rétt eins og flestar skáldsögur ís-
lendinga gerast á Islandi. Það er ein-
faldlega reynsluheimurinn. En það
skiptir máii, talandi um skáldskap
og ísland, að það er eins og gull-
fiskabúr. Ég er ekki frá því að til þess
að búa til eitt samfélag þurfi um 250
þúsund gerðir af fólki. Sem þýðir að
í Bandaríkjunum eru til um þúsund
eintök af hverri gerð, í Svíþjóð og
Danmörku tuttugu, þrjátíu, ég hef
ekki reiknað það út. Á íslandi er til
einn af hverri gerð og fyrir vikið hafa
allar skáldsögur „tendens“ til þess að
vera það sem kallað er lykilróman.
Tökum Láka Heimdelling sem
dæmi, það er bara einn maður á Is-
landi sem hefur sungið Amal og
næturgestirnir í sjónvarpi og það er
maður sem margir þekkja. Hins
vegar er augljóst að það er ekkert
annað sem hann á sameiginlegt með
þessari sögupersónu nema kannski
það að hafa verið fríður og efnilegur.
Það er svo sem ekkert sem hægt er
íslendingar búsettir í Bandaríkj-
unum og Bandaríkjamenn eru við-
fangsefni Friðriks Arnars Hjalte-
sted, sem á laugardaginn opnaði
ljósmyndasýningu í Listhúsi Ofeigs
við Skólavörðustíginn. I samtali við
MORGUNPÓSTINN sagði Friðrik að
myndir hans væru flest allar
svart/hvítar en tónaðar með mis-
munandi aðferðum. Friðrik, sem er
einn fjölmargra Islendinga sem
hafa verið við nám í englaborginni
Los Angeles, vann flestar þær 21
mynd sem hann sýnir næstu daga
samhliða náminu. Þótt hann hafi
útskrifast í ágúst er hann ekki kom-
inn til að vera enda hyggst hann
nýta sér það eins árs atvinnuleyfi
sem nemar í Bandaríkjunum fá að
loknu námi.
Nú veit maður af mörgum í Ijós-
myndanámi í USA, erþetta ekki orð-
inn afar harður bransi?
„Mér skilst að þetta sé mjög erfitt
íslensk menning, fræði eða vísindi
geta ekki þrifist ef fyrirgangurinn
og hávaðinn í framhleypnum og
iðnum meðalmönnum verður slík-
ur að þeir fari að verða hin almenna
viðmiðun.
Það sem vísindi og listir þurfa á
að halda meira en nokkru sinni fyrr
er frumleg og sjálfstæð hugsun.
Magnið, þúsund rangar lausnir og
nægjanlegt markmið og farið að
gagnrýna út frá hefðbundinni já-
kvæðni eða neikvæðni. Hannes
gerði sitt besta til að vera sjálfum
sér líkur og kom margt fram í
greininni sem búast mátti við, svo
sem það að segja athyglisverðasta
verkið á sýningunni vera ljósmynd
á sýningarskránni, enda mynd sem
hefði auðveldlega getað poppað
upp á sýningu hjá honum sjálfum. 1
raun var ekki nema tvennt sem
kom mér verulega á óvart hjá
Hannesi. Annars vegar voru það
lýsingar hans á ímyndaðri hegðun
að kveina undan.“
Hefurðu orðið fyrir því að einhver
hefur komið að máli við þig og
kveinkað sér undan því að hafa ekki
verið nógu skemmtilega upp dreginn í
bókum þínum?
„Ég hef aldrei reynt að leyna því
að persónur mínar ýmsar eiga sér
fýrirmyndir. Enda finnst mér það
hallærislegt og skil oft ekki hvað
menn eiga við. Það stendur til dæm-
is gjarnan ffemst í bókum: Allar per-
sónur þessarar sögu eru hreinn
skáldskapur og hver sem kynni að
þekkja sjálfan sig gerir það á eigin
ábyrgð. Jafnvel í sögum sem eru
næstum alveg ódulbúnar ævisögur
manna þar sem engu er breytt nema
nafninu á aðalpersónunni. Þá er því
samt haldið ffam að þetta sé hreinn
skáldskapur og þeir sem þekki sig
geri það á eigin ábyrgð. Hvað eru
menn að ábyrgjast sem lesa bókina?
Ha? Halldór Laxness hlýtur að
vera hin sígilda fyrirmynd yngri rit-
höfunda, aldrei hvarflaði að honum
að leyna því að Magnús í Melkoti
er á vissan hátt fyrirmynd Björns í
Brekkukoti eða Magnús Hjalta-
son var fyrirmyndin af Ólafi Kára-
syni og svo framvegis. Það í sjálfu sér
stendur hvergi í bókunum en ef ein-
hver spyr mann: Varst þú ekki að
skrifa um Bóbó á Holtinu? þegar ég
skrifaði um Thulekampinn, þá er ég
ekkert að neita því, auðvitað hafði ég
heyrt ýmislegt um Bóbó á Holtinu.
Ég reyni ekki að neita því, eða að
Jósefína á Nauthól sé á einhvern
hátt kveikjan að Karólínu spákonu.
Merkilegt nokk þá hafa menn yfir-
leitt ekki kveinkað sér undan þessu.
Ég hitti til dæmis Bóbó á Holtinu oft
eftir að þessar bækur komu út og
það var búið að sýna leikrit eftir
þeim og framvegis og hann sagði
mér alltaf að það væri allt annað líf
fýrir sig að slá menn um fimm-
hundruð kall eftir að hann varð
svona ffægur.“
þúsund ósjálfstæð listaverk, verða á
svipstundu nær einskis nýt frammi
fyrir einni réttri lausn og einu
frumlegu listaverki. Þess vegna er
ekki ósamkvæmni í því að segja að
merkasta framlag til myndlistar í
bænum nú sé sýning á einu meðal-
stóru verki í einu 14 m2 heimagall-
eríi sem opið er einn dag í viku en
annars eftir samkomulagi. Hér er
sýnenda og hins vegar hve vel hann
var stemmdur inn á aðra gagnrýn-
endur Morgunpóstsins sem í flest-
um tilfellum byggja skrif sín á yfir-
lætislegum og sjálfumglöðum töf-
faraskap. Ég vona að það sé ástæð-
an (frekar en treggáfa mín) fyrir því
að ég þurfti að lesa greinina fjórum
sinnum til þess að átta mig á því
hvort ég væri að misskilja eitthvað
eða ekki.
Yfirbragðið (töffaraskapurinn)
er mikill ljóður á greininni sem hef-
ur marga áhugaverða punkta. Ýtir
undir nánari íhugun á stöðu mynd-
Þannig að menn hafa frekar verið
ánœgðir með aðfinna sig í bókunum
en hitt?
„Ég veit það ekki. Hugsanlega
hefur eitthvað fólk talið sig finna lýs-
ingu á sjálfu sér og ekki verið ánægt
með hana. En þá er samt ekki auð-
velt að bregðast við. Varla fer það að
standa upp og hrópa: Ég er ljóti kall-
inn í sögunni! Og svo við tökum
nærtækt dæmi, af því þú kemur frá
MORGUNPÓSTINUM, að ekki dettur
Gunnari Smára í hug að fara í mál
við Gysbræður út af Slefbert Illhuga,
hvorki út af uppnefninu né karakt-
ernum, jafhvel þó að það væri fýllsta
ástæða til.“
Talandi um Gunnar Smára, hvað
er þetta með nóbelsskáldið? Þú ert
með „sítat“ í það í upphafi beggja
þátta bókarinnar?
„Svo ég sýni hvernig spilagaldr-
arnir eru framkvæmdir þá er það
svo einfalt að, fýrir utan að þessi „sí-
töt“ eiga vel við, fannst mér sterkt
að vera með fullt nafn skáldsins,
Halldórs Kiljan Laxness, þó ekki
væri nema fýrir þá sem voru að
komast til vits og ára síðustu fimm-
tán, tuttugu árin og eru ekki með á
hreinu að hann er Kiljan líka.“
Með Kvikasilfrið, það fer illa fyrir
flestum sögupersóna, í yfirfœrðri
merkingu, sérðu þennan kafla ís-
landssögutmar bölsýnutn augum?
„Nei. Ef einhverjir sem lesa þetta
sjá þennan kafla Islandsögunnar í
því ljósi þá er það andskotalaust af
minni hálfu og ég er ekkert ósam-
mála því. En ég, hvorki fýrirfram né
eftir á, legg mínar hugmyndir fram
eins og ég sé einhver galdramaður
eða véfrétt, ég er bara sögumaður.
Það verða dramatískir atburðir sem
eru söguefni. Þetta er bara mismun-
andi stíll. Það eru margir sem geta
skrifað fallegar sögur sem ekkert
gerist í. Jafnvel alveg frábærar sögur
og einn af uppáhaldshöfundum,
Hamsún tU dæmis, var leikinn að
um að ræða sýningu Halldórs Ás-
geirssonar „Hraun-um-myndir“.
Undanfarin ár hefur Halldór kreist
hraunið með eldibröndum sínum
og náð út úr því ummyndunum
sem jarðfræðingar Norrænu eld-
fjallastöðvarinnar gætu ekki látið
sig dreyma um. Enda eru „hraun-
gögn“ og „hraunflugur" ekki á dag-
skrá jarðfræðinganna, það eru til-
listar á íslandi og ætti að vera
skyldulesning (að minnsta kosti
fjórum sinnum) allra sem hafa séð
sýninguna. Henni er reyndar potað
einhvers staðar þar sem fæstir taka
eftir henni og feUur því í skuggann
á „hverjir voru hvar“ og „hver er
dýrasta jólagjöfin sem þau hafa gef-
ið“. Það er kannski ekki hægt að
búast við öðru frá fjölmiðlum
landsins og vænti ég þess að ef ein-
hver rekst á þessa stuttu grein
mína, hljóti hann að hafa rekist á
„Dularfulla garðinn“.
Jón Bergmann Kjartansson
skrifa yndislegar bækur þar sem
ekkert gerist. Svo eru aðrir höfund-
ar eins og Dostojevskí (án þess að
ég sé á nokkurn hátt að bera mig
saman við þessa höfunda) sem gat
ekki hugsað sér skáldsögu án þess
að þar kæmi að minnsta kosti eitt
morð við sögu. Og ég hallast frekar
á sveif með Dostojevskí í þessu og
hentar mér betur að fást við sögu-
efni þar sem eitthvað stórbrotið
gerist. En stundum les ég bækur
sem fjalla um mikla atburði en við-
brögð persóna er með þeim hætti
að það er vonlaust að botna í þeim
og ekki heil brú. Sem er ægilegur
Akkilesarhæll sem og eintóna sál-
fræði sem á við í dægurlögum eins
og „In the Gettho“ með Elvis
Presley, þar er lítil dæmisaga,
maður fæðist í fátækrahverfum
Chicago, það er ekkert að borða,
hann stelur bíl, drepur mann og
lögreglan tekur hann. Þetta er svona
vasabókarsálfræði sem getur vel
gengið í dægurlagatextum og er
ekkert vitlaus. En það verða að vera
meiri víddir á skáldsagnapersónum
svo framarlega sem þær eru ekki
aukapersónur."
Að byggingunni, ekki hefur lesand-
itin það á tilfinningunni að það fari
illa fyrir helstu sögupersónutn heldur
segirðu það með innskotsköflum áður
en til þeirra kemur. Hafðirðu engar
áhyggjur af því að þú vœrir með því
að taka út spennufaktorinn?
„Þetta er ekki þrælhugsað, frem-
ur tilfinning. Einhverjir hafa sagt að
þetta fari furðu rólega af stað miðað
við það sem gerist í lokakaflanum.
Það var meðvitað, ég vildi ekki
byggja þetta upp eins og spennu-
sögu. Ekki nota hin margþvældu og
ofnotuðu trix spennusagnanna sem
mig grunar að allt of margir höf-
undar detti ofan í að nota, til dæmis
með að segja: „Hann átti aldeilis eff-
ir að skipta um skoðun í ljósi þeirra
atburða sem gerðust þremur vikum
seinna.“ Þetta finnst mér algjörlega
óþolandi. Þegar atburðirnir koma
og gerast er ekkert allt of miklu við
það að bæta. Það er hugsunin.11
Berandi saman tvo ritdóma sem
stangast gersamlega á. Kolbrún
Bergþórsdóttir er ákaflega lukkuleg
með lokakaflann meðan Orn Ólafs-
son kýs að líkja honum við Öldina
okkar. Hvað gerir þennan kafla sér-
staklega umdeildan?
„Ég held að þessi kafli hafi komið
þeim á óvart og þannig verða við-
brögðin ólík. Ég held að Örn sé að
gefa í skyn að ég hafi búið til ágæta
fjölskyldumynd ög síðan orðið of
hræddur við að þetta væri of hvers-
daglegt og þá hlaðið utan á söguna
stórum atburðum úr okkar sam-
tíma. Án þess að það skipti máli þá
gerðist það ekki þannig heldúr, fyrir
10-15 árum löngu áður en ég byrjaði
að skrifa um þessa fjölskyldu, er
þetta meginhugmyndin, þessir at-
burðir var það sem ég vildi fjalla um
og stefndi alltaf í þessa átt. Eins og
ég nefndi áðan þá hef ég aldrei verið
feiminn við að viðurkenna að sögu-
persónur mínar eiga sér fyrirmynd-
ir og persónur sem er í miðju þess-
raunir og innsýn listamannanna
sem fá efnið til að fljúga og Halldór
hefur náð fluginu í hrauninu.
1 verkinu „Hraun-um-myndir“
hefur Halldór beint kyndli log-
suðutækisins að úfnum hraun-
hnullung sem hangir í lofti rýmis-
ins þannig að niður leka hárfínir
taumar af hrauni sem ýmist ná nið-
ur á gólf eða enda í dropum. Þar
sem eldurinn nemur við hraunið
myndast kolsvartur glerjungur sem
stundum verða á litbrigði eins og af
hrafnsfjöðrum. Upp af gólfinu þar
sem hraunhárið endar hefur verið
byggður opinn ferningur úr á ann-
að hundrað brennivínsflöskum
sem í er litaður vökvi þar sem farið
er frá glæru vatni, í gegnum litrófið
og endað í svörtu. Og þá spyr les-
andinn auðvitað; og hvað er svona
merkilegt við þetta? Og svarið er:
hér er um að ræða verk sem er nið-
urstaða af tilraunum og þreifmgum
sem hafa vafalaust haft óviss mark-
mið í byrjun eins og allar sannar
rannsóknir en leiða síðan smám
saman til opnunar á nýjum mögu-
leikum og frá þessum möguleikum
verður ekki sagt í fáum orðum
heldur verður hér að taka við
næmi, heiðarleiki og innsýn áhorf-
Bréf til biaðsinns
Ekki bara til Hannesar
Friðrik Öm Hjaftested sýnir Ijósmyndir í Listhúsi Ófeigs
Möguleikamir miklir fyrir þá metnaðargjömu
hérna heima. Ég ætla engu að
síður að gera tilraun til hella
mér út í ljósmyndunina eftir
árið í Bandaríkjunum," segir
Friðrik en þess má geta að þrír
voru samtíða honum í Brooks
Institute of Photography og
fjölmargir eru í ljósmynda-
námi í öðrum skólum í Kali-
forníu. „Það sem mér líkar best
við í Bandaríkjunum er sú ro-
salega sérhæfing sem er þar. Til
dæmis er hægt að verða millj-
ónamæringur með því að
stunda aðeins Ijósmyndun á
lækningatækjum. Þótt þar sé
einnig mikil samkeppni eru
möguleikarnir góðir fyrir þá
metnaðargjörnu.“
Friðrik segist fá gífurlega
reynslu í Los Angeles, enda sé
ekki hvað síst mikið að gerast
þar í ljósmyndun samhliða
' vikmyndaiðnaðinum.B
Friðrik Örn Hjaltested sem sýnir 21
Ijósmynd af (slendingum búsettum í
Bandaríkjunum og Bandaríkjamönn-
um, í Listhúsi Ófeigs við Skólavörðu-
stíginn. Hann segir að hægt sé að
verða milljónamæringur með því að
stunda aðeins Ijósmyndun á lækninga-
tækjum.
MÁNUDAGUR 12. DESEMBER 1994
MORGUNPÓSTURINN MENNING
29
Aðsókn og sætanýting í Þjóðleikhúsinu og Borgarleikhúsinu haustið 1994
Leynimelur 13
Gauragangur
Vald örlaganna
Óskin
Hvað um Leonardo
Gaukshrieðrið
Sannar Sögur
Snædrottningin
Dóttir Lúsífers
Ófælna stúlkan
24 sýningar
1 Borgarleikhúsið
I Þjóðleikhúsið
Sætanýting 88,4 c.
Sætanýting 93,1 %
Sætanýting 77,6 %
Sætanýting 62,1 %
Sætanýting 60 %
Sætanýting 86,6 %
Sætanýting 78,2 %
Sætanýting 84,5 %
Sætanýting 87,3 %
Ef borin er saman
áhorfendafjöldi
Þjóðleikhússins og
Borgarleikhússins
kemur í Ijós að 6.110
fleiri gestir hafa sótt
Þjóðleikhúsið í haust
en þar hafa verið 97
sýningar á móti 93 í
Borgarleikhúsinu.
Vald örlaganna er
með bestu sætanýt-
inguna af verkum
Þjóðleikhússins eða
93.1 prósent en
Gaukshreiðrið rekur
lestina með 60 pró-
senta sætanýtingu.
Sætanýting Borgarleikhússins er mun minni ef yfir heildina er litið, en Leikfélag Reykjavíkur státar þó af vin-
sælustu sýningu vetrarins, Leynimel 13, með um 9.400 áhorfendur þótt sætanýtingin hafi aðeins náð 75.3
prósentum.
Samtals 45.000 gestir í
stóru leikhúsin í haust
20 prósent færri í Borgarleikhúsið í ár.
Horfið á sió
\ sjonvarp
með Dr. dunna
Látið Dr. Gunna leiða ykkur um frumskóg dagskrárinna
i

Ríkissjónvarpið Stöð2

Mánudagur 12. desemfoer
ara dramatískustu atburða, banka-
stjórinn og dóttir hans sem tengjast
þessu morðmáli, eiga sér fyrir-
myndir og eru í rauninni kveikjan
að því að mig langaði til að gera fjöl-
skyldusögu að þessu tagi. Áður en
ég byrjaði að skrifa um fólkið í
Thulekampinum var ég kominn
með drög en sem betur fer gerði ég
ekki þessa bók þá. Bæði átti ég svo
marg ólært og að auki hef ég orðið
ákveðna fjarlægð á efnið.“
Nú hefur komið fratn sífelld kvört-
unfrá harðari kreðsuntti ífemínism-
anutti að ákveðitm hópur miðaldra
karlarithöfunda séu eilíft tneð sintt
eigin strákaheim til umfjöllunar.
Hvað er í gangi?
„Ja, það mætti einhver bók-
menntafræðingur velta því fyrir sér
hvort það sé meira um þetta núna
en hefur verið í gegnum bók-
menntasöguna: Hvort Gunnar
Gunnarssonar hafi verið undir
áhrifum frá Pétri Gunnarssyni
þegar hann skrifaði Fjallkirkjuna,
sem manni finnst reyndar ósenni-
legt, einkum með það í huga að
Gunnar er einhverjum sextíu árum
eldri en Pétur, eða hvern djöfulann
það var. Það eru reyndar tveir höf-
undar sem hafa skrifað bækur sem
byggðu á æsku ungra drengja í
Reykjavík á fyrstu áratugunum eftir
stríð. En ég sé ekki hversu mikinn
skóla er hægt að .gera úr því. Og ef
við segjum að það sé algengara að
aðalpersónur karlkynshöfunda séu
karlar, þá er það alveg hárrétt. Ég
held að það sé líka algengara að að-
alpersónur höfunda eins og Stein-
unnar Sig, Vigdísar Gríms eða
Svövu Jakobs séu kvenfólk. Mér
finnst það lítt prógressív bók-
menntaumræða að kljúfa þetta í
tvennt og kalla þetta stelpu- eða
strákabókmenntir."
En nú virðist manni þetta verið
orðinn einhver kafli í bókmenntaum-
rceðu hérlendis?
„Ég bara get ekki ímyndað mér
þann tíma í bókmenntasögunni þar
sem þetta hefur ekki verið algengt
stef þannig að mér er fyrirmunað að
sjá punktinn. Ég einfaldlega skil
ekki hvað fólk er að tala um.“
Staða skáldsögunnar í fjölmiðla-
heimi dagsins í dag — örstutt?
„Lesendur skáldsögu og bók-
mennta er að fækka og á eftir að
fækka frá því sem verið hefur. En
hversu mikil áhrif það mun hafa á
skáldsögugerð á ég erfitt með að sjá.
Það hefur verið hálfgert fríkástand á
þessari öld — að meirihluti fólks
kunni að lesa - - fyrr var þetta af-
markaður og lítill hópur sem hafði
aðgang að bókum án þess að þær
sem slíkar væru verri á nokkurn
hátt. Hvað var stór hluti almenn-
ings í Rússlandi að lesa þega Do-
stojevskí var að skrifa sín verk?
Ólæsi er mikil ógæfa sem nauðsyn-
legt er að bregðast við og hafa
áhyggjur af en við skulum samt
muna að ólæsi er ekki eingöngu
vandamál bókmenntanna heldur
fyrst og fremst þeirra sem ekki
kunna að lesa.“
Það var nefnilega það. -JBG
Töluverð breyting hefur orðið í
leikhúslífi landsmanna á undan-
förnum árum. Samkeppnin við
Þjóðleikhúsið og Borgarleikhúsið
fer vaxandi og mikil gróska er í litl-
um atvinnuleikhúsum. Að sögn
Stefáns Baldurssonar Þjóðleik-
hússtjóra og Sigurðar Hróarsson-
ar, leikhústjóra í Borgarleikhúsinu,
hefur þessi aukna samkeppni ekki
orðið til þess að dregið hafi úr að-
sókn í stóru leikhúsunum og í
haust hefur hún verið svipuð og á
sama tíma í fyrra.
„Aðsóknin er búin að vera virki-
lega fín á allar sýningar hjá okkur,“
segir Stefán. „Það er merkilegt
nokk hversu vel hefur gengið mið-
að við hvað það eru margar góðar
sýningar í gangi.“
500 áhorfendur komast fyrir í
stóra salnum og í haust er búið að
sýna Gauragang 20 sinnum fýrir
8.932 áhorfendur og Gaukshreiðrið
12 sinnum fyrir 3.581 áhorfanda.
Auk áðurnefndra verka hefur óper-
an Vald örlaganna verið sýnd þar 15
sinnum fyrir 6.410 áhorfendur og
barnaleikritið Snædrottningin 7
sinnum fyrir 2.514 áhorfendur.
1.438 gestir hafa séð Dóttur Lúsifers
á 19 sýningum á litla sviðinu en sal-
urinn tekur 90 áhorfendur. Smíða-
verkstæðið er hins vegar nokkuð
stærra og rúmar 150 áhorfendur en
Sannar sögur af sálarlífi systra hefur
verið sýnt þar 24 sinnum í haust
fyrir 3.035 manns.
Samtals hafa því 25.910 gestir
komið í Þjóðleikhúsið í haust á
samtals 97 sýningar. Á sama tíma í
fyrra voru gestir leikhússins 19.573
en sýningar nokkru færri, eða 88.
Árið 1992 var hins vegar metár í
Þjóðleikhúsinu með 141 sýningar og
34.923 áhorfendur.
Sigurður Hróarsson leikhústjóri
hjá Leikfélagi Reykjavíkur segist
vera „bærilega ánægður“ með
áhorfendasfjöída Borgarleikhúss-
ins, um 19.800 gestir hafa mætt á
leiksýningar LR frá því sýningar
hófust í haust. Hér er um töluverða
fækkun að ræða því á sama tíma í
fyrra höfðu tæplega 25.000 manns
skilað sér í hús. Flestir hafa farið á
gamanleikinn Leynimel 13 eða um
9.400 áhorfendur. Verkið hefur
verið sýnt 24 sinnum en 520 áhorf-
endur komast í stóra salinn. Leik-
ritið Óskin hefur gengið hlutfalls-
lega betur en nú er búið að sýna
það 47 sinnum fýrir samtals um
4.700 áhorfendur í minni salnum
sem tekur um 140 gesti.
Unglingaleikritið Ófælna stúlkan
hefur fengið góðar viðtökur að
sögn Sigurðar en um 1100 leikhús-
gestir hafa komið á þær 9 sýningar
sem er lokið.
Leikritið Hvað um Leonardo?
sem var sýnt aðeins 13 sinnum á
stóra sviði Borgarleikhússins verð-
ur að teljast flopp haustsins í leik-
húsunum ef litið er til fjölda áhorf-
enda en einungis 4.200 gestir
mættu á það. Sigurður segir því til
skýringar að verkið hafi verið þess
eðlis hann hafi ekki búist við fleiri
gestum og sé sáttur við útkomuna
þegar á heildina er litið.
Frú Emilía er líklega stærsta „litla
atvinnuleikhúsið“ en það er með
sýningar í Héðinshúsinu við Selja-
veg. I fyrra komu samtals 10.000
áhorfendur á sýningar þar en leik-
húsið hefur farið rólega af stað í ár.
Macbeth var sýndur 16 sinnum fýr-
ir 1200 áhorfendur en það þykir vel
viðunandi útkoma á verki eftir
Shakespeare.
Kirsuberjagarður Tjekovs gengur
hins vegar gíimrandi vel og verið
nær uppselt á þær 13 sýningar sem
þegar hafa verið. Um 1400 áhorf-
endur hafa séð Kirsuberjagarðinn
en salur Frú Emilíu tekur rúmlega
100 hundrað áhorfendur. Farand-
uppfærsla á barnaleikritinu Ævin-
týri Trítils hefur loks verið sýnd
tvisvar síðan í haust en 103 sýningar
voru á því í fyrra. Ómögulegt er að
segja til um áhorfendafjölda á far-
andsýningum þar sem leikhúsin
sjálf standa ekki fyrir sölu aðgöngu-
miða á slíkar sýningar.
Möguleikhúsið leggur einnig
mikið upp úr farandsýningum en
það hefur sýnt Umferðarálfinn
Mókoll um 60 sinnum í haust auk
jólaleikritsins Trítiltopps, sem boð-
ið er upp á í húsnæði leikhússins
við Hlemm. Trítiltoppur hefur ver-
ið sýndur um 15 sinnum fyrir nær
ftillu húsi.
Kaffileikhúsið í Hlaðvarpanum
við Vesturgötu var stofnsett í haust
og hefur farið af stað með fítons-
krafti. Leikhúsið hefur aðeins verið
starfrækt í tvo mánuði og tekið inn
2000 áhorfendur á 30 sýningar á
þeim fimm verkum sem það hefur
þegar frumsýnt. Mesta aðsóknin
hefur verið á Sápu eftir Auði Har-
alds en á þá sýningu rúmast um 90-
áhorfendur í salnum. Leikhúsgestir
virðast kunna vel að meta að geta
komið og snætt kvöldverð fyrir
sýningu og notið hennar síðan yfir
kaffibolla eða rauðvínsglasi.
-lae
15.00 Alþingi
17.00 Fréttaskeyti
17.05 Leiðarljós
17.50 Táknmálsfréttir
18.00 Jól á leið til jarðar
18.05 Þyturílaufi (11:65)
18.25 Hafgúan (4:13)
19.00 Flauel
19.15 Dagsljós
19.45 Jól á leið til jarðar (e)
20.00 Fréttir, íþróttir og veður
20.40 Danska Þorpið (4:12)
21.10 Ævi og samtíð Jesú
2. þáttur: Hver var Jesús?
22.05 Músin i horninu
Breskt sakamátafjör eftir Ruth
Rendell með Wexford töffara.
23:00 Ellefufréttir
23.20 Viðskiptahornið
23.30 Dagskrárlok
13.30 Alþingi
16.45 Viðskiptahornið (e)
17.00 Fréttaskeyti
17.05 Leiðarljós
17.50 Táknmálsfréttir
18.00 Jól á leið til jarðar
18.05 Molóbúamýri (2:13)
18.30 SPK(e)
19.00 Eldhúsið
19.15 Dagsljós
19.45 Jól á leið til jarðar
20.00 Fréttir, íþróttir og veður
20.45 Staupasteinn (25:25)
Siðasta bjórglasið.
21.10 Músin i horninu (2:2)
22.05 island, Norðurlönd
og Evrópa
Umræðuþáttur.
23.00 Ellefufréttir og
dagskrárlok
13.30 Alþingi
17.00 Fréttaskeyti
17.05 Leiðarljós
17.50 Táknmálsfréttir
18.00 Jól á ieið til jarðar
18.05 Myndasafnið
18.30 Völundur
19.00 Einn-X-tveir
19.15 Dagsljós
19.45 Jól á leið til jarðar (e)
20.00 Fréttir, íþróttir og veður
20.50 i sannleika sagt
21.45 Nýjasta tækni og vísindi
22.10 Finlay læknir (6:6)
23.10 Tíu minútur yfir
ellefufréttir
23.25 Einn-X-tveir (e)
23.40 Dagskrárlok
09.00 Sjónvarpsmarkaðurinn
12.00 Hlé
17.05 Nágrannar
17.30 Vesalingarnir
17.50 Móses
18.15 Táningarnir í Hæðagarði
18.45 Sjónvarpsmarkaðurinn
19.19 19:19
20.20 Eiríkur
20.50 Matreiðslumeistarinn
21.40 Fimmburarnir (2:2)
23.20 Rósastríðið
01.15 Dagskrárlok
09.00 Sjónvarpsmarkaðurinn
12.00 Hlé
17.05 Nágrannar
17.30 PéturPan
17.50 Ævintýri Villa og Tedda
18.15 Ég gleymi þvi aldrei
18.45 Sjónvarpsmarkaðurinn
19.19 19:19
20.20 Sjónarmið Stefáns Jóns
20.50 Visasport
21.30 Handlaginn heimilisfaðir
22.00 Þorpslöggan
22.50 New York löggur (6:22)
23.40 Raising Arizona
Eftir Coen-bræður. Ein besta
mynd i heimi.
01.10 Dagskrárlok
09.00 Sjónvarpsmarkaðurinn
12.00 Hlé
17.05 Nágrannar
17.30 Litla hafmeyjan
17.55 Skrifað í skýin
18.15 Visasport
18.45 Sjónvarpsmarkaðurinn
19.19 19:19
20.20 Eiríkur
20.55 Melrose Place (20:32)
21.50 Stjóri
22.40 Tiska
23.10 Veðmálið
Dogfight Ágæt mynd með River
Phoenix. Nokkrir landgönguliðar
stunda þann leik á barnum að
reyna að pikka upp Ijótustu gell-
una. River krækir ieina ófriða en
verður svo hrifinn af henni og
spinnast þá upp mörg siðfræðiieg
vandamál.
00.40 Dagskrárlok
Miðvikudagur 14. desember
Grín í akkorði
andans. I listum eru árangursríku
verkin þau sem opna nýja mögu-
leika og nýja sýn, hin árangurs-
minni eru þau sem einungis stað-
festa og endurtaka það sem er full-
reynt.
Kosturinn við smæð gallerís
Birgis Andrésssonar er að áhorf-
andinn þarf ekki að óttast truflun
frá kraðaki of margra verka. En er
hægt að gefa litlu verki í 14 m2 gall-
eríi fjórar stjörnur á sama tíma og
hent er gaman af úttroðnum sýn-
ingum á heimsfrægu fólki í öðrum
sölum bæjarins og þykir gott ef þær
sýningar komast af núllpunktinum
og fá ýmist hauskúpu eða eina
stjörnu? Svarið er einfalt: nýir
möguleikar eru óteljandi sinnum
meira virði en ráðaleysið, íhaldið
og þvermóðskan. Þess vegna væri
eðlilegt að ein sýning eða eitt verk
fengi þúsund stjörnur en öll hin
verkin væru brennimerkt með
hauskúpu til marks um dauðan
hugsunarhátt. Það hefur því meira
gildi í Islandskynningu að bera
fram þó ekki væri nema ígildi einn-
ar stjörnu, eins neista, á við þúsund
þorsk- og sviðahausa.
I gamla daga áttu börn og ung-
lingar til að stökkva óvænt upp á
bakið hvert á öðru, sá sem lyppað-
ist niður var kallaður fransbrauð, sá
sem stóð var kallaður rúgbrauð. Nú
standa íslandskynningabessarnir,
hvort sem þeir kallast nú Gunnar,
Bera, Halldór, Þorgeir, Pétur, Jak-
ob, fisksalar og útflytjendur,
ónefndir listamenn eða dularfullir
útlendingar, frammi fyrir því hvort
setja eigi fransbrauð, rúgbrauð eða
jafnvel skútuskonrok í pakkana. —
Því meira sem maður skoðar lista-
heiminn því ljósara verður að hve
miklu leyti hann snýst um mat.
■ Nýir möguleikar eru þúsund
stjörnu virði á sama tíma og of-
gnóttin og listarulsið ætti að fá
jafngildi i sviðahausum og
þorskhausum sem þó má setja í
pottana svo enginn fari svangur
heim. Halldór hefur kreist nýja
sýn og nýja möguleika út úr
hrauninu með kyndlum sínum
og eldibröndum. Við skulum
fylgjast með flugi og litbrigðum
hraunflugnanna. Ef gestirnir
taka upp á þvi að drekka úr
marglitum flöskum Halldórs þá
býður Birgir galleriisti upp á
rúgbrauð eða skútuskonrok.
Imbakassinn
StöÐ 2
•kk
Eftir mikla yfirlegu hef ég kom-
ist að markmiði grínþátta. Þeir
eiga að vera fyndnir. Eða það held
ég. Imbakassinn á Stöð 2, sem hef-
ur verið í gangi síðan Spaugstof-
unni fækkaði um tvo fyrir nokkr-
um árum, tekst sárasjaldan að vera
beint sprenghiægilegur, en hann er
oftast alveg la la, með frávikunum
hundleiðinlegur og góður. Hund-
leiðinlegustu lægðunum ná spaug-
ararnir í söng sínum á meintum
grínvísum um stjórnmálamenn.
Þær ætti að einangra við Skaupið,
en helst að flytjast eingöngu á
Þorrablóti Alþingis. Þó vissulega sé
grínsmekkur manna misjafn get ég
ekki ímyndað mér að nokkur hafi
gaman að samansúrruðum rullum
um Jón Baldvin þetta og Ólaf
Ragnar hitt.
Skemmtilegast er að Imbakass-
anum þegar fjórmenningarnir fá
einhverja frétt með grínvænni hlið
upp í hendurnar og ná að kreista
eitthvað annað en hið augljósa gys
út úr efninu. Þó er oftast keyrt í
það sem auðveldast er og sjaldan
reynt að spinna úr efninu og flytja
það í hærri grínhæðir. Líklegast
hafa grínararnir ekki mjög mikinn
tíma til undirbúnings, enda mikið
bókaðir á öðrum vettvangi, og því
kannski ekki hægt að biðja um
útpælt grín. Þetta grínakkorð skýr-
ir einnig hið mikla magn ófynd-
inna aulabrandara, oft tengdu tví-
hliða merkingu orðasambanda (til
dæmis „að breiða yfir“), sem flæð-
ir ótæpilega um Imbann.
Grínararnir eru án nokkurs efa
helstu grínhetjur þjóðarinnar til
margra ára og hafa komið hverjum
kjafti til að hiæja um áraraðir.
Laddi er auðvitað kóngurinn, er
elstur í spaughettunni og á að baki
stanslausa sigra. Honum tekst oft
ágætlega upp þó langt sé orðið síð-
an hann fann upp verulega góða
týpu. Það sama má segja um
Sigga. Flestar nýju týpurnar hans
„Grínararnir eru án
nokkurs efa helstu
grínhetjur þjóðarinn-
ar til margra ára og
hafa komið hverjum
kjafti til að hlœja um
áraraðir.“
tala eins og meistaraverkin, Ragnar
Reykás og Kristján heiti ég. Á með-
an Laddi og Siggi hafa sérhæft sig í
týpunum eru Pálmi og Örn sleipir
í herminu. Þeirra grín byggir aðal-
lega á skopstælingum, og á meðan
Örn er farinn að þreytast sem Dav-
íð Oddsson og Kristján Jó-
hannsson er Pálmi ferskari: Til
dæmis var túlkun hans á Jóni Við-
ari leikhúsgagnrýni æðisleg þó
textinn væri þunnur og byggður á
óyfjrbreiddum sárindum leikara.
Á meðan gömlu grínkóngarnir
gantast með misjöfnum árangri
eru blikur í lofti. Radíusbræður
taka þeim gömlu fram í skemmti-
legheitum og frumleika og ef nýja
prógrammið þeirra verður eitt-
hvað í líkingu við Limbó verður
gaman að vera fyrir framan sjón-
varpið eftir áramót. Einhvers stað-
ar hljóta svo að vera fyndnir menn
í skáp, Jón Gnarr og Siggi Best
ættu til dæmis að troða sér í sjón-
varpsþátt því leikþátturinn „Við-
gerðarmenn í vanda“, sem verið
hefur á stopulli dagskrá á Rás 2, er
ekkert annað en grínsnilld af bestu
gráðu. Svo má ekki gleyma Hjálm-
ari Hjálmars, sem er til alls vís ef
hann nennir og fær pláss.
Til að eiga einhvern séns í upp-
rennandi grínhetjur þurfa Imbak-
assamenn að standa sig betur.
Helst að segja upp í leikhúsinu og
hætta öðru sukki. Grín í akkorði
verður aldrei annað en sæmilegt
grín sem er farið að missa tenn-
urnar.B