Helgarpósturinn - 07.11.1996, Blaðsíða 14

FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER1996
14
Pt»Wípp» UtýKiHifv
Bráöum koma blessuð jólin. Flestir sem á annað borð líta í bók fá aðkenningu eftir
væntingar og spennu á þessum tíma árs. Sem betur fer hefur bókaútgáfa á öðrum
árstíma aukist heldur, en aðalvertíðin er eftir sem áður nóvember og desember.
Foreldrar, kennarar og aðrir sem sinna börnum velta fyrir sér hvað verði á boðstólum
fyrir börn og unglinga. Anna Dóra Antonsdóttir stakk sér á kaf í barnabókaflóðið...
□ □
D
0
D
Gttníib Bctgstfttm
bækur
Eins og allir vita eru bækur í
harðri samkeppni við aðra
miðla nútímans, ekki síst
barnabókin. Hún keppir um at-
hygli barna við ofursterka fjöl-
miðla og heldur sínu, eða
hvað? Til að standast þessa
samkeppni þarf barnabókin að
vera vel úr garði gerð og vand-
að til verka, allt frá samningu
til sölu.
Að hverju leitar fólk þegar
það velur bækur fyrir börn sín
eða annarra? Ef til vill hvort
þær eru þýddar eða íslenskar,
hvort höfundar séu þekktir,
það er hugað að útliti, mynd-
efni, leturgerð og -stærð og
mörgu fleiru. Það má ekki
gleymast að fjölmörg börn eiga
í erfiðleikum með lestur og því
fleiri bækur við allra hæfi,
þeim mun betra.
í öllu fárinu verður bókin að
vekja athygli til að seljast og
máttur auglýsinga er mikill.
Þannig er ekki gefið að merki-
legasta bókin seljist best.
Metnadur fyrir hönd barna
Því verður ekki neitað að
heldur er hlutur íslenskra
barnabóka rýr, miðað við
þýddar bækur. Bækur fyrir
yngri börn eru dýrar í fram-
ieiðslu. Þar eru meiri kröfur
um myndefni, þær þurfa að
verðleggjast hátt og dýrar
bækur seljast illa. Mun ódýr-
ara er að þýða og gefa út er-
lendar bækur. Utgefendur
kvarta einnig undan því að lítið
sé skrifað á íslensku sérstak-
lega ætlað unglingum.
Það ætti að vera metnaður
íslenskra rithöfunda að semja
meira fyrir börn og unglinga.
Vissulega er margt vel gert og
má ekki vanþakka það, en bet-
ur má ef duga skal. Þarna er
kjörið fyrir rithöfunda og út-
gefendur að taka höndum sam-
an og bæta um betur.
Einu sinni var...
Ævintýrabækur fljóta stund-
um með í flóðinu sem betur
fer. Svo er einnig að þessu
sinni en mætti vera meira. Og
hvað með íslensku þjóðsög-
urnar? Að mestu leyti eru þær
óplægður akur og fjarska óað-
gengilegar nútímabarninu,
þótt fátt hafi börn meira gam-
an af að heyra en þjóðsögurn-
ar okkar með öllum sínum
minnum, dulúð og þjóðhátta-
lýsingum. Rammíslenskar
draugasögur eru kannski ekk-
ert verra lestrarefni fyrir börn
en erlendur afþreyingariðnað-
ur. Einstaka barnabókahöfund-
ur hefur nýtt sér efni þjóð-
sagna, s.s. huldufólks- og álfa-
sögur, í bækur sínar en mætt-
um við fá meira að heyra!
íslenskar bækur
1996 — stiklað á stóru
Haft var samband við nokk-
ur útgáfufyrirtæki til að fá for-
smekk þess sem er komið eða
væntanlegt á markað á næst-
unni og flokkast undir barna-
og unglingabækur. Eðlilega
leggja stærstu forlögin mest til
barnabóka. Mál og menning
gefur út ríflega þrjátíu titla
undir þessum hatti, endurút-
gáfur ekki taldar með. Þar af
eru þrettán bækur eftir ís-
lenska höfunda. Þar má nefna
tvær unglingabækur, Ég get
svarið það eftir Þorstein Mar-
elsson og Geta englar talað
dönsku? eftir Þórð Helgason,
Hér á reiki eftir Gunnhildi
Hrólfsdóttur, Sól yfir Dimmu-
borgum eftir ungan mann, Úlf-
ar Harra Elíasson og Leikum
leikrit, leikritasafn fyrir börn,
sem inniheldur að auki hagnýt-
ar leiðbeiningar fyrir unga leik-
ara. Himinninn litar hafið blátt
er ný bók eftir Sólveigu
Traustadóttur og Hraunið er
nokkurs konar jarðsaga fyrir
v
itli íundi
DANiELA KULOT-FRISCH

VcVCl °9
l T*" o C • • • «
o
• o o
börn eftir Guðmund Pál
Ólafsson. Einnig er Mál
og menning með Prakk-
arasögu, táknmálsbók
fyrir heyrnarlaus börn,
og er það nýlunda. Ekki
er hægt að sleppa því að
nefna endurútgáfur á
perlunum Lísu í Undra-
landi og Litla prinsinum,
sem ugglaust verða
mörgum hugarléttir í
skammdeginu.
Vaka-Helgafell er á
þessu ári með 34 titla
alls í barna- og unglinga-
flokknum, þar af tólf inn-
an bókaklúbba. Að sögn
er þetta ívið minna en
stundum áður. Þarna
kemur ný bók eftir Guðrúnu
Helgadóttur, Ekkert að marka,
verðlaunasagan Grillaðir ban-
anar eftir Ingibjörgu Möller og
Fríðu Sigurðardóttur, Saltfisk-
ur í strigaskóm eftir Guðrúnu
Eiríksdóttur og Hlini kóngsson.
Vaka-Helgafell er líka með for-
vitnilega bók, Vér unglingar,
nokkurs konar alfræðibók fyrir
unglinga.
Skjaldborg býður tólf nýja
titla í barna- og unglingageir-
anum og talsverða endurút-
gáfu. Á lausu er ný unglinga-
bók eftir Smára Frey og Tómas
Gunnar, Jói Jóns, Kiddý Munda
og dularfullu skuggaverurnar er
bók fyrir börn upp að fermingu
eftir Kristján Jónsson og Stafa-
karlarnir er stafabók fyrir börn
eftir Bergljótu Amalds. Þess
má geta að Skjaldborg er með
nýja bók um Bert — Játningar
Berts, en bækurnar um Bert
hafa verið metsölubækur und-
anfarin ár þótt minna sé úr því
gert ef barnabók fer hátt í sölu.
Barnabók eftir Vigdísi
Iðunn er að þessu sinni með
þrjár barna- og unglingabæk-
ur, allar eftir íslenska höfunda.
Þetta eru unglingabókin Þoku-
galdur eftir Iðunni
Steinsdóttur, Raggi
litli og Pála kanína,
bók ætluð yngri börn-
um eftir Harald S.
Magnússon, og
barnabókin Gauti vin-
ur minn eftir Vigdísi
Grimsdóttur og verð-
ur gaman að sjá
hvernig til tekst eins
og ævinlega þegar
kunnir höfundar taka
sig til og sinna lestrar-
þörf barna.
Bókaútgáfan Bjart-
ur sendir frá sér eina
barnabók eftir Illuga
Jökulsson, Silfur-
krossinn. Hún fjallar
um unga fjölskyldu
sem flytur í nýtt hverfi í borg-
inni og þarf að takast á við ým-
is vandamál í framhaldi af því.
Ormstunga gefur út barna-
bók eftir Vestur-íslendinginn
William Valgarðsson. Hún
heitir Thor og er verðlaunabók
frá Kanada. Einnig er Orm-
stunga með unglingabókina
Fjölmóðssögu föðurbetrungs eft-
ir sjálfan Kristin R. Ólafsson í
Madrid.
Frá Fjölva koma teikni-
kennslubækurnar Lœrum að
teikna dýrin í sveitinni og Lœr-
um að teikna gœludýrin okkar.
Áætlað er að gefa út fleiri bæk-
ur í þeim flokki og eflaust geta
þær orðið kennurum haukar í
horni. Ennfremur koma frá
Fjölva Óþekktarormarnir Benni
og Binni eftir Gerði Bemdsen,
myndabók eftir Áshildi Har-
aldsdóttur og aðdáendum
Tolkiens skal bent á að þótt
ekki komi bók eftir hann kem-
ur út bók um hann, Hugarlend-
ur Tolkiens, í þýðingu Þor-
steins Thorarensen.
Forlagið gefur út bókina
Beinagrind með gúmmíhanska
eftir Sigrúnu Eldjám og endur-
útgefur Gleym mér ei með
myndum Sigrúnar og texta
Þórarins Eldjára.
Barnabókaútgáfan sendir á
almennan markað fjórar bæk-
ur fyrir yngri lesendur. Það er
lofsvert framtak, því alltaf
vantar lesefni af þessu tagi.
Þær heita Hjördís, Dagur í lífi
Skarpa, Fílön frá Alexandríu og
Veðurtepptur. Allar eftir ís-
lenska höfunda og íslenskir
listamenn myndskreyta sög-
urnar.
Hér hefur verið stiklað á
stóru og margt er ótalið. Ætlun
Helgarpóstsins er að fjaila um
nýjar barnabækur eftir því
sem þær berast og tök verða á.
Bókaþjóðin reynir að standa
undir nafni og muna að grunn-
ur að bóklestri er lagður á
barnsaldri.
Aldahvörf á íslandi
Lífið bæði og
lánið ervalt...
★★ og hálf
lvis er í hernum og Buddý í
gröfinni." Þetta eru upp-
hafsorð sögunnar Draumar und-
ir gaddavfr eftir Elías Snæland
Jónsson. í inngangskafla eru
raktar áfram ýmsar sögulegar
staðreyndir um ísland og um-
heiminn og sæmilega upplýst-
um lesanda er ljóst að tími sög-
unnar er árið 1959.
Hér er sögð saga 14 ára pilts,
Jóns Mikaels, og sumarlangrar
dvalar hans í ónafngreindu
plássi á Suðurnesjum. Mannlíf-
ið litast af nábýlinu við herstöð-
ina, sem er hinum megin við
gaddavírinn. Þetta er þunga-
miðja sögunnar. Fortíð Jóns
Mikaels er einnig rakin. Sú saga
er sögð í seinni hluta hvers
kafla með skáletri. Þar kemur
fram að hann er prestssonur úr
norðlenskri sveit og var sendur
á berklahæli þar sem hann hef-
ur dvalið í tvö ár. Þaðan er
hann nýkominn þegar sagan
hefst.
Allt í kringum Jón Mikael á
sér stað togstreita sem á rætur
að rekja til herstöðvarinnar.
Vinnufélagarnir úr bæjarvinn-
unni, sem allir eru karlmenn,
rífast um pólitík. Þar sker sig úr
Jóhann ísidór, helsti félagi Jóns
Mikaels, sem er kommi og for-
aktar Kanann. Aðrir vinnufélag-
ar eru á annarri línu í pólitík,
ekki síst Sæmi. Hann hefur hins
vegar verið kokkálaður af amer-
ískum hermanni og félagarnir
núa honum því stöðugt um nas-
ir.
Söguhetjan Jón Mikael hefur
húsaskjól hjá frændfólki, í sam-
býli við þrjár konur, mæðgurn-
ar Sigrúnu og Viggu og utanbæj-
arstelpuna Sissu. Sigrún vinnur
á Vellinum og Sissa á amerískan
kærasta sem hún hefur tekið
fram yfir áðurnefndan Sæma,
vinnufélaga Jóns Mikaels. Ná-
býlið við kvenfólkið kveikir í
Jóni Mikael auk þess að skerpa
á pólitískum andstæðum. Sam-
bönd Sissu leiða líka til upp-
gjörs þar sem sagan nær há-
punkti.
Dvölin á berklahælinu er ekki
síður mótunartími fyrir sögu-
hetjuna. Dauðinn er stöðugt ná-
lægur og undir lok dvalarinnar
sér hann á bak sálufélaga og
föðurímynd sem kallar sig raun-
ar fóstbróður hans. Átökin um
herstöðina ná raunar einnig inn
fyrir veggi hælisins og undir-
strika hvaða þunga málið hefur
í þjóðfélagi kaldastríðsáranna.
Áður er minnst á andstæður í
sögunni. Þær liggja einnig í því
að tefla gamla tímanum gegn
þeim nýja. Jón Mikael er sveita-
piltur. Þegar hann kemur á Suð-
urnes hrekkur hann jafnan í kút
þegar herflugvélarnar fljúga yf-
ir. I lokin kippir hann sér ekkert
lengur upp við flugvélagnýinn.
Nýi tíminn hefur haldið innreið
sína, gamli tíminn er horfinn. Á
þessu er einnig hnykkt með
samskiptum Sissu og föður
hennar. Hann kemur að vestan
til að sækja hana. Hún getur
ekki farið heim, þangað er ekk-
ert að sækja. Þróuninni verður
ekki snúið við. Og það er tím-
anna tákn að eftir sumardvölina
fer Jón Mikael til Reykjavíkur.
Foreldrar hans eru fluttir úr
sveitinni.
Sagan er sögð í þriðju per-
sónu en þó þannig að hugsanir
söguhetjunnar skjóta stundum
upp kollinum. Þá er sagan sögð
í nútíð, hvort heldur er sagan af
Suðurnesjum eða sú af hælinu.
Þessi aðferð skilar sér vel, les-
andinn lifir sig meira inn í sög-
una fyrir vikið. Þá er ástæða til
að geta þess að sögusviðin tvö
eru tengd saman innan hvers
kafla þannig að frásögnin af
hælinu hefst með sama orða-
lagi og Suðurnesjasagan endar.
Persónur sögunnar eru misjafn-
lega veigamiklar. Bragi, fóst-
bróðirinn á hælinu, og vinnufé-
laginn Jóhann ísidór eru skýr-
ustu manngerðirnar. Aðrar eru
óljósari og hefðu að ósekju
mátt fá skýrari mótun. Aðal-
söguhetjan virkar t.d. heldur
aðgerðarlítil. Það má þó skýra
með því að Jón Mikael er „sak-
laus áhorfandi", barn sem upp-
lifir það sem fyrir augu ber án
þess að taka beinan þátt í at-
burðunum.
Útkoman í heild er annars
góð, hvað sem öðru líður. Les-
andinn upplifir þennan tíma
sterkt í gegnum söguna. Það er
heldur ekki reynt að klæða
hann í rósrauðan búning nost-
algíunnar. Þetta var sannarlega
mikill átaka- og umbrotatími í
íslenskri sögu. En það er engin
ástæða til að sakna hans fremur
en kalda stríðsins.
Oddgeir Eysteinsson
★ ★★
tfsklukkan tifar heitir verð-
launabók úr fyrstu sam-
keppni um Bókmenntaverð-
laun Halldórs Laxness hjá
Vöku-Helgafelli. Höfundurinn
er 26 ára gamall austanmaður,
Skúli Bjöm Gunnarsson. Hér
eru á ferð smásögur, tólf tals-
ins og skiptast í fjóra hluta
sem hver hefur yfirskrift sinn-
ar árstíðar. Sögunum er skipt
jafnt á árstíð þannig að hver
þeirra fær þrjár sögur í sinn
hlut og ber fyrsta saga hvers
hlutar raunar titil viðkomandi
árstíðar. Sögurnar tvær sem
eftir koma eiga sér og stað í
andblæ hverrar árstíðar.
Þetta er nokkuð óvenjulegur
rammi. Sögurnar tengjast ekk-
ert innbyrðis en skapa eigi að
síður ákveðna heildarmynd.
Sögurnar eru mislangar og
„inngangssögurnar“ eiga það
sameiginlegt að vera örstuttar.
Það er spurning hvort hægt er
að tala þar um sögur í eiginleg-
um skilningi. Með þetta í huga
þarf það ekki að koma á óvart
að stíll höfundarins er mjög
knappur en jafnframt hlaðinn
merkingu víðast hvar. Þá er ná-
kvæmni einnig einkenni á frá-
sagnarhætti hans. í sumum
sögunum er notast við fyrstu-
persónufrásögn en þriðjuper-
sónufrásögn í öðrum, ýmist
hlutlæga eða með alvitrum
höfundi.
Fyrsta saga hverrar árstíðar
er náttúrulýsing sem undir-
strikar hvaða árstíð er á ferð-
inni. Fulltrúi haustsins er söln-
að laufblað, mús fyrir veturinn,
þrjár rjúpur kynna vorið og
kóngafiðrildi er málsvari sum-
arsins. Þá er það athygli vert
að hjá öllum þessum fulltrúum
árstíðanna kemur barn við
sögu, ýmist drengur eða
stúlka. Sögurnar innan hverrar
árstíðar tengjast ekki en þó er
ástæða til að nefna að báðar
„sumarsögurnar“ gerast í út-
löndum að inngangssögunni
undanskilinni.
Flestar sögurnar eru harm-
rænar; dauðaslys, sjálfsmorð,
lömun og eyðni er m.a. umfjöll-
unarefni þeirra. Maðurinn and-
spænis dauðanum er því við-
fangsefni þeirra flestra. Það
má e.t.v. spyrja sem svo hvort
sú staðreynd sé ekki í mótsögn
við titilinn, hvort ekki væri