Helgarpósturinn - 07.11.1996, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER1996
19
v
F orsetakosningamar í
Nikaragua og mikilvægi
granna
Iýafstaðar forsetakosning-
ar í Nikaragua eru þriðju
lýðræðislegu forsetakosning-
arnar á öldinni. Þeir frambjóð-
endur sem börðust um sigur-
inn voru fyrrverandi forseti
landsins, vinstrimaðurinn
Daniel Ortega, og hægrimað-
urinn Amoldo Alemán. Valið
var erfitt fyrir þorra þjóðarinn-
ar og tvísýnt um niðurstöður
fram á síðustu stundu. Ortega
boðaði enduruppbyggingu
heilsugæslu og menntakerfis
og baráttu gegn fátækt. Ale-
mán er á hinn bóginn ný-frjáls-
hyggjumaður og boðaði að
jörðum smábænda yrði skilað
til stórlandeigenda frá
Somoza-tímanum. Alemán
sigraði með upp undir helm-
ingi atkvæða. Hvað veldur?
Svarið er að miklu leyti falið í
velþóknun Bandaríkjanna á
Alemán umfram Ortega og
áhrifum þeirrar velþóknunar á
líf almennings í Nikaragua.
Nikaragua er í Mið-Ameríku,
rétt sunnan við Mexíkó. Það
liggur bæði að Atlantshafi og
Kyrrahafi, er frjósamt og auð-
ugt að náttúruauðlindum.
Þrátt fyrir það er uppundir
helmingur landsmanna með
litla eða enga vinnu, þrjú af
hverjum fjórum heimilum í
landinu undir fátæktarmörk-
um og heilsugæsla og mennta-
kerfi í molum. Þó er ekki langt
síðan Nikaragua var fyrirmynd
annarra landa í rómönsku Am-
eríku í menntamálum, atvinnu-
málum og húsnæðisuppbygg-
ingu og var kallað „fyrirmynd-
arland í heilbrigðismálum“ af
Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
un Sameinuðu þjóðanna,
WHO, vegna stórkostlegrar
uppbyggingar í heilsugæslu og
árangurs við bólusetningar.
Sviptingarnar í lífi almenn-
ings í Nikaragua síðustu tutt-
ugu ár eða svo hafa verið ótrú-
legar. Á fjórða áratugnum
komst Somoza-fjölskyldan til
valda og rak landið eins og fjöl-
skyldufyrirtæki fram til 1979
þegar henni var steypt í al-
mennri byltingu. Somoza-fjöl-
skyldan hafði dafnað vel undir
verndarhendi Bandaríkjanna
og haft greiðan aðgang að þró-
unaraðstoð sem fór að mestu
til einkanota. Þegar fjölskyldan
flúði svo til Bandaríkjanna eftir
byltingu skildi hún við landið í
skuldafeni. En þar sem bylting-
arstjórnin naut velvildar og
stuðnings hvaðanæva úr heim-
inum, og hlutleysis frá Banda-
ríkjunum, fékk hún aðstoð við
að reisa landið úr rústum.
Aðstoð við umbætur
Fyrst var ráðist í lestrarher-
ferð því lestrarkunnátta var
réttilega álitin forsenda þess
að aðrar umbætur gætu átt sér
stað. Heilsugæsla hafði vart
verið til staðar nema fyrir ríka
borgarbúa en á skömmum
tíma tókst að byggja upp öfl-
uga, almenna heilsugæslu sem
átti ekki sinn líka í þessum
heimshluta, nema ef til vill á
Kúbu. Gífurlegur fjöldi sjálf-
Hvar eru
íþróttirnar?
Sigurður
Ágústsson
íþróttafrétta-
maður HP forfallaðist í
þessari viku vegna veikinda.
Við óskum Sigurði góðs bata
og gerum ráð fyrir honum í
næsta tölublaði.
boðaliða frá Evrópu, Kanada
og rómönsku Ameríku gerði
þessa umbyltingu mögulega.
Þessi uppgangstími stóð þó
ekki lengi, því skömmu eftir að
Ronald Reagan varð forseti
Bandaríkjanna gerbreyttist
stefna þeirra gagnvart Nikar-
agua. Áhrifavald Bandaríkj-
anna í Mið-Ameríku hafði
minnkað á áttunda áratugnum
og því skyldi breytt. Banda-
ríska leyniþjónustan þjálfaði
og fjármagnaði Contra-skæru-
liða sem börðust gegn sandin-
istastjórninni, fyrst í þeim til-
gangi að fella hana en þegar
ljóst varð að það gengi ekki var
markmiðið að valda sem mest-
um skemmdum. Contrar lögðu
megináherslu á að eyðileggja
skóla og heilsugæslustöðvar
og brenna uppskeru. Við þess-
ar efnahagshörmungar bættist
viðskiptabann Bandaríkjanna,
sem kom sér einstaklega illa
fyrir Nikaragua þar sem allt
vélknúið — allt frá rafmagns-
rakvélum til risaþotna — var
bandarískt. Auk þessa beittu
Bandaríkin áhrifum sínum í al-
þjóðlegum lána- og þróunar-
stofnunum til að koma í veg
fyrir að Nikaragua fengi frekari
fyrirgreiðslu.
Ofsóknirnar gengu svo langt
að Alþjóðadómstóllinn í Haag
dæmdi Bandaríkin í sekt fyrir
að rjúfa ítrekað lofthelgi Nikar-
agua og fyrir að loka aðalhöfn
þeirra með tundurduflum. Al-
þjóðadómstóllinn fyrirskipaði
að Bandaríkin skyldu láta af
slíkum aðgerðum. Ekkert var
þó að gert þegar bandarísk
stjórnvöld hunsuðu dóminn.
Bandaríkin
indar
styðja kommúnista
Fyrstu lýðræðislegu kosn-
ingarnar á öldinni voru haldn-
ar í Nikaragua 1984 þar sem
stjórn sandinista var fest í
sessi með glæsilegum sigri.
Aðrar kosningar voru haldnar
samkvæmt áætlun sex árum
seinna, árið 1990. Þá var efna-
hagslegur árangur byltingar-
innar að mestu genginn til
baka; helmingur þjóðartekna
fór til hermála og gífurlegt
mannfall hafði orðið í barátt-
unni við Contra-skæruliða.
Sagt var að hver einasta fjöl-
skylda í Nikaragua hefði misst
ástvin í stríðinu. Ekkert lát virt-
ist vera á hörmungunum og
ljóst að Bandaríkin mundu
aldrei láta af ofsóknum sínum
meðan sandinistar væru við
völd.
Bandarísk stjórnvöld beittu
sér fyrir því að fjórtán flokkar,
sem börðust gegn sandinist-
um, mynduðu með sér kosn-
ingabandalagið UNO og buðu
fram hægrikonuna Violetu
Chamorro til forseta. Hún
hafði reyndar verið meðlimur í
fyrstu byltingarstjórn sandin-
ista en fljótlega snúið baki við
félögum sínum. Sandinistar
buðu fram Daniel Ortega sem
áður.
Kosningasigurinn áfall
Þrátt fyrir allan mótbyrinn
var sandinistum hvarvetna
spáð öruggum sigri í kosning-
unum. Allar skoðanakannanir,
nema ein sem birtist í dagblaði'
UNO, voru samhljóða — ekk-
ert virtist geta ógnað stöðu
sandinista. Vissa manna um
niðurstöður kosninganna var
svo mikil að á kosninganóttina
voru bandarísk yfirvöld tilbúin
með fréttatilkynningu þar sem
þau lýstu kosningarnar ógildar
sökum kosningasvindls. Það
var því reiðarslag fyrir þjóðina
þegar í ljós kom að UNO hafði
sigrað naumlega. Var áfallið
slíkt að stuðningsmenn UNO
fögnuðu ekki einu sinni og göt-
ur borga og bæja voru auðar
eftir að úrslitin höfðu verið
kynnt. Þeir einu sem brugðust
við voru bandarísk yfirvöld,
sem í snatri skrifuðu nýja
fréttatilkynningu þar sem
kosningarnar voru lýstar lýð-
ræðislegar og heiðarlegar og
nýr forseti og þing boðin vel-
komin til starfa.
Nú hefði betri tíð átt að
blasa við fyrir Nikaragua.
Contra- skæruliðar voru hættir
að berjast og nutu ekki lengur
stuðnings Bandaríkjanna, við-
skiptabanni Bandaríkjanna
hafði verið aflétt og alþjóðleg-
ar lánastofnanir opnuðu fyrir
lán á ný. Hlutirnir voru samt
ekki svo einfaldir. Sandinistar
voru enn langstærsta og best
skipulagða fjöldahreyfingin í
Nikaragua með tögl og hagldir
bæði í verkalýðshreyfingu og
her. Brestir voru komnir í
bandalag UNO jafnvel fyrir
kosningar og fljótlega eft-
ir þær fór að fækka í
hópnum. Áður en kjör-
tímabilið var hálfnað
hafði helmingur flokk-
anna, sem upphaflega
stóð að UNO, yfirgefið
bandalagið. Helsta
ágreiningsefnið var sam-
vinna Chamorro við
sandinista — hún þótti
sýna þeim of mikla lin-
kind. Sandinistar notuðu
áhrif sín til að reyna að
koma í veg fyrir að land
væri tekið af smábænd-
um og fært aftur stórland-
eigendum sem átt höfðu
það fyrir byltingu, en út-
hlutun lands til smá-
bænda hafði verið lykill-
inn að efnahagsumbótun-
um í Nikaragua.
Allt eins og áður
UNO reyndist ófært um
að standa við kosninga-
loforðin. Contra-skæru-
liðar, sem lagt höfðu nið-
ur vopn eftir kosningarn-
ar, tóku upp vopn á ný, í
þetta sinn þó án stuðn-
ings Bandaríkjanna, og
hópur sandinista hefur
líka tekið upp vopn. Þrátt
fyrir að viðskiptabann
Bandaríkjanna hafi verið
fellt niður eru þau ekki
eins örlát á aðstoð og
ætla mætti. Þau setja sí-
fellt strangari skilyrði fyr-
ir aðstoð, krefjast sölu
ríkisfyrirtækja og að
gróðanum verði ráðstaf-
að til að borga þeim
bandarísku ríkisborgur-
um sem misstu eigur sín-
ar í byltingunni skaða-
bætur. Mánaðarlega er
gefinn út listi yfir þá sem
eiga að fá skaðabæturnar
og á honum er að finna
alla helstu glæpamenn
Somoza-stjórnarinnar.
Chamorro hefur þó náð
miklum árangri í að end-
urskipuleggja og fá felldar
niður erlendar skuldir
landsins. Rússland var
stærsti lánardrottinn
landsins — arfur þess frá
Sovétríkjunum — en rétt
fyrir forsetakosningarnar
í Rússlandi í sumar felldi
Boris Jeltsín niður 90
prósent skuldarinnar.
Ekki er ólíklegt að það
hafi staðið í sambandi við
stuðningsyfirlýsingar
Bandaríkjanna við fram-
boð hans til forseta.
Á sex ára valdatíma UNO
hefur lítið breyst til batnaðar í
Nikaragua. Erlendar skuldir
hafa minnkað eitthvað, en enn
er barist, menntakerfið er
hrunið, sem og heilsugæslan.
Nikaragua er á ný orðið næst-
fátækasta land rómönsku Am-
eríku, á eftir Haiti. Við þessar
aðstæður var boðað til þriðju
kosninganna í röð.
Með byssu
undir koddanum
Þetta er valið sem íbúar Nik-
aragua stóðu frammi í kosning-
unum: Hægrimaður sem nýtur
blessunar Bandaríkjanna og
gæti því tryggt frið jafnvel þótt
fátæktin ykist eða vinstrimað-
ur sem Bandaríkin eru andsnú-
in og gæti því átt óhægt um vik
þrátt fyrir góðan vilja. Eitt hef-
ur þó ekki breyst þrátt fyrir
kosningaúrslitin: Sandinistar
eru enn stærsta skipulagða
fjöldahreyfingin í landinu,
studdir af stærstum hluta
verkalýðshreyfingar og hers.
Þessi stuðningur, og það vald
Vinstrímaðurínn Daniel Ortega tapaði fyrir ný-frjálshyggjuframbjóðandan-
um Arnoldo Alemán, þvert ofan í kosningaspár. Kosninganóttina voru
bandarísk yfirvöld tilbúin með tilkynningu um að svindl hefði ráðið úrslit-
um. Þegar á daginn kom að Alemán hafði sigrað var ný fréttatilkynning
samin þar sem úrslitunum var fagnað og nýr forseti og þing boðin vel-
komin til starfa.
sem hann skapaði, dugði sand-
inistum til að milda stjórn-
valdsaðgerðir UNO-stjórnar-
innar, en nú má búast við að
stjórnvöld bregðist af fullri
hörku við verkföllum og mót-
mælum eftir að hreinsanir hafa
átt sér stað í hernum. Skáldið
og sandinistinn Borges sagði
fyrir kosningar að ef Alemán
ynni færi hann aftur að sofa
með riffilinn undir koddanum.
Spurningin sem vaknar er sú
af hverju þetta litla land, sem
engum ógnar, fær ekki frið til
að velja sér stjórn og stefnu.
Nikaragua er skólabókardæmi
um það hvernig óheppni með
nágranna getur haft úrslita-
áhrif á það hvort þjóð getur
þróast á eigin forsendum.
Gerður Gestsdóttir
Afmælismarkaður
BÓKAV ÖRÐUNNAR
20 ára
Skemmtilegasta bókabúð landsins er 20 ára
um þessar mundir. Þess vegna efnum við til gríðar-
legs bókamarkaðar í 10 daga.
NOKKUR DÆMI:
1400 íslenskar ævisögur
500 erl. og ísl. orðabækur
400 erl. og ísl. bækur um náttúrufræði
1200 íslenskar bækur um héraðasögu og ættfræði
1500 bækur um ísl. og erl. sögu og stjórnmál
1800 bækur um norræn og íslensk fræði
1100 íslenskar skáldsögur
1200 erlendar skáldsögur á íslensku
800 bækur um blandaðar fagurbókmenntir
700 ævisögur frægs fólks
800 bækur um guðfræði og trúmál
900 bækur um guðspeki, lífsspeki og skyld efni
3000 íslenskar Ijóðabækur og leikrit
800 erlend leikrit
20.000 rit og bækur af ýmsu tagi
óteljandi aðrar bækur.
Nœstu 10 dagana seljum við allar bœkur í búðinni
með 50% afslœtti og gildir það um allar bœkurnar;
dýrar sem ódýrar.
Bókavarðan
- bækur á öllum aidri -
Vesturgötu 17-Reykjavík
Sími 552 9720