Helgarpósturinn - 23.04.1997, Qupperneq 4

MfÐVIKUDAGUR 23. APRÍL1997
Eins og flestir vita eru reyk-
ingar eitthvert mesta heil-
brigöisvandamál heimsins í
dag. Árlega deyja þúsundir ef
ekki milljónir vegna þess aö
eitraöur reykur í lungun er líf
þeirra og yndi. Baráttan viö
þessa voldugu nautn er i al-
gleymingi og nú er svo komiö
aö maöur hálfskammast sín
fyrir aö kveikja í rettu á al-
mannafæri. Stoppleik-
hópurinn, sem hefur
feröast í grunnskóla
landsins meö fikniefnaleikrit-
iö Skiptistöðin, hefur nú frum-
sýnt leikritiö Á kafi, en þaö
fjallar einmitt um reykingar.
Leikritiö veröur sýnt í grunn-
skólunum og er Valgeir
Skagfjörð höfundur og leik-
stjóri verksins.
Boðskapnum lætt
bakdyramegin
„Leikritið heitir Á kafi og
íjallar um skaðsemi tóbaks-
reykinga," segir Valgeir Skag-
flörð, höfundur og leikstjóri.
„Verkið er ætlað 8. bekk grunn-
skólans sem varnaðarorð gegn
reykingum. Þetta er lítil 35
mínútna leiksýning, en Krabba-
meinsfélagið leitaði til Stopp-
lelkhópsins um að gera þetta.
Ég var nýbúinn að skrifa leikrit
fyrir Stoppleikhópinn um fíkni-
efni sem heitir Skiptistöðin.
Það verk hefur gengið mjög vel
og er nú búið að sýna það yfir
fimmtíu sinnum í grunnskólum
landsins og er enn að. Ég var
sem sagt beðinn
að taka að mér
þetta verkefni en
vissi ekki alveg
hvernig.ég ætti
að taka á því. í
Skiptistöðinni er
eiturlyfjaneysla
tekin nokkuð föstum tökum og
verkið allt mjög dramatískt.
Mér fannst erfitt að nota sömu
aðferðir við tóbaksreykingarn-
ar. Það fyrsta sem mér datt í
hug var að gera þetta á húm-
ornum. 1 kjölfarið á því fórum
við og töluðum við nokkra 8.
bekki í grunnskólanum og feng-
um að heyra í krökkunum sjálf-
um, hvað þeim fannst um
þetta. Þá sannfærðist ég um að
það þýddi ekkert að reyna að
predika yfir þeim. Ég fór frekar
þá leið að skrifa leikritið í öfug-
mælaformi og reyndi að velta
upp eins mörgum flötum og ég
mögulega gat hvað varðar ung-
linga og tóbaksreykingar. Út-
koman varð léttleikandi sýning
með boðskap sem er lætt inn
svolítið bakdyramegin.“
Það eru aðeins tveir leik-
*ndur í verkinu...
„Jú, þau Eggert Kaaber og
Katrín Þorkelsdóttir ieika allar
persónur verksins, sem eru þó
nokkrar. Ætli þær séu ekki sex-
tán.“
Helduröu að leikritið geti
haft einhver áhrifá ung-
linga og reykingar þeirra?
„Já, ég hugsa það. Við höfum
sýnt verkið nokkrum sinnum
og unglingunum finnst þetta
voða fyndið, sjá sjálf sig í verk-
inu og sjá hvað þetta er asna-
legt. Maður snýr svolítið upp á
raunveruleikann og þau fatta
hvað það er í raun og veru fá-
ránlegt að reykja. Það eru ef til
vill fimm-sex í einum bekk byrj-
uð að fikta við reykingar, en
svo eru margir á þessu gráa
svæði sem hugsa sig vonandi
um eftir að hafa séð þetta leik-
rit. Ég gæti trúað því að þessi
leið væri nokkuð góð í að fá
unglinga ofan af því að byrja
að reykja, þetta er að minnsta
kosti öðruvísi leið. Þau sögðu
það meira að segja sjálf þegar
við ræddum við þau að þau
væru orðin leið á að fá einverja
frá Krabbameinsfélaginu með
fyrirlestra um skaðsemi reyk-
inga. Þau vita að reykingar eru
hættulegar, það þarf alls ekki
að segja þeim það. Leikhúsið
hefur sýnt sig að vera mjög
góður miðill í þessu augna-
miði. Gott dæmi er ef til vill
Skiptistöðin, en það verk hefur
gengið mjög vel í unglingana,"
segir Valgeir að lokum.
■Eœ^Kpi
Sundlaugargestum í Laugardalslauginni brá heldur betur í brún fyrir
stuttu þegar þeir horfðu upp á rottu synda makindalega í lauginni.
Margir eiga sér þá martröð að þegar þeir setjast á klósettið sé rotta
þar ofan í. Fyrir suma hefur þessi martröð orðið að veruleika. HP
ræddi við Guðmund Þorbjörn Rjörnsson, verkstjóra Meindýravarna
Reykjavíkurborgar, um dýr holræsanna — rotturnar.
Reykjavík
„Hlutverk Meindýravarna Reykjavík-
urborgar er að sjá um útrýmingu á rott-
um og músum eða kannski maður segi
heldur fækkun eða að halda í skefjum.
Útrýming er alltaf frekar skelfilegt orð,
þó svo að ef til vill vilji menn heyra um
útrýmingu á rottum,“ segir Guðmund-
ur.
Er hœgt að útrýma henni?
„Rottan er víða í borginni og holræsa-
kerfið orðið stórt og mikið. Menn kom-
ast aldrei yfir að eitra svo hratt að rott-
urnar nái ekki að fjölga sér á milli. Við
erum með, að mig minnir, ellefu þús-
und holræsabrunna sem eitrað er í ein-
hvern tímann um sumarið."
Að sögn Guðmundar eru fjórir starfs-
menn starfandi hjá Meindýravörnum
Reykjavíkur yfir vetrartímann en yfir
sumarið er þeim fjölgað í tíu. „Eitrað er
í holræsabrunnana til að halda stofnin-
um niðri en ekki til að útrýma rottunni.
Það er nokkuð sem ekki er hægt að
gera,“ segir Guðmundur. „Annars er
hlutverk okkar að sinna kvörtunum
borgarbúa ef þeir verða varir við rottur
eða mýs eða verða fyrir ónæði af ein-
hverjum öðrum dýrum, svo sem kött-
um, dúfum og öðrum fuglum og svo
minkum.“
Er einhver minkur innan Reykja-
víkursvœðisins?
„Undanfarin ár hafa um sjötíu minkar
náðst innan borgarmarkanna. Þeir nást
meðal annars úti á Granda, við Reykja-
víkurtjörn, í Skerjafirði og á Laugarnes-
tanga en mest eru þeir við Elliðaár og
Elliðavatn og í Viðey, það er að segja í
útjaðri borgarinnar. Um ketti er það að
segja að ef fólk kvartar undan ágangi
katta, til dæmis ef þeir koma inn um
glugga, þá komum við og fjarlægjum
kettina og förum með þá upp í Kattholt.
Ef þeir eru svo ekki sóttir innan viss
tíma er þeim lógað.“
Er mikið um kvartanir?
„Ætli við höfum ekki fengið frá 700
upp í 900 kvartanir á ári undanfarin ár.
Þá eru það oftast rottur og mýs.“
Fjaran var iðandi í rottu
Guðmundur segir nokkur hverfi borg-
arinnar laus við rottur og nefnir þar
Breiðholt og Grafarvog. Ástæðan er
meðal annars sú að holræsakerfin þar
eru ekki tengd við kerfin í bænum. En
hefur rottum fækkað á höfuðborgar-
svaeðinu?
„Áður en holræsin voru lengd og þeg-
ar frystihúsin voru á Kirkjusandi og
lUedanmáls
sláturhúsið á Skúlagötunni var
fjaran í Reykjavík full af mat,“ segir
Guðmundur. „Þá var fjaran iðandi í
rottu. Nú er varla hægt að sjá rottu
í fjörunni. Það eru til að mynda
tveir eða þrír mánuðir síðan ég sá
rottu síðast og er ég þó að vinna
hérna. Hér áður fyrr sáu menn
rottu og fannst það alls ekkert mál.
Þá voru rottur út um allt. Þegar
maður sér dýr út um allt verður
það ekkert mál, þær bara eru
þarna og í raun hluti af umhverf-
inu, alveg eins og kettirnir og dúf-
urnar í dag. Svo var farið að taka
hart á þessu, til dæmis með reglu-
bundnum eitrunum í holræsa-
brunna, menn eru ráðnir í fulla
vinnu við að sinna þessu, farið í
fjörurnar og eitrað, útrásum hol-
ræsa er breytt og þau lengd, mat-
vælafyrirtækin flytja, þannig að
það dregur úr öllum mat. Eins eru
öll fyrirtæki farin að snyrta mun
betur sitt nánasta umhverfi, en ef
rottur eru á svæðinu sækja þær
þar I sem drasl er. Þær sækja í
skjól og mat. En þetta átak allt ger-
ir það að verkum að rottur eru
orðnar mun færri en áður. í dag er
það þannig að ef menn sjá rottu er
næstum hægt að bóka að það er
hringt til okkar alveg um leið. Nú
eða þá í fjölmiðiana til að fá ein-
hvern fimmþúsundkall fyrir frétta-
skotið," segir Guðmundur og hlær.
„En viðbrögðin eru snögg ef sést til
rottu og það er mjög mikilvægt að
halda þessum vágesti í algjöru lág-
marki. Hún er til og verður trúiega
til næstu árin, en við getum haldið
henni í skefjum.“
Brotin holræsalögn oft
ástæða rottugangs
„Rottugangur tengist oftast bil-
un í skolplögn. Rottan sjáif iifir
ekki í holræsalögninni, hún býr
fyrir utan hana. Það má segja að
hún sæki matinn í lögnina, fer eftir
lögninni. Ef einhvers staðar er
brotið rör, þá grefur hún sig þar út
og er með heimilið þar. Víða þar
sem fólk verður vart við rottur sér
það holur úti í garði en það er eng-
in mold í kring. Þá þýðir það að
rottan hafi grafið sig upp frá brot-
inni holræsalögn en ekki að rottan
hafi grafið sig þangað niður, eins
og margir halda fram. Fólk hringir
„Hann sagðist hafa verið í partíi
á laugardagskvöldið og verið vel í glasi.
Hann fór á klósettið til að sinna þörf-
um náttúrunnar. Þegar hann lyftir upp
setunni sér hann hvar rotta situr ofan í
klósettinu. Honum brá mikið og skellti
lokinu á. Þegar hann lyfti því upp aftur
var rottan farin. Hann spurði mig hvort
þetta gæti staðist, því annars hefði
hann trúlega verið með tremma. Hann
varð mjög ánægður þegar ég sagði
honum að þetta gæti hugsanlega hafa
gerst.“
hingað alveg brjálað og segir að
borgin eigi að bjarga málunum.
Vandamálið er bara hjá fólkinu
sjálfu. Þetta er inni á þeirra lóð
og það á að láta laga lögnina. Ef
þetta gerist fyrir utan lóðina þá
sér borgin um málið og ber
ábyrgðina.
Við sjáum ekki oft dauðar
rottur. Við eitrum í brunnana,
þar drepast þær og skolast það-
an í sjóinn. Ef bilunin verður
inni í húsi, opin niðurföll og því-
umlíkt, setjum við gildru og ná-
um þeim þannig. Það er þó
sjaldan sem við náum þeim lif-
andi.“
Þannig að það eru aldrei
nein slagsmál við rotturnar?
„Nei, enda yrðu það aldrei
nein stórsiagsmál. Það endar
alltaf á einn veg. Greyin verða
undir. Ef rotturnar verða varar
við mannaferðir reyna þær allt-
af að flýja heim til sín aftur, nið-
ur í ræsið. Rottan ver sig ef þú
króar hana af og ef hún hefur
enga undankomuleið."
Rotta í klósettinu
Nú eru til margar sögur um
að rottur komi upp um kló-
settin. Er það algengt?
„Það kemur fyrir og er í raun-
inni alls ekki skrýtið, því að það
er lítill vatnsiás á klósettunum
og rottan getur í raun verið hin-
um megin við. Svo er það
spurning hvort hún stingur sér í
gegn. Þetta er ekki mjög algengt
en við heyrum alltaf eitthvað
um þetta. Eitt sinn hringdi til
mín maður á mánudegi, eftir
„góða“ helgi. Hann sagðist hafa
verið í partíi á laugardagskvöld-
ið og verið vel í glasi. Hann fór á
klósettið til að sinna þörfum
náttúrunnar. Þegar hann lyftir
upp setunni sér hann hvar rotta
situr ofan í klósettinu. Honum
brá mikið og skellti lokinu á.
Þegar hann lyfti því upp aftur
var rottan farin. Hann spurði
mig hvort þetta gæti staðist, því
annars hefði hann trúlega verið
með tremma. Hann varð mjög
ánægður þegar ég sagði honum
að þetta gæti hugsanlega hafa
gerst. En upp úr klósettunum
komast þær ekki.“
Séra Auður Eir Vilhjálmsdóttir, sóknarprestur í Þykkvabæ og eitt biskupsefna okkar,
varð sextug síðastliðinn mánudag. „Mér finnst þetta engin tímamót í mínu lífi. Lífið var
skemmtilegt í gær og vonandi verður lífið skemmtilegt á morgun líka,“ segir Auður á af-
mælisdegi sínum.
Hvaða listamaður hefur haft mest áhrifá þig?
Jóhannes Kjarval.
Hvaða stjórnmálamaður lifandi eða látinn er í mestu uppáhaldi
hjá þér?
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir.
Hvaða skáldsagnapersónu vildirðu helst líkjast?
Ef ég lít yfir þær skáldsögur sem ég hef lesið heföi ég helst viljaö líkjast
Sandhóla-Pétri.
Hvaða persóna mannkynssögunnar vildirðu helst hafa verið?
Veistu, aö ég sætti mig vel viö að vera ég sjálf.
Efþú fengir að lifa lífinu aftur myndirðu þá breyta einhverju?
Örugglega. Hverju ég myndi breyta veit ég ekki.
Hver er merkilegasti atburður sem þú hefur upplifað?
Ætli þaö hafi ekki veriö 17. júní á Þingvöllum 1944.
Hver er merkilegasti atburður sem þú œtlar að upplifa?
Aö vakna á morgnana, þetta dagsdaglega og hversdagslega.
Hvaða atburður, verk eða manneskja hefur mótað lífsviðhorf þitt
framar öðru?
Foreldrar mínir, Inga Árnadóttir og Vilhjálmur Þ. Gíslason; maðurinn minn,
Þóröur Örn Sigurösson; og síöast en ekki síst dætur mínar, þær Dalla,
Yrsa, Elín Þöll og Þjóöhildur.
Ef þú œttir kost ú að breyta einu atriði í þjóðfélaginu eða umhverf-
inu, hvað yrði fyrir valinu?
Meira jafnrétti milli kynja.
Sérðu eitthvað sem ógnar samfélaginu öðru fremur?
Dómgreindarleysiö.
Mottó?
Notum trú okkar og njótum lífsins.