Helgarpósturinn - 23.04.1997, Page 22

MIÐVIKUDAGUR 23. APRÍL1997
Rómantík
Miami Blues 1984
New Hope for the
Dead 1985
Sideswipe 1987
The Way We Die
Now 1988
Dell Publishing
Fjórar góðar úr
smiðju Charles
Willeford
Charles WJlleford er vafa-
laust einn frumlegasti og
skemmtilegasti reyfarahöfundur
loessarar aldar í Bandaríkjunum.
Á löngum ferli skrifaöi Willeford
Qölda bóka en hér eru til umfjöll-
unar fjórar bækur hans um einka-
spæjarann Hoke Moseley. Charl-
es Willeford lést skömmu eftir út-
komu þeirrar síðustu, The Way
We Die Now, sem kom út ériö
1988.
Miami Blues er fyrsta bókin í
ritrööinni en á eftir fylgja New
Hope for the Dead, Sideswipe og
The Way We Die Now.
Aöalpersóna bókanna er Hoke
Moseley leynilögreglumaöur,
skemmtilegur karakter og afar
mannlegur, enda eru glæpamenn
sífellt aö svíkja hann eöa Ijúga
hann fullan. Moseley er sú teg-
und löggu sem manni líkar strax
vel viö. Þótt Willeford takist af-
buröavel upp viö sköpun hins
ódauölega Moseleys þá slær
hann flesta út í lýsingum sínum á
glæpamönnunum. í bókum Wille-
fords er glæpamaöurinn gjarna
settur í öndvegi og situr í miöju
sögunnar og þaö er víst aö þær
persónur væri ekki notalegt aö
hitta í myrkri.
Glæpamaöurinn í Miami Blues,
Freddy Frenger, er illa veill á geöi
og er persónusköpun hans eitt af
meistarastykkjum Willefords. Mi-
ami Blues varö aö kvikmynd og
muna sjálfsagt margir eftir stór-
góöum leik Alecs Baldwin í hlut-
verki Freddys Frenger.
Bækurnar um Moseley eru
Jtiassískir reyfarar og verkefnin
mörg og erfiö sem leynilögreglu-
maöurinn fær til úrlausnar. Þaö
er kannski ekki efni bókanna
sem gerir þær merkilegar heldur
umfram allt hinn magnaöi andi
sem höfundurinn nær aö skapa
þannig aö lesandanum finnst
hann hvaö eftir annaö vera
staddur í hitasvækju Flórída-fylkis
í sjálfri miöju atburöarásinnar.
Willeford þekkir vel til t Miami í
Rórída, enda voru þaö heimkynni
hans um langan tíma. Willeford
hefur stundum veriö líkt viö El-
more Leonard, sem ætti aö
vera lesendum aö góöu kunnur
fyrir reyfara stna.
Af bandafískum reyfarahöfund-
um þá ber Charles Willeford höf-
uð og heröar yfir aöra; enginn er
honum fremri t frumleika, illkvittni
og húmor.
Willeförd fæddist áriö 1919 í
Little Rock, Arkansas, óist aö
mestu upp á upptökuheimilum á
milli þess sem hann bjó hjá
ömmu sinni. Willeford baröistí
seinni heimsstyrjöldinni, sneri
heim sem strföshetja hlaöinn orö-
um. Hann var tamningamaöur,
boxari, útvarpsmaöur og málari.
Hann lelt aldrei á skrifin sem al-
vörustarf jafnvel þótt velgengni
hans væri óumdeilanleg á því
sviöi.
Þeir reyfaraáhugamenn sem
ekki hafa lesið Charles Willeford
ættu að eiga góöar stundir fram-
undan.
Ritröö Charles Willeford fæst
hjá Máli og menningu og kostar
hver bók aöeins 645 krónur.
llijHS BUtttHI t
"^Sf
Ritskoðun sætir alijienpt
ekki miklum tíðindum á ís-
landi. Þannig hefur þetta verið
hérlendis undanfarna áratugi.
Barátta ákæruváldsins gegn
klámi hefur þótt sjálfsögð og
sjaldnast gerðar athugasemdir
við það, sem skilgreiningar-
laust hefur verið kallað klám. Á
síðari árum hefur þó vaxið
skilningur á því, að klám er
ekki endilega klám vegna þess
eins, að viðkvæm sál telur
texta eða mynd vera klám.
Snemma í vikunni greindi
Morgunblaðið frá því, að 42 ára
karl hefði verið dæmdur í sekt
og skilorðsbundið tveggja
mánaða fangelsi fyrir að birta
nokkra tugi kyrrmynda á
heimasíðu sinni á Internetinu.
Sjálfur kvað hann myndirnar
ekki vera klám, heldur „er-
ótískar“. Þá kom fram, að mað-
urinn varaði fólk við og bjó svo
um hnútana, að erfitt var að
komast að myndunum.
Ekki kemur fram, að mynd-
irnar hafi verið aðgengilegar
börnum né dæmi um slíkt. Á
hinn bóginn er haft eftir net-
miðlara mannsins, að kannanir
sýni, að um 90% þeirra, sem
renni sér um Netið, leiti ein-
hvern tíma að klámi! Þá dró
dómarinn þá skrýtnu ályktun,
að bera mætti tiltæki manns-
ins saman við sölu á klámblöð-
um í kjörbókabúðum! Hér
hefði ég haldið, að verulegu
skipti hvort birting myndanna
var gerð í gróðaskyni. Þá setur
kjörbókabúðareigandi ekki
upp skilti, þar sem hann varar
sérstaklega við söluvöru sinni!
Ktám og kiessumálverk
í máli þessu er til staðar
grundvallarágreiningur um
það hvort myndirnar flokkast
sem klám eða erótískar mynd-
ir eða kannski erótískt klám!
Það sem er vont við þetta mál
er ritskoðun dómsvaldsins og
fyrirsögn ákæruvaldsins um
það hvað eigi erindi til almenn-
ings. Ákæruvaldið þarf að
vinna í samræmi við úrelta
hegningarlöggjöf og dómarinn
í þessu máli er kominn í svip-
aða aðstöðu og Jónas frá
Hriflu, þegar hann ákvað að
setja réttan kúrs í menningar-
lífi þjóðarinnar, t.d. með því að
úthýsa svokölluðum klessu-
málverkum (Kjarval o.fl.)
Aðalklámkóngur Bandaríkj-
anna var ekki vandur að virð-
ingu sinni og vissi það raunar
mjög vel sjálfur. Hann gerði
sér hins vegar grein fyrir því,
að allir „virðulegu" og „ráð-
settu“ blaðamennirnir, sem
störfuðu, líkt og hann, í skjóli
sömu greinar stjórnarskrár
Bandaríkjanna um frelsi press-
unnar, tjáningarfrelsisins,
ættu honum á margan hátt
skuld að gjalda. Ef ekki hefði
reynt á þanþol bandaríska
tjáningarfrelsisákvæðisins
vegna klámfenginna myndbirt-
iriga Larrys Flynt hvað eftir
annað er öruggt mál, að Hæsti-
réttur Bandaríkjanna væri ekki
búinn að efla tjáningarfrelsið
og styrkja það í sessi einmitt
vegna dómsmála, sem klám-
blaðakóngurinn lenti sýknt og
heilagt í.
Hvort sem hinum vandlátu
líkar betur eða verr var Larry
Flynt, útgefandi Hustler-tíma-
Halldóra Geirharðsdóttir leikkona
„Ég hætti nú eiginlega að lesa
þegar ég var í menntó því ég var
alltaf með svo mikið samviskubit
yfir að vera ekki að lesa skólabæk-
ur. En auðvitað eru einhverjar bæk-
ur sem eru eftirminnilegar, t.d.
Stríðsuetur eftir Jan Teriov. Ilmur-
inn eftir Suskind var líka alveg
ótrúleg. Annars les ég mest ljóð og
leikrit því þau eru svo fljótlesin, —
það er hægt að lesa eitt leikrit á
kvöldi. Ég vandist á að lesa leikrit
sem krakki, líklega af því að
mamma var í leiklistarskólanum og
skildi eftir handrit á víð og dreif um
íbúðina sem ég drakk í mig. Þegar
ég les leikrit svona mér til skemmt-
unar þá leggst ég ekki í það að
kryfja persónurnar til mergjar held-
ur les þau eins og um hverja aðra
bók væri að ræða.“
þessir vandlátu menn að segja
sem svo, að þeir séu reiðubúnir
að berjast fyrir tjáningarfrelsi
klámkóngsins, þótt þeim mis-
líki sjálf tjáningin, þ.e. klámið.
Ég tek dæmið um „erótískt
klám“ íslendingsins sem hlið-
stæðu við margt af því, sem
Larry Flynt varð frægur fyrir.
Með þessum orðum mínum er
ég ekki að verja klámmynda-
sýningar á Netinu. Hitt er hins
vegar ótækt að hóta mönnum
fangelsisvist fyrir birtingu efn-
is, sem enginn neyðist til að
skoða.
Um þessar mundir stendur
veröldin að vissu marki á vega-
mótum. Á örfáum árum hefur
ný og mögnuð upplýsingatækni
orðið að almannaeign og þeim
fjölgar stöðugt, sem nota Netið
sér til fróðleiks, gagns, gamans
og sem atvinnuvettvang. Fljót-
færir bandarískir þingmenn
ruku til og settu ný fjarskipta-
lög og Klámlögin frægu. Éinu
sinni fyrir löngu samþykktu
þeir lög, sem fólu það í sér, að
klámfengin símtöl einstaklinga
voru saknæm!
Ný átakalota um tjáningar-
frelsið er hafin.
í Bandaríkjunum hafa verið
gerðar nokkrar tilraunir til að
hefta tjáningarfrelsi á veraldar-
vefnum. Hann er almannaeign.
Þar sitja nánast allir við stjórn-
völinn, en ekki efnaðir kaup-
sýslumenn. Tjáning á Internet-
inu er óháð eignarhaldi. Af
þessum greiða aðgangi og á
köflum stjórnleysi leiðir, að hitt
og þetta ómeti ratar inn á netið.
Einkum er um að tefla klám.
Bandaríkjaþing ætlaði að koma
í veg fyrir ósiðsemi á netinu
með því að setja lög, sem eru
kölluð „Communications Dec-
ency Act“. Hæstiréttur Banda-
ríkjanna fjallar um mál allra
helztu mannréttindahópa og
samtaka blaðamanna gegn Ja-
net Reno, dómsmálaráðherra,
þar sem þau halda því fram, að
lögin stríði gegn stjórnarskrár-
vernduðu tjáningarfrelsi og
skuli því felld úr gildi.
P.S. Við munnlegan málflutn-
ing sagði lögmaður mannrétt-
inda- og fréttamannasamtak-
anna þetta orðrétt á ensku:
„... this law will have the un-
constitutional effect of banning
indecent speech from adults in
all of cyberspace. For 40 years,
this Court has repeatedly and
unanimously ruled that Go-
vernment cannot constitution-
ally reduce the adult populati-
on to reading and viewing only
what is appropriate for childr-
en. That is what this law does.“
Fiölmiðlar
Halldór Halldórsson
skrifar
ritsins í Bandaríkjunum, í
framvarðarsveit þeirra, sem
börðust fyrir því ríka tjáning-
arfrelsi, sem Bandaríkjamenn
búa við í dag. Efnislega voru
dómsmálin gegn Larry Flynt
oftast nauðaómerkileg, en
mörg þeirra fjölluðu um grund-
vallaratriði lýðræðislegrar
stjórnskipunar, þar sem tján-
ingarfrelsið er ekki dauður
bókstafur heldur í heiðri haft.
Nytsamur „drulludeii“
Að því leyti hika jafnvel
íhaldssömustu dálkahöfundar
vestanhafs ekki við að lofa
„drulludelann" Flynt (eins og
hann kallaði sig sjálfur) fyrir
baráttu hans fyrir frjálsri tján-
ingu þótt þeir lýsi á hinn bóg-
inn vanþóknun sinni á siðgæði
mannsins, sem er allt önnur
Ella.
f frjálslegri endursögn eru
Sissela Bok
Secrets
On the Ethics of Conveal-
ment and Revelation
Vintage Books 1989
(1983)
Leyndogvöld
Sissela Bok er einn frumieg-
asti heimspekingur Bandaríkj-
anna. Hún er dóttir sænsku
hjónanna Gunnars og Ölvu
Myrdal og gat sér nafn fyrir bók-
ina Lying þar sem hún fjallaöi
um lygina á næsta hversdagsleg-
an hátt en tókst engu aö síöur
aö bregöa nýju Ijósi á umræðuna
um hana.
í þessari bók snýr Sissela sér
aö leynd og strax í inngangi gerir
hún snjalla athugasemd. Lygi er
röng í eöli sínu og þegar einhver
bregöur henni fyrir sig þarf aö
réttlæta hana. Leynd, aftur á
móti, getur veriö sjálfsögö í viss-
um tilvikum og þarf þá ekki aö
réttlæta hana.
Almennt og yfirleitt er leyndin
oftar notuö til ills en góös. Sis-
sela rekur dæmi um leynd stjórn-
valda. Pentagon-skjölin, rann-
sóknarverkefni bandarískra her-
málayfirvalda um upphaf Víet-
namstríösins, voru stimpluö
hernaöarleyndarmái í bak og fyr-
ir; ekki til aö verja almenna
bandaríska hagsmuni heldur til
aö halda upplýsingum frá al-
menningi um stríösreksturinn.
Daniel Ellsberg, einn starfs-
manna varnarmálaráöuneytisins,
braut trúnaö og lak skjölunum til
fjölmiöla. Landráöamaöur eöa
samvikusamur þegn í lýöræöis-
ríki? Sissela ræöir hvenær og
undir hvaöa kringumstæöum
réttlætanlegt er aö afhjúpa leynd
og hvenær ekki.
Leynd í einkalífi er öllum nauö-
synleg aö vissu marki. Hnýsni í
einkalíf fólks er engu aö síöur
oröin aö iönaöi — þökk sé fjöl-
miölum. Sissela kortleggur aö-
stæöur þar sem rangt er aö bera
leyndarmál fólks á torg en bendir
líka á tilfelli þar sem réttlætan-
legt er aö brjóta loforö um leynd.
Bókin kostar 1.630 kr. og
fæst í Bókabúð Máls og
menningar.
Bókabúð Máls
Qg menningar
er opin frá
10 til 22
alla daga
vikunnar.
Við uerðum
aö rltskoöa
helvrtis klami£ ,
strákar!!!