Alþýðublaðið - 16.04.1975, Blaðsíða 10

Sir William Stephenson, einhver stórbrotnasti afreksmaður
af íslenskum ættum, sem uppi hefur veriö
H. Monlsonary Hydt I þýfiinju Htrstains Pálssonar
DULARFULLI27
| KANADAMAÐURINN
mætti gleyma þeirri staðreynd.“ Hann kom einnig upp um það, að
Hitler, sem hefði gert ráð fyrir, að Bretland myndi verða brotið a bak
aftur í októberbyrjun 1940, hefði nú „misst jafnvægið í fyrsta skipti,
og að þeir aðilar, sem helzt hefðu blekkt hann með því að staðfesta
fullyrðingu Ribbentrops um, að „England mundi ekki berjast,“ væru
Rothermere lávarður og hinn mikli aðdáandi Hitlers, Unity Mitford hin
bjarthærða, sem bæði höfðu sagt 1939, að England væri „á barmi fas-
istabyltingar“. Weidemann sagði, að til hefði verið traust og nákvæm
áætlun tim innrás í England, sem samin hefði verið af Beck hershöfð-
ingja, formanni herforingjaráðsins, en fram yfir hana hefði verið tekin
óraunhæf og viðvaningsleg áætlun, sem enginn féllst á nema Hitler og
Göring. Þegar foringjaráðið sagði við Hitler, að tilraun til innrásar í
Bretland með slíkum aðferðum mundi jafnast á við sjálfsmorð, hefði
hann verið mjög daufur í dálkinn í þrjá daga. Síðasta áætlunin um að
sigra Breta, hélt Weidemann áfram, væri að halda upp sífelldum og
þungum loftárásum á England, því Hitler væri sannfærður um, að „Bret-
land gæti ekki staðizt langvarandi sprengjuárásir.1'
Mikilvægasta uppljóstun Weidemanns snerti að líkindum væntan-
legan hernað Þjóðverja á Balkanskaga. 1 nóvember 1940 sagði hann
Wiseman, að yfirherstjórnin þýzka ætlaði að loka Miðjarðarhafinu í báða
enda með því að fá Spán til samvinnu og telja Búlgaríu og Júgóslavíu
á að gerast aðilar að möndulveldasamningnum. „Frá flutningasjónar-
miði,“ bætti Weidemann við, „mundi sókn um Balkanskaga ekki verða
eins erfið og sumir halda. Málið hefur verið athugað mjög gaumgæfi-
lega.“ Eins og þegar hefur verið getið, var þetta hámákvæmur spádómur
um það, sem gerðist fimm mánuðum síðar, þegar brynsveitir Hitlers
bmnuðu gegnum Búlgaríu til að ráðast inn í Júgóslavíu og Grikkland.
Fréttir af samræðum þessum spurðust brátt til utanríkisráðuneytis-
ins bandaríska, að líkindum frá Hvíta húsinu, og varð það til þess, að
sambandinu var slitið, þar sem óttazt var, að undirbúningur fyrirætlana
varðandi friðarsamninga væri óæskileg, pólitísk starfsemi, sem gæti ekki
samræmzt hlutleysi Bandaríkjanna. Stephanie prinsessu var neitað um
framlengingu dvalarleyfis og innflytjendaeftirlit Bandaríkjanna skipaði
henni að fara úr landi. (Jafnvel kom til orða, að Wiseman væri einnig
vísað úr landi, unz gefin var sú skýring, að þátttaka hans í samræðunum
hefði verið með vitund og vilja F.B.I.). Eftir grát og gnístran tanna
leyfðist prinsessunni að vera um kyrrt, þegar hún hafði boðizt til að
gefa „eftirtektarverðar upplýsingar“. En þegar Bandaríkin lentu um síðir
í styrjöldinni, var hún tekin til gæzlu til stríðsloka. Hvað Weidemann
snerti, þá var liann sendur til ræðismannsskrifstofu í Tientsin í Kína,
þegar ræðismannaskrifstofum Þjóðverja Iiafði verið lokað í Bandaríkj-
unum.
Stephenson gleymdi ekki greiða þeim, sem fyrrverandi yfirmaður
Hitlers í 16. fótgönguliðsdeild Bajaralands hafði gert málstað banda-
manna. Einum allra ræðismanna Þjóðverja, sem neyddir voru til að
fara frá Bandaríkjunum 1941, var Fritz Weidemann höfuðsmanni fengið
griðabréf af brezkum yfirvöldum, sem gerði honum kleift að forðast
Berlín og komast til Kína eftir þeirri rólegu og þægilegu leið, sem hann
hafði valið.
4.
Fáeinum dögum eftir að Stephenson og Donovan komu til Bermuda
á leiðinni til London í desember 1940, hafði brezka ritskoðunin stöðvað
vélritað bréf til Lothars Fredericks, Helgolander Ufer 1 í Berlín. Bréfið
var með New Yorkstimpli og í því var skrá yfir bandamannaskip í New
York-höfn, sem bréfritarinn hafði séð, og gaf hann nánari upplýsingar
um komu þeirra og brottför ásamt ýmsum atriðum varðandi vopnabúnað
þeirra. Bréfið var undirskrifað „Joe K“ og var að vísu skrifað á ensku,
en í því voru þó ýmis orðatiltæki, svo sem að notað var orðið ,,kanóna“
(þýzka orðið Kanone), sem virtust benda til, að bréfritarinn væri ekki
aðeins Þjóðverji heldur og flugumaður nazista. Þessi tilgáta var rétt.
Berlínarutanáskriftin reyndist vera leyniutanáskrift Heinrichs Himmlers,
yfirmanns Gestapos.
Um þessar mundir var sá, er bók þessa ritar, öryggisforingi, sem
M.I.6 hafði sett til starfa við ritskoðun Breta á Bermudaeyjum. Hann
sýndi Stephenson bréfið við komu hans, en fundum þeirra hafði einu
sinni borið saman í New York, og bókarhöfundur gerðist síðar starfs-
maður Stephensons. Donovan, sem af tilviljun ,var viðstaddur, fékk einnig
að sjá bréfið. „Þetta gæti reynzt hið mikilvægasta bréf,“ sagði Stephen-
son, er hann virti það fyrir sér. Menn voru sammála um, að það gæti leitt
til uppljóstunar á víðtækri, þýzkri njósnastarfsemi í Bandaríkjunum. „Haf-
ið gætur á fleiri slíkum bréfum,“ bætti Stephenson við. öryggisforinginn
hét að gera það.
Bréfaskoðunarmönnum var síðan sýnt, hvemig bera mátti kennsl á
rithönd hins dularfulla Joe K á umslögum, og fyrir bragðið rákust menn
á allmikinn fjölda bréfa frá honum til ýmissa manna, en einkum voru
þau til meðalgöngumanna á Spáni og Portúgal. Aftan á umslögin voru
rituð sendandaheimilisföng í eða nærri New York, er reyndust tilbún-
ingur, en hins vegar veittu menn því athygli, að skírnarnafnið byrjaði
alltaf á J. Bréf þessi áttu að nafninu til að vera frá venjulegum umboðs-
sala, sem seldi ýmis konar vaming, en auðvelt var að lesa á milli lín-
anna í þeim flestum. Eftirfarandi dæmi er úr bréfi, sem sent var Manuel
Alonso, Apartado 718, Madrid:
Pöntun yðar nr. 5 er frekar stór — og vegna takmarkaðra mögu-
leika minna og fjárhags get ég ekki uppfyllt svo stóra pöntun alger-
lega. En ég á þegar mörg númer á lager og sendi hvaðeina hvenær
sem ég get. Ég vona, að þér séuð ekki mótfallinn að fá nokkurn hluta
pöntunarinnar.......
Gerið svo vel að gefa mér frekari upplýsingar xun vaminginn,
sem viðskiptavinir okkar finna eitthvað að. Þar sem þeir borga fyrir
þetta, geta þeir krafizt þess bezta. Ég þoli alla gagnrýni frá við-
skiptavinum, sem horga — og ég mundi einnig taka þakksamlega
ábendingum yðar um aukin gæði og bætta afgreiðslu.
Með öðmm orðum, ósk um upplýsingar, sem borizt liafði fyrir
skömmu, hafði krafizt mikillar vinnu, sem bréfritarinn mundi verða
nokkum tíma að láta í té, þar sem hann hefði tiltölulega fátt starfslið og
lítið fé. En á meðan mundi hann senda það, sem liann gæti, en vildi
gjaroan fá að vita, að hvaða leyti skýrslur sínar hefðu ekki fullnægt
kröfunum, sem menn gerðu í Berlín. Ritskoðarinn, sem hafði lesið á milli
línanna í bréfi Joe K, var mjög einbeitt, ung kona, Nadya Gardner að
nafni. Hún taldi, að á bréfunum gæti verið leyniskrift auk hins augljósa
texta, og hún sendi þau í rannsóknarstofu ritskoðunarinnar til efna-
fræðilegra prófana. Árangurinn varð neikvæður. Ungfrú Gardner var
samt ekki ánægð með það. Til allrar hamingju bjó hún yfir örlítilli
þekkingu á ólífrænni efnafræði, og hún stakk upp á, að beitt væri gamla
joðprófinu, því að Þjóðverjar höfðu notað joð svo mikið til skrifta í
fyrri heimsstyrjöld. Sérfræðingamir höfðu enga trú á þessu, en ungfrú
Gardner linnti ekki látum, fyrr en prófið var um síðir gert. Árgangur-
inn virtist þá undraverður, því að leyniskriftin, sem fram kom á hverju
prófuðu bréfi, reyndist fólgin í nýjustu upplýsingum um flugvélafram-
leiðslu og skipaferðir. Auk þess var gengið úr skugga um, að leyniblekið
var pyram wíonupplausn, en pyramidon er duft, sem oft er notað til að
lækna höfuðverk og fæst hömlulaust í hverri lyfjabúð.
Snemma í marz 1941 var stöðvað bréf til eins leyniheimilisfangsins
í Portúgal og var það ritað á þýzku. 1 því vom nákvæmar upplýsingar
um flugvélar, sem Bretar höfðu fengið í Bandaríkjunum, svo og her-
þjálfunaráætlanir Bandaríkjahers. Undirskriftin var „Konrad“ og var
þetta bersýnilega árangurinn af starfi þjálfaðs hernjósnara. Bréfið var
einnig prófað með tilliti til leyniskriftar, og sást þá, að heimilisfang skrif-
arans var „c/o Joe“ og einnig, að hann sendi afrit um Kína og Japan.
„Konrad“ bætti við: „Ef óskað er frekari upplýsinga um Puerto Rico
(sjá skýrslu mína, sem send var um Smith í Kína), sendið þá Joe heilla-
óskaskeyti.“
Jafnframt gáfu bréf Joes í skyn, að hann væri í sambandi við Konrad,
sem hann kallaði stundum „Phil“ eða „Julio“. Á meðan hafði F.B.I.
— vegna ábendinga, sem Stephenson hafði fengið frá ritskoðunarmönn-
um á Bermuda — stöðvað skýrslu frá Konrad til Smiths í Kína, þar sem
gefnar voru nákvæmar upplýsingar um vamir á Hawaii, ásamt kortum
og ljósmyndum, einkum af Pearl Harbor. „Þetta mun einkum vera gagn-
legt fyrir hina gulu bandamenn okkar,“ sagði að endingu í skýrslunni.
En þrátt fyrir þetta var F.B.I. engu nær um, hverjir Konrad eða Joe vom.
Aftur var það ritskoðunin í Bermuda, sem lagði til mikilvægasta
sönnunargagnið. Þann 23. maí 1941 fannst mjög mikilvæg frétt í bréfi,
sem Joe hafði skrifað fimm dögum áður og sent Manuel Alonso í Madrid.
Þegar „Phil“ hafði reynt að fara yfir Broadway á Timestorgi í New York
kvöldið 18. marz, hafði hann orðið fyrir leigubifreið og síðan annarri
bifreið, meðan hann lá á götunni. Hann hafði verið fluttur í sjúkrahús,
þar sem hann hafði andazt daginn eftir, án þess að komast til meðvit-
undar.
Þar sem hann var í mikilli lífshættu, samkvæmt símafregnum,
og ég gat ekkert gert, tilkynnti ég þetta ræðismannsskrifstofu „hans“
(fyrir meðalgöngu gamals vinar), sem gerði þegar ráðstafanir, en
ógemingur var að hjarga lífi hans — áverkamir vom of miklir.
TIL ALÞÝÐUBLAÐSINS
P.O. BOX 320
REYKJAVÍK
Undirritaður óskar eftir að gerast áskrifandi að
Alþýðublaðinu.
Nafn: ...............................
Heimili:.............................
KLIPPIÐ CT OG SENDIÐ
Miðvikudagur 16. april 1975