Alþýðublaðið - 24.02.1976, Blaðsíða 6

Ríkisstjórninni urðu á mistök
hafnaði tillögum verkalýðshrey
Ræða Benedikts Gröndal við útvarpsumræður um vantraust á ríkisstjórnina í gærkvöld
Herra forseti, góðir áheyrend-
ur.
íslendingar höfðu ekki haft
innlenda stjórn i landinu i mörg
ár, þegar alþingismenn notuðu
fyrstrétt sinn tilað flytja tillögu t
um vantraust áriö 1909.
Allar götur siðan hafa tillögur
um vantraust á einstaka ráö-
herra eða ráðuneyti verið flutt-
ar öðru hverju, og hafa fáar rik-
isstjómir komizt hjá að ganga
undir slfk próf. Þó er athyglis-
vert, aö siðan 1911 hefur aðeins
einu sinni verið samþykkt van-
traust á rikisstjórn, en það var
minnihlutastjórn Ólafs Thors
1950. Tillögur um vantraust
hafa þvi aldrei fellt meirihluta-
stjórn, heldur hefur stjórnar-
andstaða beitt þeim til að knýja
fram útvarpsumræður án tafar,
þegar alvarleg vandamál hafa
blasað við þjóðinni. A þann hátt
geta stjórnarandstöðuflokkar
gegnt skyldum sinum bezt og
með mestri áherzlu, og af slik-
um ástæðum stendur Alþýðu-
flokkurinn að vantrauststillögu
gegn nUverandi rikisstjórn.
Eins og einn þingmaöur orð-
aði það 1911 hér i þessum sama
sal, gagnrýnum við rikisstjóm-
ina fyrir „istöðuleysi gagnvart
Utlenda valdinu og fyrir lélega
stjórn og athafnaleysi innan-
lands.”
Ekki verður á þessu herrans
ári sagt, að Islendingar búi við
frið eöa farsæld. Hvarvetna
blasa við okkur hrikaleg vanda-
mál, sem við sjáum engan veg-
inn framúr á þessari etundu.
I landhelgismálinu eigum við
i ófriði við voldugan nágranna,
og sjómenn okkar hætta lífi sinu
við gæzlustörf dag hvern.
Efnahagur þjóðarinnar er svo
bágborinn, að við lifum að heita
má á erlendu lánsfé, og það
þykir varla tiðindum sæta, þótt
boðið sé út nýtt milljarðaián
fyrir okkur suður i Paris.
Innanlands hefur 50% verð-
bólga á ári riðið húsum, valdið
stórfelldri röskun á þjóðlifinu,
ýtt undir spákaupmennsku og
brask og stóraukiö misrétti
landsmanna.
Nú standa sakir þannig, að
þótt launþegar fái alls enga
kauphækkun, er samt vitað um
13—17% verðhækkanir fram til
1. október næstkomandi, eftir
þvi hvaða stofnun reiknar Ut.
Svo til öll framleiösla og
mestöll þjónusta liggja niðri
vegna verkfallanna, og loðnan
syndir ótrufluð með landi. Bar-
átta launþegasamtakanna snýst
ekki lengur um bætt kjör frá
þvi,semer idag,heldurfyrstog
fremst að halda óbreyttum
kaupmætti launa I þeirri verð-
bólgu, sem þegar er sjáanleg og
mælanleg framundan.
A meðan öllu þessu fer fram,
hefur Alþingi setið aögerðarlitið
og haldið stutta fundi 5 daga
vikunnar.
Er þá að undra, að stjórnar-
andstaðan blási I þá lúðra, sem
hæst hljóma, og knýi rikis-
stjórnina til umræðu frammi
fyrir landslýð um það, hvert
þessióheillaþróun muni leiða og
hvað sé til ráða til að spyrna við
henni.
Tilefnið er ærið, þótt aðeins
væru talin efnahags- og utan-
rikismál. En fleira kemur til.
Það hefur nú undanfarið kom-
ið i ljós, sem kunnuga hefur
lengi grunað,aöhér á landi hafa
starfað viðtækir og voldugir
hringar afbrotamanna, sem
stundað hafa stórfellt smygl,
fjármálasvindl og aðra glæpa-
starfsemi, ef til vill allt til
manndrápa.
Enda þótt dugandi og sam-
vizkusamir löggæzlumenn
starfi að rannsókn þessara
mála, hafa þau leitt I ljós alvar-
legar veilur i dómkerfi rikisins.
Þetta kerfi hefur ekki brugðizt
við hinum mikla vanda með ár-
vekni og festu, eins og nauðsyn-
legt var. Það hefur ekki sent
nauösynlegan liðsauka til að
hraða og ljúka máiunum, heldur
hefur það haldið á sumum
þeirra með seinagangi og
tregðu.
Smyglmálið mikla — og allt,
sem þvi fylgir — getur reynzt
þjóðinni hættulegra en allt, sem
ég áður nefndi, efnahagsvandi
og utanrikisdeilur.
Er ekki betra að vera að-
þrengd þjóði samfélagi, sem er
heiðarlegt, réttlátt og heilbrigt,
heldur en efnuð þjóð i samfé-
lagi, sem er mergsogið af spá-
kaupmennsku, glæpum og mis-
rétti?
Afbrotahamfarir geta valdið
þjóðinni meira tjóni en náttúru-
hamfarir — og hvi eru ekki við-
brögðin áþekk? Af hverju mætir
ekki dómsmálakerfið þeim ótið-
indum, sem gerzt hafa, með þvi
að fjölga rannsóknarliöi, að-
.skilja lögreglu og dómstóla og
hindra aö málin rykfalli hjá
saksóknara?
Það er ógerningur að lita yfir
svið islenzkra þjóðmála i dag
án þess að gefa þessum málum
gaum og draga þau fram, þvi
enn er ekki upplýst, hvert hin
sanna mafia hér á landi hefur
teygt arma sina. Þaö skiptir
meginmáli, að þjóðin geti borið
óskorað traust til allra þátta
dómsvaldsins, þegar slik mál
koma fram i dagsljósið.
Efnahagslif okkar Islendinga
er þeim annmarka háð, að hér
eru hagsveiflur meiri en gerist
með öðrum þjóðum. Þvi er það,
að góðæri og velmegun truflast
alltaf öðru hverju af miklum
efnahagserfiðleikum, þegar
þjóðin verður að taka á sig
þungar álögur til að rétta hag
sinn.
Undanfarin tvö ár hefur þung-
bær kreppa gengið yfir allan
hinn vestræna heim, og höfum
við ekki farið varhluta af henni.
Nú er sjáanlegur verulegur bati
hjá mörgum öðrum þjóðum, en
hér hefur sáralitil breyting orð-
ið enn, og spáð er áframhald-
andi erfiðleikum um sinn.
Þjóðin þekkir þessar sveiflur
ogallur þorri landsmanna hefur
ekki skorazt undan að bera sin-
ar byrðar, heldur sýnt þolin-
mæði og langlundargeð. En eina
kröfu gerir þjóðin til valdhafa
sinna. Hún er, að byrðunum sé
réttlátlega dreift og misrétti
ekki aukið.
Á þessu hefur orðið alvarleg-
ur misbrestur i tið núverandi
rikisstjórnar. Misrétti hefur
farið vaxandi á mörgum sviðum
og þess vegna skortir mikið á,
að þjóðin beri traust til stjórn-
arinnar.
Það fer ekki á milli mála, að
bilið milli þeirra, sem eru vel
efnaðir og hinna, sem eru litlum
efnum búnir, hefur fariö vax-
andi. Enda þótt reynt hafi verið
að hygla láglaunafólki dálitið
STJÓRNARFLOKKUNUM ER U
Gylfi Þ. Gislason: Þjóöinni efnahagsvandi og siðferðilegur vandi á höndum
Herra forseti. Góðir Islend-
ingar.
1 siðustu bók sinni „1 túninu
heima”, segir Halldór Laxness:
„ „Þjóðfélagið” var ekki einu
sinni til þegar ég var að alast
upp: við skulum vona að það sé
til núna svo hægt sé að bæta það
þó áritun þess sé óþekkt og ekki
hægt að fara i mál við það. Um
daginn spurði ég gáfaðan kunn-
ingja minn hvaða félagsskapur
þetta væri — hvort það væri
þjóðin eða rikið, eða ríkisstjórn-
in eða alþingi, kannske summan
af öllu þessu? Þessi gáfaði vinur
bretti heldur en ekki brúnirnar
og svaraði að lokum: Ætli það
sé ekki einna helzt lögreglan?
Eitt er vist, að oft þegar menn
tala um þjóðfélag, meina þeir
striðsfélag eða ófriðarfélag, þar
sem einlaígt er veriö að jagast
og fljúgastá: annað ekki. Einu
sinni varkotiHafnarfirði og hét
Ofriðarstaðir af þvi þar bjuggu
kallar sem voru einlægt i áflog-
um. Betri menn skirðu bæinn
uppog kölluðu Jófriðarstaði. Ef
þjóðfélagið er sama ófriðarfé-
lag mætti kannske skira það Jó-
friðarfélagið”.
Svo mörg eru þau orð skálds-
ins. Skyldi hugsandi mönnum
ekki koma hitt og þetta i hug,
þegar þeir heyra þessi orö? Er
ekki kominn timi til þess, aö
menn hugleiði i alvöru, hvernig
þjóðfélagið á Islandi er orðið,
hvers konar þjóðfélag hefur
verið að þróast á Islandi á und-
anförnum árum, hvers konar
gervimynd af réttlátum þjóðfé-
lagsháttum og heilbrigöu rétt-
arríki hér er orðið um að ræða?
Þegar Alþingi ræðir tillögu um
vantraust á rikisstjórn, er þá
ekki einmitt rétti timinn til þess
að gera nokkra úttekt á þjóðfé-
laginu og stjórnarháttunum?
Engum sanngjörnum manni
dettur i hug, að kenna rikis-
stjórn um allt það, sem aflaga
fer i þjóöfélagi. En þegar við
blasir annar eins glundroði og
nú einkennir Islenzkt þjóðfélag,
þegar sumir komast upp með að
raka saman fé og svikja undan
skatti, meðan eldra fólk á erfitt
með að draga fram lifið, meðan
augljóst er, að menn eru ekki
jafnir fyrir lögunum, þannig aö
réttlætiskennd heiðvirðs borg-
ara ofbýður, er þá óeðlilegt, að
spurt sé, hvort stjórn landsins
hafi reynzt vanda sinum vaxin?
Við skulum byrja á þvi að lita
stuttlega á efnahagsmálin. A
síðast liðnu ári var hér 45-50%
verðbólga, sem hefur þó, sem
betur fer, farið nokkuð minnk-
andi. Hún brennir á báli veru-
legan hluta af sparifé lands-
manna. En jafnvel sú verð-
bólga, sem nú er hér, hefur ekki
þekkzt nema með frumstæðum
þjóðum, sem búa annað hvort
við stjórnleysi eða spillt stjórn-
arfar. í hópi sllkra rikja er
menningarþjóðin íslendingar
nú komin. Og hvernig er háttað
viðskiptum þjóðarinnar við önn-
ur lönd? 1 fyrra var viðskipta-
halhnn við útlönd 22 milljarðar.
Um siðastliðin áramót höfðu Is-
lendingar safnað skuldum er-
lendis, sem námu 73 milljörð-
um. Innan fárra ára verðum viö
að greiða fimmtu hverja krónu,
sem viö öflum okkur með út-
flutningi, i afborganir og vexti
af erlendum skuldum.
Skyldi nú ekki þetta allt sam-
anhafa valdið þvi, aö stjórnvöld
rönkuðu eitthvað við sér og
tækju að beita aðsjálni I með-
ferð rikisfjár, sameiginlegs fjár
okkar allra, landsmanna? Ekki
aldeilis. A siðast liðnu ári var
greiðsluhalli rikissjóðs yfir
fimm milljarðar. Um áramótin
var skuld rikissjóðs við Seðla-
bankann hvorki meiri né minni
en 10 milljarðar. t fyrra varð
rlkissjóður að greiða Seðla-
bankanum 900 milljónir króna i
vexti og afborganir af
skulda aukningu á þvi ári.
En skyldi þá ekki þetta botn-
leysi i efnahagsástandinu hafa
opnað augu rikisstjórnarinnar
fyrir því, að fyrirhyggju þurfi
að gæta varðandi opinberar
framkvæmdir. Ekki er þvi held-
ur að heilsa. Skal eitt dæmi
nefnt þvi til sönnunar, málefni
Kröfluvirkjunar. Hér skal látið
liggja milli hluta, að mikið
skortir á, að tæmandi og skýr
grein hafi verið gerö fyrir vafa-
sömum viðskiptaaðferðum i
sambandi við undirbúning þess-
ara framkvæmda. Hins vegar
skal bent á nokkrar staðreyndir
I sambandi við virkjunina. Á
þessu ári er gert ráð fyrir þvi,
aö rflúsframkvæmdir, sem fjár-.
magna á með lánsfé, nemi tæp-
um 10 milljöröum. Rikisstjórnin
aflaði sér skömmu fyrir jól •
heimildar til þess að nota rúma
4 milljarða af þessari fjárhæð
vegna Kröfluvirkjunar, og er
þar um að ræða stærstu fram-
kvæmdina, sem áætlaö er, að
kosta muni alls um 7 milljarða
króna. Kröfluvirkjun er byggð
af þrem aðilum: Kröfluvirkjun-
arnefnd, sem er skipuð út frá
stjórnmálasjónarmiöum og
byggir orkuverið, Jarðhitadeild
Orkustofnunar, sem borar og »
virkjar gufuholur, og Raf-
magnsveitum rikisins, sem
byggja háspennulinur og sjá um
orkuflutninginn. Hins vegar
hefur enn engin ákvörðun verið
tekinumþað.hvaða aðilieigiað
reka þetta risafyrirtæki. Það
kann að eiga sér eðlilegar skýr-
ingar. Hitt er alþjóð eflaust ekki
kunnugt, að engin rekstrar- eða
greiðsluáætlun er til um þetta
risafyrirtæki fram i timann.
Slikt hefur aldrei áður gerzt I
sambandi við meiri háttar
virkjunarframkvæmdir hér á
landi, og er vafalaust einsdæmi
með þjóðum, þar sem telja má
sómasamlegt stjórnarfar og
efnahagskerfi. Þvi hefur verið
marglýst opinberlega af sér-
fræðingum, að framleiöslugetan
verði fyrstu árin langt umfram
rafmagnsþörfina, jafnvel þótt
Austurland verði tengt virkjun-
inni. Afleiöingin er augljós:
- Annað hvort gifurlegur rekstr-
arhalli eða geysihátt rafmagns-
verð. En hvað varðar pólitiska
spákaupmenn um slikar stað-
reyndir? Þeir eru I kapphlaupi
um að eyða sem mestu fé i
framkvæmdir i sinu kjördæmi.
Og þó er ekki öll sagan sögð með
þessu. Hörmulegar náttúru-
hamfarir hafa valdið þvi, að
vlsindamenn hafa hvatt til var-
kámi varöandi áframhaldandi
framkvæmdir. En hvað skyldi
stjórnmálamenn, sem eru i
kapphlaupi um kjósendur,
varöa um slikt?
Eigum við að lita svolitið á á-
standiö i skattamálum rikisins?
A þessu ári er gert ráð fyrir þvi,
að einstaklingar greiði 5.6
milljarða I tekjuskatt, en öll fé-
lög í landinu aðeins einn
milljarð. 1 fyrra greiddu aðeins
55-60% þeirra félaga og einstak-
linga, sem stunda atvinnurekst-
ur, tekjuskatt, alls um 1600-1700
milljónir króna. Talið hefur ver-
ið, að af 100-130 milljarða veltu I
ýmsum atvinnurekstri, hafi i
fyrra alls enginn tekjuskattur
verið greiddur. Hins vegar
verður launamaðurinn að
greiða skatt af svo að segja
hverri krónu, sem hann aflar
sér.Er við þvi aðbúast.að talað
sé um félagslegt réttlæti I sliku
þjóðfélagi?
En verðbólgan, sem rikis-
stjórnin hefur ekki ráðið við, er
samt ekki hið versta, sem verið
hefur að gerast, ekki heldur
skuldasöfnunin erlendis, sem
rikisstjórnin heföi átt að geta
haldiö I skefjum, ekki sukkiö h já
rikissjóði, og ekki einu sinni
glæframennskan i Kröflumál-
um, sem nokkrir stjórnmála-
menn bera ábyrgð á. Það, sem
er mest ógnvekjandi i þróun
mála á Islandi undanfarið, er,
aö það hefur verið að gerast,
sem varla nokkur maður hefði
trúað fyrir fáeinum árum, að
gæti gerzt á Islandi: Það hriktir
I sjálfum siðferðisgrundvelli
þjóðfélagsins. Til hafa orðið
hóparafbrotamanna, sem safna
auöi á smygli, fikniefnasölu, að
ekki sé talað um skattsvik, og
virðast jafnvel ekki skirrast við
óhugnanlegustu glæpum. Eng-
um dettur I hug að kenna stjórn-
völdum þessa þróun mála. En
sá uggur læöistnú að æ fleirum,
að hvorki þau né þjóðin sjálf
hafi verið nægilega vel á verði.
Viðskiptafrömuðir, sem til
skamms tima virtustnjóta virð-
W Alþýðublaðið
Þriðjudagur 24. febrúar 1976