Alþýðublaðið - 22.07.1976, Side 8

8 JQR YMSUM ATTUM
Fimmtudagur 22. júií 1976. blaðut
alþýó
blaóic
(iu-
A
Fimmtudagur 22. júlí 1976.
VETTVANGUR 9
wEaBmEaSBBm
Aðeins
hefur rofað
til
1 siöasta yfirliti Hagstofu Is-
lands um vöruskiptajöfnuö Is-
lendinga má lesa úr tölum þró-
un, sem ber aö fagna. Þar kem-
ur 1 ljós, aö vöruskiptajöfnuöur
landsmanna fyrstu sex mánuöi
þessa árs er óhagstæöur um
„aöeins” tæpa fjóra milljaröa
króna, en var á sama tima I
fyrra óhagstæöur um tæplega 14
milljaröa. Þarna munar 10
milljöröum króna, og þaö sem
meira er, vöruskiptajöfnuöur-
inn i siöasta mánuöi var Islend-
ingum hagstæöur um liölega 15
milljónir króna. 1 júni-mánuöi i
fyrra var hallinn á reikningnum
tæplega 5,3 milljaröar.
Meö ýmsum efnahagsaögerö-
um hefurstjórnvöldum tekizt aö
draga nokkuö úr glórulausri
eyöslu þjóöarinnar og rétta hlut
hennar i viöskiptum viö erlend-
ar þjóöir. 1 þessu sambandi skal
haft f huga, eins og fram kemur
i frétt Hagstofunnar, aö meöal-
gengi erlends gjaldeyris i siö-
asta mánuöi var 10,4% hærra en
þaö var I sama mánuöi I fyrra,
og fyrstu sex mánuöi ársins var
þaö 14,5% hærra en sömu mán-
uöi i fyrra. Þetta hækkar i
krónutölu þær fjárhæöir, sem
Islendingar fá nú fyrir afuröir
sinar.
Þaö hefur veruleg áhrif á
þessar tölur hve vel hefur geng-
iö aö flytja út framleiöslu Al-
versins i Straumsvik. Fyrri
helm ing ársins i f yrra, en þá var
„álkreppan” i hámarki, flutti
verksmiöjan út fyrir 1,3
milljaröa króna. I ár er þessi
upphæö liölega fimm milljarö-
ar.
Verulega hefur dregiö úr inn-
flutningi á skipum. I ár hafa
veriö keypt til landsins skip fyr-
ir 1,3 milljaröa króna, en á
sama tima i fyrra fyrir tæplega
3,7 milljaröa. Hins vegar hefur
aukizt nokkuö innflutningur
vegna Sigölduvirkjunar og
Kröfluvirkjunar en dregiö úr
innflutningi til Islenzka álfé-
lagsins.
Af niöurstööu þessara út-
reikninga veröur sú ein áiyktun
dregin, aö heidur hafi þokast I
rétta átt, og á þvi er rétt aö
vekja athygli. Nægar eru á-
hyggjur manna vegna efna-
hagsástandsins.
Mikið er
lán þeirra
Akureyringa
Eitt mesta happ Akureyringa
siöustu áratugi er heita vatniö,
sem fannst á Syöra-Laugalandi.
Mikil áherzla hefur veriö lögö á
aö hraöa framkvæmdum viö
væntanlega hitaveitu, sem öll-
um kemur til góöa og mun spara
Akureyrarbæ og ibúum miklar
fjárhæöir á komandi árum.
1 blaöinu Islendingi er viötal
viö Ingólf Arnason, formann
hitaveitunefndar á Akureyri.
Hann segir þar meöal annars,
aö umsögn Orkustofnunar um
jaröhitasvæöiö viö
Syöra-Laugaland liggi ekki enn
fyrir, enþegarsé fariö aö undir-
búa mælingar i holunum, svo
niöurstööu þeirra og umsagnar
megi vænta i lok þessa mánaö-
ar. Þá er byrjaö aö skipta um
jaröveg I götum á Akureyri
vegna væntanlegrar hitaveitu.
En þessar framkvæmdir eru
dýrar og sem dæmi má nefna
nokkrar tölulegar upplýsingar
frá Ingólfi Arnasyni. Hann seg-
ir, aö viö lauslega áætlun komi
fram, aö kostnaöurinn viö borun

.

Wm
SS#
holanna þriggja viö
Syöra-Laugaland veröi 180 til
200 milljónir króna. Fyrsta hol-
an kostar um 50 milljónir, hol-
an, sem eyðilagðist 50 til 60
milljónir og þriöja og slöasta
holan 80 miiljónir króna.
Segir Ingólfur, að þetta sé
heldur meiri kostnaður en búizt
hafði verið við. Það stafaði
meðal annars af þvi, að meira
þyrftiað fóöra holurnar en áætl-
að heföi veriö. Mikil hætta er á
hruni I holunum og hefur til
dæmis hruniö i 1. holu þannig,
aö hún er ekki lengur sú vatns-
mesta. Nú er þaö 3. hola, sem
gefur mesta vatn, Ingólfur seg-
isthafa beöiö um borinn Narfa
siöar l sumar til aö hreinsa hol-
urnar.
Hættur, sem
fylgja vinnu
málara.
- Þörf
aukinnar
vinnu-
verndar
I ritinu Málaranum, 1. tölu-
blaöi þessa árgangs, er grein
eftir Sigursvein H. Jóhannes-
son, málara, um þær hættur,
sem málurum getur stafaö af
notkun ýmissa efna viö vinnu
sina. Hann segir meöal annars
frá rannsókn, sem gerö var i a.t-
vinnusjúkdómadeild sjúkra-
hússins i örebro. Rannsóknin
náöi til 10 málara á sjúkrahús-
inu á timabilinu 1972 til ’74. Þeir
kvörtuöu allir um minnisleysi, 8
kvörtuöu um óeölilega þreytu, 7
nefndu skapgeröarbreytingu,
uröu uppstökkir, þunglyndir
og/eöa sinnulausir.
I 6. tilvikum, þar sem minnis-
mælingar höföu veriö geröar,
komu heilaskemmdir i ljós hjá
þremur og likur á heila-
skemmdum hjá hinum þremur.
— Fleiri dæmi eru nefnd I þess-
ari grein, og í framhaldi af þeim
segir Sigurseinn:

:

■
SfilM
—-»■

„Eftir aö hafa látiö hugann
reika um þær fréttir, sem berast
hingaö um þessi mál, vakna
margar spumingar og er ekki
laust viö aö óróleiki sæki aö
manni. laöalatriöum höfum viö
öllþessisömu efni hér á landi,
sem eru I umferö erlendis.
Vinnuaðferöir eru mjög svipaö-
ar, þó er þaö einkum tvennt,
sem á milli berog vegur á báöar
hliöar.
ífyrsta lagi er engin merking
á málningavörum hér á landi,
eins og nú hefur veriö komiö á
meöal hinna Noröurlandanna,
engin skilgreining á umbúöum
um efnisinnihald vörunnar.
Þessi þáttur er aö sjálfsögöu
mjög alvarlegur, þar sem allar
þessar varhugaveröu málninga-
og efnistegundir eru seldar
hverjum og einum eins og verk-
ast vill I verzlunum.
1 ööru lagi er sennilega meiri
notkun hérlendis á svonendri
piastmálnigu en erlendis, og er
þaö ljósi punkturinn I þessu
máli, þegar um málarastéttina
er aö ræöa”.
Sigursveinn segir, aö fleiri
stéttir búi viö öryggisleysi á
þessu sviöi og nefnir sem dæmi
dúklagningamenn. —
Þessiorö Sigursveins minna á
naúösyn þess aö sem fýrsta
veröi komiö á löggjöf um vinnu-
vernd og starfsumhverfi. Þing-
menn Alþýöuflokksins lögöu
fram tillögu til þingsályktunar á
siöasta þingi um þetta mál, þar
sem segir meöal annars: „Til-
gangur laganna er aö tryggja
öllum landsmönnum starísum-
hverfi, þar sem ekki er hætta á
likamlegu eöa andlegu heilsu-
tjóni....”
Vonandi fær þessi tillaga af-
greiöslu sem fyrst á næsta
þingi. —AG—
Ágrip af sögu Þorlákshafnar - ritað á 25 ára
afmæli þéttbýlis í Þorlákshöfn.
Eftir Gunnar Markússon, skólastjóra
Loftmynd af Þorlákshöfn árið 1975.
einhverju að gera i tómstundum,
sem þvi miður urðu stundum
helzt til margar. Gat jafnvel
komið fyrir, að einungis væri
I hægt að róa 30 af þessum 90-100
dögum, sem vertiðin stóð.
Sumir notuðu tómstundirnar til
þess að gera ýmsa smáhluti, sem
heimilum þeirra mátti að gagni
koma. Aðrir spiluðu eða glimdu
og fyrir kom, að leikfimi var iðk-
uð. Þá starfaði hér lestrarfélag og
söngfélag. Einnig var málfunda-
félag hér um og eftir aldamót-
in.Það hóf m.a. undirbúning að
byggingu sjúkraskýlis hér á
staðnum. Nokkru var saihað af
J peningum, og á vertiðinni árið
4 1916 var grunnurinn gerður og
grindin reist. Það vor veitti sýslu-
sjóður 200 kr. til þessara fram-
kvæmda. En þvi miður fauk
grindin og þar með vonin um
ur bændafundur, haldinn i Hraun-
gerði, að óska hins sama, og þá
um sumarið flutti Þorlákur Guð-
mundsson frumvarp til laga um
verzlunarstað i Þorlákshöfh.
Frumvarpið var samþykkt i
neðri deild. Þegar það svo kom til
efrideildar, gekk þáverandi land-
læknirsvohreinlega af þvi dauðu,
að það var fellt við fyrstu um-
ræðu.
Landlæknir sagðist hafa verið
læknir á Eyrarbakka um eins árs
skeið og gæti þvi borið um að Þor-
lákshöfn væri einn mesti brim-
rass á öllu landinu, nema ef vera
skyldi, að Svörtuloft væru lakari.
Það mætti alveg eins setja lög
um verzlunarstað á tunglinueins
og i Þorlákshöfn.
Hins gat læknirinn ekki, að
hann hafði þetta ár sitt á Bakkan-
um verið meira gistivinur i húsi
,,Tekið við 30 lýbskum mörkum
frá tilteknum kaupmanni
liggjandi í Thorlacershaffen”
SöguÞorlákshafnar má skipta i
tvo höfuðkafla — sögu sveitabýl-
isins og sögu sjávarþorpsins.
Upphafið að sögu sveitabýlisins
er svo algjörlega hulið í móðu
fjarskans, að ekki er einu sinni á
hreinu með nafn staðarins.
Munnmæli herma, að bær hér
hafi i upphafi heitið Elliðahöfn og
verið kenndur við skip það, er
Ketilbjörn gamli kom á frá Nor-
egi — þaö sama og Elliöaárnar
eru við kenndar.
Hvort svo hefir verið eða ekki,
verður vist sdnt upplýst. Þó má
benda á, að Þórdis, systir Skafta
lögsögumanns á Hjalla, varð
þriðja kona Gissurar hvita.
Þeirra son var Isleifur biskup.
Hafi hinn kristni goði á Hjalla
verið aö gera lögbýli úr verbúð-
um þeim og hrófum, sem hann
hlýtur að hafa átt hér niðri á
ströndinni, um svipað leyti og
hann var að gefa dóttur sina son-
arsyni Ketilbjarnar — þeim
manni, er fáum árum áður átti
sinn stóra þátt i kristnitökunni á
Þingvöllum, — er varla hægt að
segja, aðseilzthafi verið um hurð
til lokunnar, þótt nýbýlið væri
kennt við frægasta farkost I ætt
brúöguma.
Þau sömu munnmæu, sem
herma, aö bær hér hafi heitið Ell-
iðahöfn, geta þess og, að bóndi
hér hafi i hafsnauö heitið á heil-
agan Þorlák sér og félögum sin-
um til fulltingis og heimkominn
hafi hann breytt nafni á bæ sinum
og kallað Þorlákshöfn.
Sitthvaö gæti verið missagt i
fræðum þessum, en varla er hægt
að gera ráð fyrir, að bær hafi ver-
ið kenndur við heilagan Þorlák
fyrr en 20. júli 1198. Þann dag var
helgur dómur hans upp tekinn og
prestar samþykktu áheit á hann.
Þess skal að lokum getið, að i
lögmannsannál er sagt, að áriö
1360 hafi Gyröur Skálholtsbiskup
ætlaö til Noregs fjölmennur á
skipi litlu. Skipið var ekki komið
úr landsýn, er þaö sökk. Fyrir
áheit á heilagan Þorlák björguð-
ust menn allir, og silfurkistu
dómkirkjunnar rak á land á Eyr-
um.
Vel má vera, aö hér sé að finna
kveikjuna að munnmælasögunni
og nafnaskiptunum — ef verið
hafa.
En hvaö sem bærinn hét, þá fer
það ekki á milli mála, að hér var
búiðogoftaststórt. Tún voru tödd
og slegin, búsmala gætt og hann
nytjaður. Konur komu upp i fat og
mjólk i mat, og karlar gættu úti-
verka til lands og sjávar. Börn
fæddustogeldra fólk safnaöist til
feðra sinna. Kynslóðir komu og
kynslóðir fóru, þar til komið var
fram um 1950, þá hvarf siðasta
bændafólkið héðan með amboð
sin og áhöld — fénað og föggur.
Þá lauk sögu sveitabýlisins.
Mannskaðar og mann-
björg
Auður hin djúpúðga lét gera
knörr einn mikinn. Hún hafði með
sér frændlið sitt allt, það er á lifi
var, þar á meðal 20 karla. Hún
hafði og auð fjár á skipinu.
Hún kom skipi sinu á Vikra-
skeið. Þar braut skipiö, en menn
héldust og fé.
Vikraskeið heitir nú Hafnar-
skeið.
Þannig er elzta frásögn, sem til
er úr nágrenni Þorlákshafnar,
tengd sjónum, og fer vel á þvi.
Þetta er þó ekki I eina sinnið,
sem getiðer um gifturika björgun
mannslifa hér um slóöir.
Laugardaginn 5. nóvember 1718
strandaði danska herskipið
Gautaborg á Hafnarskeiði. Þá
björguðu bændur hér úr grennd-
inni rúmlega 170 manns á land.
Hinn 16. marz árið 1895 réru öll
skip, sem þá voru gerð úr frá Þor-
lákshöfn, en þau voru rúmlega 20.
Þann sama dag réru einnig um 60
skip frá öðrum verstöövum i Ar-
nessýslu.
Um miðjan dag brimaði svo
snöggiega, að einungis tugur
skipa náði lendingu i heimavör
austan ölfusár. — öll hin skipin,
rúmir sjö tugir, urðu að lenda inn
á milli Skarfs og Flataskers.
Þann dag áttu nær 10000 karl-
menn á bezta aldri Norðurvörinni
hér lif að launa. Ekki þarf að
ræða, hvert afhroð sunnlenzkar
sveitir hefðu goldið, ef hennar —
ogþeirra manna, er þá stjórnuðu
hér — hefði ekki notiö við.
En þvi miður geymir saga Þor-
lákshafnar ekki aðeins frdsögur
um sigra I baráttunni við Ægi.
Þar er lika getið um ósigra og
mannskaða. A árunum 1840-90
fórust tvö skip héðan með um 30
manns innanborðs, og á sama
tima fórst um tugur manna i
lendingu hér.
Verstöð
Þess er áður getið, að fyrstu
mannabústaðirnir hér hafi verið
verbúðir. Þannig mun starf hinna
fyrstu manna hér hafa verið það
sama og enn er sá burðarás, er
afkoman hvilir á, að afla fiskjar
og verka hann.
En veiðiskapur þessi og verkun
hefir aldrei verið neitt einkamál
þeirra, er hér hafa búið. Höfuð-
kirkjur og stórbýli sýslunnar áttu
hér srna aðstöðu.
Þess er t.d. getið, að árið 1543
hafi Skálholtsstóll átt hér um 40
hestburði af fiski. Stóllinnáttium
aldir itök hér á staðnum — hvort
þau hafi verið hluti af heiman-
mundi Þórdisar á HjaUa, veit ég
ekki — en gömuleruþau. Og þeg-
ar jarðir Skálholtsstóls voru seld-
ar um árið 1800, var Þorlákshöfn
ein af þeim.
Stórbóndinn sendi nokkra af
vinnumönnum sinum hingað, og
einyrkinn skildi búsmala sinn eft-
ir i umsjá konu og barna og fór i
verið. Þannig varö Höfnin einn af
hornsteinum undir afkomu
manna i héraöinu öllu.
Ekki mun kunnugtum tölu ver-
mannahér,fyrr enkomið er fram
um miöja siðustu öld, en þá var
ekkert óalgengt, að þeir væru
300-400 að tölu.
Framan af öldum var handfær-
iðeina tækið, sem notað var til að
ná fiski úr sjó. Arið 1800 gerði
Lambertsen, kaupmaður á Eyr-
arbakka, tilraun með netaveiði
hér úti fyrir.
Sú tilraun gaf góða raun, en
þetta nýmæli mætti svo mikilli
andspyrnu, aðrúm öld leið, þang-
að til aftur var róið meö net hér
um slóðir.
Um 1880 var farið að nota hér
h’nu siöari hluta vetrar. Arið 1903
reyndi Gisli Gislason, þá bóndi i
Öseyrarnesi aö veiða fisk i net og
tókst vel. Sú mótmælaalda, sem
þá reis, var brotin á bak aftur á
nokkrum árum, og árið 1909 voru
netin orðin aðal veiðarfærið.
Það lætur að likum, að ekki var
fremur hægt að róa aha daga ver-
tiðarinnar um aldamót en nú er.
Vermenn uröu þvi að sjá sér fyrir
sjúkraskýli hér, en fé þaö, er til
var, var lagt i sjúkrahússbygg-
inguna að Litlahrauni, en, eins og
kunnugt er, voru konur þær, er að
þeirri byggingu stóðu, of stórhuga
fyrir si'na samtið, og byggingin
endaði sem fangelsi, en ekki
sjúkrahús.
Verzlunarstaður
I Islendingasögunum er hvergi
getið um skipakomur til Þorláks-
hafnar.
Fyrsta örugga heimildin um
kaupskip hér er frá árinu 1533, þá
segist landfógeti hafa tekiö við 30
lýbskum mörkum frá tilteknum
kaupmanni liggjandi i
„Thorlacershaffen”.
Ekki er ljóst, hvort skip þetta
var statthérna fyrir einhverja til-
viljun eða algengt var, að kaup-
skapur færi fram hér á vikinni.
Okkur, sem átt höfum heima
hér I Þorlákshöfn fleiri eða færri
undanfarinna ára og sótt svo til
allar okkar daglegu nauöþurftir I
þessa einu búð, sem hér hefir ver-
ið, gæti virzt, að ekki þyrfti mörg
orð til þess að rekja verzlunar-
sögu staðarins. En það er öðru
nær.
Hér er um að ræða nær tveggja
alda sögu — sögu um baráttu hins
veika við hinn sterka — sögu um
uppreisn hins kúgaða gegn kúg-
ara sínum —, en fæst af þvf verð-
ur rakið hér.
Hinn 13. júni árið 1787 var gefin
út i Kaupmannahöfn konungleg
tilskipun um, að verzlun á Islandi
skuli frjáls öllum þegnum Dana-
konungs. Þá hófst verzlunarsaga
Þorlákshafnar.
„Spekulantar” lögöust hér inn
á vikina, en voru illa séðir af
Bakkakaupmanni — var jafnvel
dæmi til, að þeir héldu sig heldur
vestur á Keflavik, þar sem.þeir
blöstu ekki eins við Bakkanum.
Sumrin 1789og 1790 fengu þrir Ár-
nesingar skip hingað, en Petersen
Bakkakaupmanni tókst að fá
verzlunarleyfin dæmd af þeim fé-
lögum.
Arið 1845 var lögð fram á Al-
þingi bænaskrá undirrituö af 142
sunnlenzkum bændum, þar sem
óskað var eftir, að Þorlákshöfn
verði löggilt sem verzlunarstað-
ur.
Vorið 1875samþykkti fjölmenn-
kaupmannsins en i kotum karl-
anna, sem áttu lendingunum i
Þorlákshöfn lif að launa.
Þorlákur tók málið upp aftur á
þinginu 1877 og daginn eftir Þor-
láksmessu á sumri það ár var
samþykkt, að Þorlákshöfn i Ár-
nessýslu skuli vera löggiltur
verzlunarstaður frá 20. júni 1878.
Verzlun hér hefir þó aldrei ver-
iðmikil. Þó hafði Jón Arnason hér
sölubúð um skeið, og eftir að
þorpið myndaðist, hefir Kaup-
félag Árnesinga rekin einu verzl-
unina, þar til nú, að komin er önn-
ur matvöruverzlun, brauðgerð og
tvær sérverzlanir.
Lendingaraðstaða —
hafnargerð
Tvær voru lendingar i Þorláks-
höfn, Norður- og Suöurvör, og
voru þær um mitt Hafnarnes
austanvert.
Varir þessar höfðu tvo stóra
kosti. Þann fyrstan, að siglinga-
leiðin að þeim var hrein og
skerjalaus. Og hin, sem oftar
skipti sköpum um gildi þeirra, að
þar var sjór ekki ófær, nema rok
væri af suðaustri eða um 30 gráð-
ur hvoru megin við þá átt. Nokkru
áður en vindur nær hásuðri, verð-
ur hann nesfastur og Flóinn tekur
við mestu látunum, áður en áttin
verður þver austan. En auðvitað
getur lagt kviku hér inn á vikina i
öðrum áttum.
A fyrstu árum þessarar aldar
samþykkti sýslunefnd Arnessýslu
að láta fara fram athugun á hafn-
arstæði beggja vegna ölfusár.
Thorvald Krabbe, þáverandi
landsverkfræðingur, gerði þessa
athuguná árunum 1907-1909. Hon-
um fannst ekki gerlegt að leggja i
framkvæmdir austan ár, en gerði
tillögur um hafnargerð i Þorláks-
höfn.
Árið 1913 veitti Alþingi Fisk-
veiðifélagi Islands 1000 kr. styrk
til þess að rannssaka og gera
áætlun um vélabátahöfn i Þor-
lákshöfn.
Jón Þorláksson, sem þá var
orðinn landsverkfræöingur, gerði
þessa áætlun.
Arið eftir flutti Matthias Ólafs-
son, þingmaður Vestur-Isfirðinga
og starfsmaður fiskifélagsins, til-
lögu þess efnis, að landssjóður
veitti 20.000 króna styrk til hafn-
argerðar hér og auk þess yrðu
lánaðar 40.000 krónur úr viðlaga-
sjóði til sömu framkvæmda.
Tillaga þessi fór til sjávarút-
vegsnefndar, sem lagði til, að
landssjóður keypti jörðina og léti
gera þar landshöfn, og er það
fyrsta sinni, sem það orð er notað
um höfnina hér, svo mér sé kunn-
ugt.
Þegar þessi tiilaga var komin
fram, dró Matthias tillögu sina til
baka.
Tillaga nefndarinnar var mikið
rædd og var loks ákveöiö að
visa málinu til landsstjórnarinn-
ar.
En þingsalirnir voru ekki eini
vettvangurinn fyrir umræður um
hafnarmál Þorlákshafnar. Hinn
18. júli 1914 var mest öll forsiða
blaðsins Suðurland helguð þess-
um málum og þá komizt að þeirri
niðurstöðu, að vélbátaútgerð á
Eyrum nyti sin ekki til fulls,
nema til kæmi i Þorlákshöfn
hafnaraðstaða, sem þeir gætu
leitað til i viðlögum eins og verið
hafði með áraskipin.
Hinn 11. marz árið 1916 ritaði
Gestur á Hæli langa grein i Suð-
urlandið. Þessi grein er um sam-
göngumál Sunnlendinga. Þar
kemst Gestur að þeirri niður-
stöðu, að það fyrsta, sem gera
þurfi i þeim málum, sé aö byggja
höfn i Þorlákshöfn.
Það ár var sýslufundur Arnes-
sýslu haldinn um mánaðamótin
marz-april. Þar lagði Gestur
fram tiÚögu um hafnargerð i Þor-
lákshöfn og samgönguur út frá
henni.
Og á aukafundi sýslunefndar
hinn 17. júni um sumarið var
samþykkt að kaupa jörðina Þor-
lákshöfn og gera þar höfn, sem
tæki 175 fiskibáta og a.m.k. 2 haf-
skip.
Samþykkt þessi var bundin þvi
skilyrði, að verð jaröar og hafnar
færi ekki fram úr einni milljón
króna, og á þvi mun máliö hafa
strandað.
Þetta sumar var mikið skrifað
um hafnarmálin hér, og er ekki
tækifæri til aö tiunda það nú. Þó
vil ég ekki láta ógetið greinar,
sem danski faktorinn á Eyrar-
bakka skrifaði i Suðurlandið hinn
24. april um vorið.
Greinin hefst á orðunum „vel
lýst mér á hugmyndir Gests um
höfn i Þorlákshöfn”. Siðan er
gerður samanburður á aðstöðu til
hafnargerðar hér og á Eyrar-
bakka.Það fer ekki ámilli máia,
að þar heldur náttúrufræðingur-
inn Pétur Nielsen á pennanum, en
arftaki dönsku einokunarkaup-
mannanna hefir verið rekinn út i
hom, meðan greinin var skrifuð.
Arið 1917 var samþykkt þing-
ályktunartillaga um, að gerð
verði áætlun um fulitrausta hafn-
argerð i Þorlákshöfn og hvað slikt
verk muni kosta. N .P. Kirk, verk-
fræðingi, var falið að vinna þetta
verk, og skilaði hann áætlun árið
1919.
Hann lagði til, að gerður yrði
635 m langur suðurgarður og 860
m noröurgarður. Inni i höfninni
kæmi svo „T” laga bryggja, og
væri landleggurinn 183 m, en
þverbryggjan 60m. Kostnaðáætl-
aði hann 3.830.177 kr.
Sumarið 1929 var 20 m löng og 4
m breið bryggja gerð norðan við
Norðurvörina. Sumarið eftir var
hún lengd um 10 m.
Sumarið 1935 var Flataskers-
garðurinn gerður. Hann var 90 m
langur, teiknaður af Jóni Þor-
lákssyni til þess að taka skakka-
fallið af Norðurvörinni.
Arið 1938 var hafin gerð Suður-
vararbryggju. Varunniö við hana
ööru hverju næsta hálfan annan
áratuginn.og varhún þá orðin 175
m löng meðtveggja metra háum
skjólvegg á ytri brún.
Voriö 1962 var enn hafizt handa
um hafnargerð hér. Þeim áfanga
lauk áriö 1969. Þá var Suðurvar-
arbryggja orðin 240 metrar.
Norðurvararbryggjan var þá orð-
in „L” laga. Frá landi var hún 195
m, en þverleggurinn 100 m.
Fljótlega eftir að Heimaeyjar-
gosið hófst, var farið að huga að
bættri hafnaraðstöðu á suður-
ströndinni.
Árangur þeirra bollalegginga
var, að Alþjóðabankinn lánaði fé
til þriggja hafna, en langmesttil
Þorlákshafnar.
Hinn 1. september áriö 1974 hóf |
verktakafyrirtækiö tsak fram-
kvæmdir við þann áfanga hafnar-
gerðar hér,sem nú er unnið að, og
áætlað er að verði lokið á þessu
ári, en það er stærsta átak, sem
gert hefir verið i einu við hafnar-
byggingu hér á landi.
Jörðin Þorlákshöfn
Sjálfsagt hefir oltið á ýmsu um
eignarhald á jörðinni Þorláks-
höfn, eins og á öðrum góðjörðum
landsins. Kirkja og klaustur —
biskupar og braskarar hafa
áreiðanlega átt hana öldum sam-
an. En stundum hafa setið hér
sjálfseignarbændur.
Arið 1818 keypti Magnús Bein-
teinsson, þá bóndi hér, jörðina, og
i Suðurlandi 8. des. árið 1910 er
þess getið, að Jón Árnason, son-
arsonur Magnúsar, hafi þá fyrir
fáum dögum selt Þorleifi Guð-
mundssyni frá Háeyri höfuðból
sitt. Jón sat hér þó til dauðadags,
4. nóvember 1912.
Um það leyti, er Þorleifur |
keypti jörðina, hafði franskt út-
gerðarfyrirtæki mikinn áhuga á
að koma sér upp útgerðarstöð
hér. Það sendi hingaö verkfræð-
inga árið 1911, og sögur voru á
lofti um, að Þorleifur hafi selt I
Frökkunum hluta jarðarinnar.
Upp úr 1920 kemst Þorlákshöfn |
svo i eigu Reykvikinga og er það
þangað til árið 1934, að Kaupfélag I
Árnesinga, undir stjórn Egils
Thorarensen, kaupir hana. Tólf
árum siðar kaupa svo Árnes- og
Rangárvallasýslur staðinn, og á
þeirravegum var ráðizt i hafnar-
framkvæmdirnar á árunum 1946
og 1962.
Arið 1966 var höfnin gerð að
landshöfn, og eignaðist rikið þá 80
m breiða spildu meðfram strönd-
inni. Árið 1971 keypti svo öifus-
hreppur jörðina að undanskildum
nokkrum hekturum, sem sýslurn-
ar eiga enn.
Dýrasta jörö á íslandi
Á árunum kringum 1920 var
unnið að nýju íasteignamati fyrir
landið i heild. Mat þetta tók gildi
1. april 1922 og var Þorlákshöfn
þá dýrasta jörð á tslandi, metin á
118.000 kr. auk bygginga.
Hve hátt land hér var virt, sést
bezt á þvi, að allt land Arnessýslu
var þá metið á tæplega tvær og
einn fjórða úr milljón, og að 6 af
hreppum sýslunnar voru hver um
sig iægra virtir en landið hér.
Skálholtsland var þá virt á 9.700
kr. og Oddi á Rangárvöllum á
8.400, og allt land Skarðshrepps i
Dalasýslu var talið 400 kr. minna
virði en sandurinn hér og trúlegt.
að Birni á Skarði og ölöfu riku
hefði þótt það þunnur þréttándi.
Framtald á bls. 7. j