Alþýðublaðið - 22.10.1976, Blaðsíða 5

Föstudagur 22. október 1976
VETTVflNGUB 5
Stephen
P. Bender
Geta vatnsmiölunarlón valdiö
jaröskjálftum? Sé svo, ætti aö
vera fullur möguleiki til þess, aö
gera kleift að sjá og segja fyrir,
hvar jaröskálfta er von af þeim
orsökum á þessari tækniöld.
M eð þvi mætti koma i veg fyrir
margskonar hörmungar, sem
slikar náttúruhamfarir valda oft
og tiðum.
Visindamenn staðnæmast nú æ
oftar við þennan möguleika og
þetta efni kemst þvi ofar á dag-
skrá, sem vatnsvirkjunum fjölg-
ar meira og viöar á jarðarkringl-
unni.
Enda þótt ennþá sé margt i
óvissu um þessa hluti, er þaö at-
hyglisvert, að mjög viöa eru
vatnsmiðlunarlón gerö á stööum
þar sem jaröskjálftahætta er.
Jarðfræöingum á aö vera fært
að finna með nýjustu tækni, hvort
um er að ræöa á fyrirhuguðu
vatnsmiðlunarsvæði misgengi
eða sprungur i jarðskorpunni.
Jafnframt eiga jarðhræringar frá
fyrri timum að vera kunnar, svo
og hversu alvarlegar þær voru. A
grunni þessarar vitneskju er svo
unnt að gera jarðfræðikort, varð-
andi styrkleika jarðskorpunnar
og leiða mjög sterkar likur að þvi
hvort óhætt sé eða ekki að efna til
stóraukins vatnsþunga á tiltekn-
um svæðum.
Aðalvandinn liggur i þvi, ef
færa ætti vatnsmiðlunarlónin á
örugga staöi, að vatnsvirkjun er
langalgengust i fjallalandslagi og
þar er, aö ööru jöfnu, viðkvæm-
ara fyrir og meiri hætta á jarð-
hræringum.
Við þetta má svo bæta þvi, að
gil og gljúfur.sem stórfljótin hafa
grafið og eru að grafa, auka vit-
anlega ekki á styrk jarðskorp-
unnar og þar að auki hefur far-
vegur ánna oft lagzt i fornar
sprungur. Þvi er sú hætta fyrir
hendi, að þunginn af vatnsmiðl-
uninni nægi, til þess að koma
jarðskjálfta ,af stað á nýjan leik,
þó langt hafi um liðið frá þeim
eldri.
Venjulegir jarðskjálftar geta
orðið af fleiri en einni orsök. Þar
til má telja að aivarlegustu og af-
drifarikustu afleiðingamar skap-
V atnsmiðlunarstífla
istaf sprungum og misgengi jarð-
laga. Séu nú öflugar stifiur úr
steypu gerðar til að mynda lónin,
getur jarðskjálfti, sem þær stand-
ast ekki, orðið örlagarikur.
Mannvirkjafræðingurinn, sem
hannar stiflurnar, getur þvi þurft
að taka fleira með i reikninginn
en hvort styrkur þeirra sé nægi-
legur, til að bera áætlaðan vatns-
þunga. Hann veröur einnig aö
gaumgæfa, hvort hugsanlegar
jarðhræringar, og þá hvað sterk-
ar miðaö við fyrri reynslu, geti
komið inn i myndina.
Til frekari glöggvunar á,
hvernig það má gerast, að
miðlunarlón geti hleypt jarð-
skjálfta af stað, er bezt að h'ta á
hvernig þá ber að.
Jarðskorpan er gerð úr gifurleg-
um bergflekum, sem hreyfast og
misganga oft. Þetta gerist venju-
lega á 10-15 kilómetra dýpi neðan
yfrborösins, og jarölögin ofan á
hreyfast litið eða ekkert alla-
jafna. Þau hafa vitanlega ákveð-
inn viðnámsþrótt gegn hreyfing-
um. En sé nú efnt til aukins þunga
á yfirborðinu, einmitt yfir milli-
bilinu milli flekanna, getur það
orðið mótstööunni ofraun og jarð-
skjálftinn orðið veruleiki.
Jarðfræðingarhafa komiztá þá
skoðun, að minnst fimm jarð-
skjálftar af styrkleika 5-6,5 stig á
Richters kvarða hafi átt rót sina
að rekja til ógætilegrar söfnunar
vatns i miðlunarlón. Þeir eru við
'Koyna á Indlandi (6,5), Kremasta
i Grikklandi (6,3) Hsingfengian i
kinverska alþýðulýðveldingu
(6,1), Kariba við landamæri
Rhodesiu og Zambiu (5,8) og við
Hoover stifluna i Bandarikjunum
(5,0).
Ýmsir telja, að þessa gæti
miklu viðar. Slikir jarðskjálftar
eru þó ekki taldir eiga HDptök sin
mikið dýpra en um 5 km undir yf-
irborði jarðar, og hefjist venju-
lega meö nokkrum vægari kipp-
um. Það sem meira er, að talin er
vera samsvörun með styrk þeirra
og vatnsþunganum i lóninu!
Þá þykjast menn hafa veitt þvi
athygli, að sjálftahættan sé mest
innan fyrstu fimm áranna, sem
lónið hefur verið fullt. Þó visinda-
menn hafi þegar komizt á snoðir
um margt, sem bendir til að þeir
séu hér á réttri leið, skortir samt
ýmislegt i heila mynd, en að þvi
erunnið að fylla upp i hana. Allt
það kostar auðvitað tima og fé.
Koma þarf upp kerfum af jarð-
sjálftamælum á stöðum þar sem
vatnsmiðlun i stórum stil er fyrir-
huguð og rannsaka gaumgæfi-
lega, hvort um geti verið að ræða
einhverjar feirur i jarðskorpunni,
sem þó eru huldar undir yfirborð-
inu.
Þessi starfsemi beinist vitan-
. lega að tvennu. Fyrst og fremst
aö foröa frá stórslysum á fólki,
sem nærhendis byggi og væri þvi i
hættu statt. 1 annan stað, að koma
i veg fyrir stórsóun verðmæta,
sem gæti orðiö ef mannvirki eyöi-
legðust.
Hér gæti rannsókn á miðlunar-
lónum, sem þegar eru fyrir hendi
hjálpaö til, og hvaö sem öðru h’ður
er málið nægilega áhugavert til
þess að þaö sé vandlega athugað.
Móðir náttúra á ekki að þurfa á
mannlegri aöstoð að halda, til að
geta hrist, eöa velt af sér reið-
ingnum!
Elsa Stefánsdóttir:
Tilef ni þess að ég skrifa þessar línur, er að ég las í einu dagblaðanna um tillögu
til þingsályktunar um sundlaug við Grensásdeild Borgarspítala. Flutningsmenn
þessarar tillögu haf a dvalizt á Endurhæf ingardeildinni og það var einmitt það sem
vakti athygli mína, þvi það er nú einu sinni svo að til þess að fá skilning á málum
hreyfihamlaðra þarf viðkomandi eða náið skyldmenni að fatlast á einhvern hátt.
Maður hlýtur að vera undrandi á þvi að ekki skyldi gert ráð f yrir sundlaug í upp-
hafi við byggingu Endurhæfingardeildarinnar.
Endurhæfing
og
hindranir
hreyfihamlaðra
En hvernig er það með sund-
laugar almennt t.d. í Reykja-
vik? Hvergi á almennum sund-
stöðum er gert ráð fyrir þvi i
upphafi að hreyfihamlaðir eigi
þar greiðan aðgang að og hverj-
ir þurfa að synda ef það eru ekki
hreyfihamlaðir. Sem betur fer
hefur hagur hreyfihamlaðra
lagazt, en á mörgum sviðum er-
um við enn á steinaldarstigi,
bæði varðandi ýmiss hags-
munamál og ég tala nú ekki um
hugsanagang fólks, ennþá eru
ótrúlega margirsem halda okk-
ur vera eins og heilagar kýr,
þora tæpast að tala við okkur,
halda aö viö séum bezt geymd
öll á einum stað á einhverri
stofnun. A þingi Bandalags fatl-
aðra á Norðurlöndum sem hald-
ið var hér í sumar, sagði Oluf
Lauth, sem er mikiö fatlaður
Dani, okkur frá skemmtilegu
dæmi um viðhorf heilbrigðra til
hreyfihamlaðra. Hann sagði svo
frá. „Þegar Þjóðverjar réðust
inn í Danmörku 1940 æddu Danir
um eins og maurar þegar rótað
hefur verið i þúfunni þeirra. En
þannig var frænka min ekki,
hún var hin rólegasta og sagöi
að þetta væri ekkert til að gera
veður út af. En þegar henni var
sagt að ég væri trúlofaður og
ætlaði að fara að gifta mig, þá
leið yfir hana”. Þannig hugsa
allt of margir ennþá, einmitt að
viö sem erum hreyfihömluð,
eigum ekki að láta okkur
dreyma um hjónaband né nein
samskipti við gagnstæöa kynið.
Ef fólk i hjólastólum þarf aö
dveljast á hótelum, þarf það að
hafa með sér næturgagnið þvi
viðast hvar á hótelum er ekki
gert ráð fyrir að fólk i hjólastól-
um þurfi að nota salerni, hurð-
irnar eru nefnilega svo þröngar
að salerninu að hjólastóll kemst
þar ekki inn (hurðir þurfa að
vera 80 sm br.) Ástandið i Þjóö-
leikhúsinu okkar, sem maður
skyldi halda aö væri fyrir ALLA
er nú þannig að mjög erfitt er
fyrir fólk i hjólastólum að kom-
ast inn i sjálft húsiö og fyrir
manneskju i stól er nær ómögu-
legt aö komast þar á salerni. Viö
íslendingar erum mjög tröppu-
glaðir og erum ekki alltaf aö
hafa fyrir þvi að hafa handrið
viö tröppur og hvað með aðrar
hindranir svo sem árans kant-
steinana sem eru sihækkandi til
hvers eru annars þessir háu
kantsteinar? Sennilega veröur
ekki hjá þvi komizt að hafa ein-
hverskonar kantsteina og fyrir
mörgum árum voru þeir nauö-
synlegir vegna óþrifnaðar, en
það var þegar hestar voru hér i
stað bifreiða. Kantsteinarnir
eru ekki bara hindranir fyrir
hreyfihamlaða, heldur lika fyrir
aldraða og svo þá sem eru með
barnavagna. Af hverju eru
þrepin höfð svona há i almenn-
ingsvögnum? Hefur manneskj-
an ekki verið allt of önnum kafin
við að laga sig eftir umhverfinu
i stað þess að laga umhverfiö
eftir mannkindinni sjálfri?
Fyrir hreyfihamlaða er bif-
reið ekki munaður heldur brýn
nauðsyn. Það sem af er af árinu
1976 hafa um 370 öryrkjar fengiö
eftirgefin aðflutningsgjöld
vegna bifreiðakaupa, af þeim
hafa rúmlega 200 fengið frjálst
val en hinir hafa verið bundnir
við að kaupa Austur-Evrópubif-
reiðar. Eftirgjöfin afskrifast á 5
árum. A Alþingi 1975-76 lögöu
þeir Stefán Jónsson og Helgi F.
Seljan fram frumvarp til laga
um breytingu á lögum um fjar-
skipti og annað frumvarp um
breytingu á lögum um tollskrá
o.fl. vegna fatlaðs fólks. Þessi
frumvörp eru ekki enn orðin aö
lögum, en vonandi halda þeir
Stefán og Helgi áfram með þessi
mál, þvi talstöð i bifreiö mikiö
hreyfihamlaðra er lika nauö-
syn, þaö er hreint ekkert grin
fyrir mikið hreyfihamlaðan
ökumann sem er einn i bifreið
sinni, ef eitthvað kemur fyrir
t.d. i illviöri, hvað skal þá gera
ef ekki er talstöð i bifreiðinni,
jú, bara biða segir ef til vill ein-
hver, en hver vill lenda i þvi i
köldu veðri að biða i margar
klukkustundir i bifreið sem ekki
er hægt að hafa i gangi, senni-
lega enginn. Einhver kann nú að
segja. Af hverju er fólk sem er
svona illa á sig komiö að fara
langar leiðir eitt sins liðs. Jú,
við viljum fara okkar ferða
hreint eins og hver annar og lika
erum viö ekki öll það vel sett að
geta alltaf haft einhvern meö til
aðstoðar.
Þessi skrif min eru orðin
lengrien ég ætlaði mér i upphafi,
en það er bara af svo mörgu að
taka þegar fariö er út i að skrifa
um hag hreyfihamlaðra, en eins
og sagt var i upphafi þá vakti
það athygli mina þegar nokkrir
af áhrifamönnum þjóöarinnar
leggja nú fram tillögu til þings-
ályktunar um áðurnefnda sund-
laug, eftir að þeir sjálfir hafa
gengið i gegnum það að vera
endurhæföir vegna veikinda.
Elsa Stefánsdóttir,
Arnartanga 12,
Mosfellssveit.
I