Alþýðublaðið - 04.04.1978, Qupperneq 5

bte$Ml'Þriðjudagur 4. apríl 1978.
5
SKOÐU
Úlfar Bragason skrifar: |
Hin sjúka
tunga
I tilefni ummæla Sverris
Hermannssonar
..-.... —
Sverrir Hermanns-
son mælti nýlega fyrir
tillögu til þingsálykt-
unar um islensku-
kennslu i fjölmiðlum,
sem hann flytur á
Alþingi ásamt fjórum
örðrum þingmönnum.
Það er tilefni þessara
orða.
Orsakir tillögunnar eru raktar
i greinargerð. Þar segir m.a.:
„Engum dylst, að islensk tunga
á nú i vök að verjast. Á þetta
sérstaklega við um talað mál,
framburð og framsögn. Einnig
fer orðaforði þorra fólks þverr-
andi ogerlend áhrif hvers konar
vaxandi.” Á eftir þessari sjúk-
dómslýsingu er gerð grein fyrir,
hvað sé til bóta, þ.e. að „snúa
við inn á þá braut islenskrar
málhefð^r, sem ein verður far-
in, ef isl'ensk menning á að lifa
og dafna.” Það er svo tillaga
fimmmenninganna að beita
fjölmiðlum rikisins við lækning-
una og kjósa ráð 13 manna
(yfirlækna) til að hafa umsjón
með verkinu, svo að allt megi
gagna i haginn.
Þessu gerir Sverrir „mál-
fræðingur” („Hér verður
islensk málsaga ekki rifjuð
upp.”) og „bókmenntafræðing-
ur” („Af nógu góðu og frábæru
er að taka i islenskum bók-
menntum.”) frekari skil i fram-
sögu sinni (sbr. Mbl. 10/3 ’78).
Hann segir, að það sé aðallega
tungan „i munni yngri
kynslóðar þéttbýlis”, sem sé
sjúk. Ein ástæða til þess sé, að
„málskóli heimilanna- og þó
einkum hinna öldruðu” sé þar
ekki lengur. Þessi tónn hefur
áður heyrst. En hefur nokkurn
tima verið gerð hér á landi
könnun á, hvaða áhrif bygga-
röskun og breyttir fjölskyldu-
hættir hafi á tungutak fólks?
-
Aðra ástæðu fyrir meintri
hnignun mælts máls segir
Sverrir vera, að erlend áhrif
hafi vaxið. Litur hann svo á, að
þetta sé m.a. sjónvarpinu að
kenna. Annars hafa öll sam-
skipti Islendinga við umheiminn
aukist svo á siðustu áratugum,
að erfitt mun að útnefna einn
erkióvin. Sumir nefna herinn,
enSverrir talarekki um hann af
einhverjum orsökum. Hvernig
hefði nú verið að flytja þingá-
lyktun um könnun á þessu i
staðinn fyrir að leggja til atlögu
gegn meini, sem ekki er vitað,
hversu illkynjað er eða út-
breytt?
Sverrir ræðir lika um, hvernig
hljóðvarp og sjónvarp geti
stuðlað að málvöndun. Að visu
virðist hann ekki gera sér grein
fyrir, aðhér er um tvenns konar
fjölmiðla að ræða og þvi hlýtur
bæði efnismeðferð þeirra og að
nokkru efnisval að vera frá-
brugðið. Eins virðist hann
halda, að rikisútvarpið eigi
digra sjóði til að f jármagna her-
ferðina, sem tillagan gerir ráð
fyrir. Annað hljóð hefur þó verið
i menntamálaráðherra. Verður
þvi að telja alþingismönnum
skyldara að áætla stofnuninni fé
til skólaútvarps, en kasta þang-
að hnútum.
Sverrir segir enn fremur og
það réttilega, að með lestri
islenskra bókmennta, bæði
fornra og nýrra, og vandaðri
kynningu verði „tungan best
efld” . Hann minnist einnig á
lestur úr ritverkum i hljóðvarp
og segir: ,,Ef ég væri útvarps-
ráðsmaður(’) mundi ég leggja
til, að á hverjum vetri yrði
Njála lesin.Bandamanna saga,
Hrafnkels saga Freysgoða og
enn fleiri fornrit okkar, auk
Laxness, Þórbergs og fjölda
annarra höfunda siðari tima.”
Sem sagt allt fyrir menningar-
arfinn og hefðina. Reyndar hafa
Laxness og Þórbergur ekki
alltaf átt upp á pallborðið i
flokki Sverris, en það er önnur
saga. Þeir eru ekki hættulegir
islensku máli lengur. Annar er
orðinn heimagangur á Morgun-
blaðinu og hinn kominn undir
græna torfu. Að öðru leyti er
ekki ljóst, hvað Sverrir á við
með „fjölda annarra höfunda
siðari tima”. Liklega eru þeir
flestir látnir, þvi að hann kvart-
ar undan að nú hafi margir góð-
ir rithöfundar og skáld „byrjað
á leirburðarstagli”. En ætli
Laxa-Guðmundur og Indriði fái
ekki að fljóta með, já og auðvit-
að Matthiasog JónBjörnsson og
Gréta og aðrir þeir, þeir sem
eru viðurkenndir i Morgun-
blaðshöllinni. Aftur á móti er
hætt við, að t.d. Guðbergur þætti
ekki aðeins hættulegur islensk-
unni, og vitaskuld siðferði hús-
mæðra i Vesturbænum, heldur
lika brjóta hina gullnu hlut-
leysisreglu útvarpsins.
Sverrir Hermannsson segir
nefnilega: „Lýðræðið er ekki i
heiðri haft, nema áhrif og
valdahlutföll á Alþingi njóti sín
eðlilega á sem flestum sviðum
þjóðli'fsins.” Meirihlutinn á ekki
aðeins aðhafa leyfi til að byggja
kröfluvirkjanir og borgar-
fjarðarbrýrogfara með fjárhag
rikisins til andsk.. Hann á lika
að ákveða hvar skrifaður skuli
stór og hvar litill stafur, og að z
skuli lifa, annað væri mál-
skemmd! (Þvi meirihlutinn veit
ekki, að stafsetning ritaðs máls
er fyrst og fremst samkomu-
lagsatriði og kemur málvernd
ekkert við.) Og meirihlutinn
skal segja fyrir, hvað er gott
mál og vont, og velja flesta i 13
manna ráðið, se m á að stjórna
herferðinni gegn meinsemdum
tungunnar. Þá verða vafalaust
fyrir valinu hæfir menn og ekki
„klikumenn í röðum embættis-
manna”. Meirihlutanum er
ekkert mannlegt óviðkomandi.
Hann veit allt, skilur allt, getur
allt.
Var einhver að tala um virð-
ingu Alþingis? Kallast þetta
glöggskyggni og ráðagæði við
Austurvöll? Fyrst eru þeir út-
nýddir, sem unnu að einföldum
stafsetningarinnar, rétt eins og
þeir væru ekki vandanum vaxn-
ir þrátt fyrir nám og langa
kennarareynslu. En með breyt-
ingunni var ætlunin m.a., að
minni tími færi i að kenna staf-
setningu i skólum. Þá fengist
meira svigrúm til að fræða um
hagnýta málnotkun og mál-
vöndun. Og siðan kemur þessi
tillaga. Er þó eðlilegast, að
skólarnir fyrst og fremst ræktu
það hlutverk,sem fjölmiðlum er
ætlað samkvæmt henni. En auð-
vitað eiga þeir að fylgja eftir
málrækt skólanna og gerðu það
sjálfsagt næstum sjálfkrafa, ef
skólarnir gengju á undan. Til-
lagan væri þvi óþörf og allur sá
fyrirgangur, sem af henni
leiddi, væri hún samþykkt.
Svona tillöguflutningurkallast á
minum bæ sullukollsháttur og
annað, sem kannski er verra,
valdahroki.
Tillagan gerir ráð fyrir, að
sjónvarpið „langsterkasta
áróðurstækið, sem fluzt hefur
inn á gafla á hverju heimili
landsmanna, þurfi að taka
tröllataki (...) til viðreisnar
islenskri tungu.” Væri ekki
heillaráð, að hinir þingmenn-
irnir 55 leyfðu fimmmenningun-
um að vera heima til að glima
við apparötin sín, jafnvel þótt
það taki þá nokkra daga að
leggja þau undir. Eða er þetta
hin nýja Islandsglima, sem
leiða á inn?
Minningarorð
Jórunn Tynes
„Sjálft hugvitið, þekkingin
hjaðnar sem blekking,
sé hjarta ei með,
sem undirslær”.
Við riútimamenn stærum okk-
ur gjarnan af þeirri hagsæld,
sem við höfum búið sjálfum
okkur og börnum okkar, af öll-
um framförunum, af tækninni,
sem okkur hefur lærzt að beita,
af valdinu, sem við höfum náð
yfir náttúrunni. En þegar öllu er
á botninn hvolft, er það ekkert
af þessu, sem gerir manninn
hamingjusaman, farsælan. Það
vártil hamingja i heiminum, áð-
ur en hagsæld nútimans kom til
sögunnar, áður en tæknin varð
til, meðan maðurinn hafði þau
kynni ein af tunglingu, að það
skein á skærum kvöldhimnin-
um, en hafði ekki stigið þar fæti.
Skyldi það ekki vera svo, að I
allsnægtum okkar og veldi leið-
um við hugann of sjaldan að
þeim verðmætum, sem gefa lif-
inu varanlegt gildi, þótt þau
verði ekki vegin né metin.
Eitt slikra verðmæta er vin-
áttan. Sagt hefur verið, að góður
vinur sé gulli betri. Það eru orð
að sönnu. An vina verður ekki
lifað farsælu lifi. Sönn vinátta er
uppspretta gleði og hamingju.
Það er ekki tilviljun, að þessi
orð eru sögð, þegar minnzt er
frú Jórunnar Tynes, konu Jóns
Sigtryggssonar prófessors. Þau
hafa verið meðal nánustu vina
okkar hjónanna i áratugi. Vin-
áttan við þau hefur verið okkur
ómetanleg. Hún hefur fært okk-
ur þá kyrrlátu gleði og þá stað-
föstu öryggiskennd, sem náin
kynni af góðu fólki ávallt veita.
Jórunn Tynes var að mörgu
leyti mjög merk kona. Það sóp-
aði að henni, hvar sem hún fór.
Reisn hennar mótaðist samt
ekki af neins konar yfirlæti. Hún
var fólgin i eðlilegri fyrir-
mennsku. Þess vegna var fram-
koma hennar hlýleg, jafnframt
þvi sem hún var höfðingleg.
En Jórunn Tynes var ekki að-
eins glæsileg kona. Hún skildi
vegsemd þess og vanda að vera
maður. Hún gat verið öllum öðr-
um kátari og gamansamari, ef
svo bar undir, orðheppin og
hláturmild og hrókur alls fagn-
aðar. En hún gat lika rætt af
djúpri alvöru um vandamál
mannlifsins, stundum til þess að
reyna sjálf að skilja þau betur
eða hjálpa okkur hinum til þess,
stundum til þess að vera til að-
stoðar, stundum til þess að
hugga. En hvort sem samvistir
við hana mótuðust af gleði eða
alvöru, gat aldrei dulizt, að þar
fór góð kona, manneskja, sem
vildi láta gott af sér leiða, vildi
vera og var vinur vina sinna.
Það verður ekki sagt um
marga, að öllum, sem kynnast
þeim, verði hlýtt til þeirra. En
það verður sagt um Jórunni
Tynes. Þeim sem þekktu hana
bezt, hlaut að þykja vænt um
hana. Skýringin er sú, að i
brjósti hennar sló svo hlýtt
hjarta, aö það mótaði öll orð
hennar og allar gerðir, viðmót
hennar og framgöngu alla. Þess
vegna var að framan vitnað til
þeirra orða Einars Benedikts-
sonar, að i raun og veru sé allt
hégómi, nema undir slái hjarta.
Jórunn Tynes var trú rödd
hjarta sins. Hún hlýddi kalli
þess til hinstu stundar. Það á við
um hana, sem Einar Benedikts-
son segir i öðru kvæði:
„Stór er sá einn, er sitt hjarta
ei svíkur”.
Gylfi Þ. Gislason