Vísir - 18.07.1970, Page 5

VlSIR . Laugardagur 18. júlí 1970.
Þessir sjö prestar þjónuðu Útskálaprestakalli árin 1896 til
1952 .Þeir eru (fremri röö, talið frá vinstri): Sr. Bjarni Þórar-
insson, sr. Sig. P. Sívertsen, sr. Kristinn Daníelsson. — Efri
röð: Sr. Helgi Árnason, sr. Eiríkur Sv. Brynjólfsson, sr. Frið-
rik J. Rafnar, sr. Friðrik Hallgrímsson. — Myndin er tekin í
Reykjavík vorið 1928.
Sjö Útskálaprestar
Guðshugmynd
• Einn af kunnustu kennimönnum landsins var um tíma
prestur á Útskálum. Það var síra Friðrik J. Rafnar, síðar
vígslubiskup. Hann vígðist tii Útskála 1. júní 1916 og var
þar prestur rúman áratug, unz hann fluttist til Akureyrar.
í tilefni af því að Kirkjusíðan birtir nú mynd af Útskála-
kirkju er hér prentaður kafli úr hugvekju eftir sr. Friðrik J.
Rafnar. Hann fjallar um guðshugmynd kristindómsins.
Hér á Kirkjusíðunni birtist nú
mynd af útskálakirkju í Garöi.
Alls eru nú 8 kirkjur á Suður-
nesjum. Áður hafa verið birt
ar myndir af hinum 7. þ.e.a.s.
kirkjunni í Grindavík, Keflavík,
Krísuvik og Njarðvík á Hval-
nesi og Kálfatjörn og Kirkju-
vogi. Allar þessar kirkjur —
nema tvaer — eru guðshús fjöl
mennra safnaða í þéttbýli og
vaxandi fólksfjölda Suðumesja.
En á tveim stöðum þar nyrðra
er þessu öfugt farið. I Höfnum
er nú fátt fólk og úr Krísuvíkur
sókn er söfnuður horfinn.
ÚTSKÁLAR — það er eins og
maður finni hressa' hafgoluna
leika um hvern staf í þessu ris
mikla nafni.
Hvað kemur rnanni fyrst i
hug?
Engin molla logns og kyrrðar
— ekkert hnípur í skjóli brattra
fjalla — engin örugg höfn i friði
og öryggi.
Heldur — hin frjálsa víðátta
— hið opna haf, — hið svalandi
kul, hinn hressandi gustur.
Útskálar er einn kunnasti stað
ur Suðurnesja, sem stendur hátt
og virðulega á hólnum í Útgarð-
inum svo hann ber yfir byggð-
ina og setur á hana sinn alvöru
svip — svip myndugrar, strangr
ar móður, ,,sem á þó til blíðu
og meinar allt vei.“
Á Útskálum í Garðj hefur
kirkja staðið lengi. Er hennar
getið um 1200 í kirknarali Páls
biskups. Útskálar er mnihaids-
ríkt orð. I því hljómar bæði nið
ur hafsins og rödd kennimanns-
ins. Úr sögu þessa staðar bregð
ur fyrir vit manns seltu sjáv-
ar og irfsmyndum þeirra, sem
áttu að hafa það hlutverk að
vera ,,salt jarðar" að boði meist-
arans. Það væri löng saga að
rekja þótt ekki væri nema nöfn
þeirra mörgu presta, sem setið
hafa þennan stað. Þau má iesa í
prestatali og prófasta. Þar eru
nefndir 34 Útskálaprestar, svo
að sr. Guðmundur Guðmunds-
son, sem nú situr staðinn er sá
35. í röðinni. Af Útskálaprest
um hefur einn orðið biskup, sr.
Halldór Brynjólfsson og tveir
vígslubiskupar sr. Sigurður P.
Sívertsen og sr. Friðrik Rafnar.
Sá, sem lengst allra hefur
haldið Útskálabrauð er sr. Sig-
urður Br. Sívertsen eða alls um
„Um nálega 10 aldir hefir hin
íslenzka þjóð talið sig til krist
inna manna, og meiri hlutj þeirr
ar álfu, er vér byggjum, mikið
Iengur. Fyrir það eigum vér mik
ið að þakka ómetanleg áhrif má
vissulega rekja tii hins kristi-
lega uppeldis, er kynslóðirnar
hafa notið, og til þeirrar marg-
háttuðu menningar sem kristin
dómurinn hefir af sér Ieitt þó að
furðanlega ókristiieg sé sú
50 ár, (1837—86). Auk þess var
hann ár aðstoöarprestur föð-
ur síns. Hann má teljast höfuð
skörungur í prestastétt, bæði
sem kennimaður, menningar-
frömuður og framkvæmdamað-
ur í búskap og útgerð. Hann
ritaði Suðurnesja-annál merkis,
rit um samtíðarm. og málefni
Einu sinni á prestskaparárum sr.
Sigurðar — þann 7. júní 1875,
— vísiteraði Pétur biskup Út-
/skálakirkju. Segir í vfsitasíugerð
,inni að sóknarprestur hafi í engu
til sparað að gera kirkjuna sem
bezt úr garði og viðhaldi henni
á eigin kostnað í ágætu standi.
Við vísitasíuna hélt prestur mjög
uppbyggilega ræðu, en því næst
prófaði biskup 29 ungmenni, er
komin voru til kirkjunnar. Voru
þau vel að sér, enda flest geng
ið í skóla, sem prestur hafði
sjálfur stofnað og notið þar góðr
ar' kennslu. Biskup fer hinum
mestu viðurkenningarorðum um
sr. Sigurð og alla hans embættis
þjónustu. í öllu gerði hann söfn-
uði sínum gott fordæmi og njóti
virðingar hans „lige som hann
ogsaa paa Grund af sin iange og
nidkjære Embedsforelse af der-
er Majestet allarnaadigst er de-
koreret með Dannebrogsorden
ens Ridderkors." Loks klykkir
biskup út með því að á íslenzk
an mælikvarða sé sr. Sigurður
auðugur maður og skuldi kirkj
an honum 816 kr. 47 aura.
1 anná! sínum árið 1861 getur
sr. Sigurður um byggingu kirkj
unnar „og hljóp sá kostnaður
upp f 1725 ríkisdali.‘‘
Árið eftir að sr. Sigurður lést
1888 hlaut kirkjan mjög ræki-
lega viðgerð. Var þá sett á hana
járnþak, turninn hækkaður hún
máluð utan og innan „og gert
að henni sem brostfeldugt var‘v
Fyrir öllum viðgerðarkostnaði
átti kirkjan nóg í sjóði sínum
Síðan hefur Útskálakirkju jafn
an verið haldið vel við o? er enn
þrátt fýrir aldur sinn. hinn feg
ursti helgidómur. Hún tekur
um 200 manns í sæti.
Á aldar-afmæ': kirkjvnnar bár
. t/st henni margir góðir gripir,
þ.á.m. 4 veglegir altarisstjakar
og fögur messuklæði. En elzti
gripur hennar er tinkanna ein
næstum 200 ára gömul. Hún
var notuð til að bera vatn í
kirkjuna er börn voru færð þar
til skirnnr
heimsmynd, sem blasir við aug-
um ef litið er til menningar-
þjóða nútímans. En þrátt fyrir
það verður aldrei metið og full-
þakkað gildi þeirrar kristnu
þjóðmenningar, sem vér öll höf
um notið góðs af. Og áhrifin
sjást víða, þá gegnir þó furðu,
hve lítil ítök einn meginþáttur
hinnar kristilegu lífsskoðunar,
sem Jesús boðaði, virðist hafa í
hugum almennings og lífi. Sá
meginþáttur er guðshugmyndin,
guðsvitundin. Guðsihugmynd
Jesú er alveg einstæð í sögu
allra trúarbragða. Guð hefir
ekkí á neinum tíma eða í neins
manns kenningu verið eins ná-
lægur mönnunum, eins skyldur
þeim og tengdur, eins og hann
er boðaður í kenningu Jesú. Það
er hann faðirinn algóði, andleg
vera, sem gegnumstreymir alla
tilveruna, hann er eins og postul
inn orðar það: „ekki fjarlægur
neinum af oss, því í honum er-
um lifum og hrærumst vér.“
Af kenningu Jesú getur hinn trú
andi og hugsandi maður séð
hönd Guðs alls staðar að verki,
hann er í hinu smaesta duft-
korni í sérhverri mannlegri sál
lins og sólkerfi himins og hnatt
raðir alheims lúta hans stjórn.
Lárviðarskáldið orðar þetta af
sinni venjulegu snilld:
„Hann heyrir stormsins hörpu
slátt,
hann heyrir barnsins andar-
drátt,
hann heyrir sínum himni frá,
hvert hjartaslag þitt jörðu á.“
Þegar Jesús fyrstur flutti
mönnunum þennan boðskap,
mætti hann örðugri mótspyrnu.
Guðshugmynd fornaldarinnar
var svo gagnólík þessu. Að hugs
un samtíðarmanna Jesú var Guð
fjarlægur, ríkti á himni, hátt haf
inn yfir allt hið jarðneska og
tímanlega. Kæmi hann hingað
til jarðar, var hann lokaður inni
í musterunum eða tyllti sér á
fjallatindina ti) þess að fjar-
lægjast ekki himininn um of. Af
þessari trú skapaöist helgin á
vissum fjöllum í löndum fornald
ar. þangað komu guðimir ef til
vill en nær mönnunum ekki. En
Jesús segir: „Hann er ekki þar
og hann er ekki hér. Guðsríki er
hið innra með yður.“ Guðsríki
er í hverri mannssál, hann er
ekki fjarlægur neinum af oss.
Þessi hugsun liggur oss nútíð
armönnum furðulega fjarri,
þessi vitund, að vér erum ekki
einir, að kraftur Guðs gegnum
streymir allt, að Guð er Mffið
sjálft, f hverri mynd, sem það
birtist. Lffið sjálft er kraiftur
Guðs. Það er furðanlega fjarri
hugsunarhætti nútímamanna að
reikna með Guði stjóm hans,
lögmálum, vilja og nálægð. Sú
vitund er flestum óþekkt, að
vér séum í stöðugu sambandi
við annan heim og æðri, stöð-
ugt undir áhrifum himneskra
afla og stjórnumst af þeim. Og
þessu vitundarleysi um hinn
andlega heim mun vera að finna
ástæðuna fyrir því. hvemig nú
tímamenning mannkynsins lýsir
sér. Einn af vorum þekktustu rit
höfundum segir í einni af bók-
um sínum: „Sannlerkurinn er
sá, að flestir lifa eins og enginn
Guð væri til.“ En þessi skortur
á guðsvitund er átakanlegt frá
hvarf frá hinum upprunaiega
kristindómi. þar sem eirm megin
þátturinn í trúarskoðun hvers
kristins manns var skoðun
Páls: Hann er ekkj fjarlægur
neinum af oss, því í honum er-
um lifum og hrærumst vér, og
boðskapur Jesú: Guðrrki er bið
innra með yður.
Guð hefir alltaf boð inni fyrir
hina leitandi manssál. Hann er
alltaf að leita vor í öllu því
ósjálfráöa, sem oss ber að hönd
um. Allt, sem fyrir oss kemur
og er ekki að vorum eigin vilja
eða fyrir atbeina eigin gjörða,
allt það sem eigin mætti vorum
er ofviða að spoma gegn, er til-
raun Guðs til þess að nálgast
oss. Það kunna flestir Ijóðlínum-
ar i nýárssálmi séra Matthíasar:
„I sannleik hvar sem sólin skín
er sjálfur Guð aö leita þín.“
En Guð leitar oftar og víðar
sambands við oss, heldur en f
sólskininu og meðlætinu. Hann
er ekki síður að leita vor í sorg
inni og mótlætinu, hinni marg-
víslegu og þungu reynslu mann
lífsins. Þá er hann að þröngva
oss til að koma þeim sem ekki
hafa viljað koma af fúsum og
frjálsum vilja.
Kirkjan að Útskálum í Garði.
Bænin á ströndinni
Þá var það í einni slíkri Eyjaferð, þegar skipið Pét-
ursey renndi inn í Hliðið milli eyrafjallanna beggja
vegna, að landsjóar risu háir, svo að þeir, er í landi
biðu, sáu ekki í masturstopp skipsins, er hæst gekk
' brimið, og flaut skipiö þó á innstu bárum fyrir utan.
Varð mörgum fátt til orða, og þótti allt ófært vera.
Meðal þeirra, er þar biðu í landi, var séra Brandur
Tómasson prestur í Skaftártungu. Lét hann sér ekki
bregða, en sagöi: „Við biðjum fyrir þeim,“ og gjörði
hann þar bæn sína að öllum viðstöddum. Fór og saman,
að lag kom í brimið, og er séra Brandur lauk bæn
| sinni var Pétursey lent með öllu óskemmdu.
Mörgum hafði hitnað um hjartarætur við bæn sr.
! Brands, er hann flutti þar í fjörunni og þakkaði guði
handleiðslu hans.
(Eyj. Guöm.: Pabbi og mamrna)