Vísir - 17.05.1972, Blaðsíða 7

VÍSIR. Miðvikudagur 17. mai. 1972
cTVLenningarmál
Ólafur Jónsson skrifar um leiklist:
KONGURINN A KRIT
Svenska riksteatern:
GOÐSAGA
Myten om Minotaurus eftir
Frances og Mörthu Vestin.
Leikstjórn og leikmynd: Martha
Vestin.
Þaðsem skiptirmáli þarf
að útskýra. Og það sem
ekki verður skýrt, því má
gefa nafn. En einhvern
tíma kemur sá dagur að við
nefnum hlutina upphátt -
sínum réttu nöfnum.
menn um þjóðfélagsmál og eilifa
stéttabaráttu, brýna til hluttekn-
ingar i óforg^ngilegri hugsjón
byltingar. Né þá heldur hvort
goðsagna- eða þjóðsagnaefni er
akkúrat passlegur efniviður til
þvilikra nota. Fyrir minn smekk
er þetta hvort tveggja heldur en
ekki hæpið. Hvað sem þvi liður er
augljós og auðskilin aðfefð Fri-
teaterns að sögunni um Minótár i
þvi skyni að leggja hana út i
,,nýju” samhengi og nefna nú
hlutina „réttum” nöfnum.
Með þessum hætti verður
sjálfur setzt i valdastólinn heima
á Aþenu.
Friteatern fer þannig að þessu
máli að fyrst er goðsagan sýnd
„eins og hún lifir” i örstuttum
stilfærðum grimuleik. En siðan
kemur útlegging efnisins sem nú
var lauslega rakin i viðureign og
samtölum Minosar, Asterions,
Ariöðnu, Þeseifs, en á milli er
fléttað leikatriðum út á meðal
fólksins á Krit. Asamt grimu-
leiknum fannst mér þessi siðast-
nefndu atriði ásjálegust i sýn-
ingunni, en einkennilega kom það
fyrir, ekki sizt af nýmóðinslegum
frjálshuga leikflokki, hve textinn
var allur hátiðlega forskrúfaður
og fjarskalega alvöruþrunginn.
Einungis fjórir leikendur eru i
flokknum: Kenneth Bergström,
Barbro Enberg, Jan Sangberg,
Jonas Granström, og leggja þau
óneitanlega mikið á sig að bera
okkur þessi boð um Minos og það
fólk á Krit um úfin og torsótt höf.
En það sem markverðast virtist
um leikflokkinn var fullkomið
vald leikendanna á orði og æði i
leiknum, hin ýtarlega likamlega
þjálfun og einbeiting sem sýning
þeirra lýsti.
Það smellnasta i sýningunni fór
reyndar fram áður en leikurinn
sjálfur hófst. Til að byrja með eru
áhorfendur sem sé leiddir inn i
gegnum sannkallað völundarhús,
á leiksviðinu sjálfu, til sæta sinna
i salnum. Óneitanlega varð þetta
til að hrista upp skilningarvitin i
forvitnum komumönnum. Leikið
er á hringsviði i samkomusal
Norræna hússins, fámennum
áhorfendahópnum skipað um-
hverfis það. Það sem á eftir fór
stóð hins vegar engan veginn við
þá eftirvæntingu sem upphafið
vakti - og ekki bætti það úr skák
að inni var kæfandi hiti af ljósa-
búnaði leikflokksins og aldeilis
loftlaust. i þessu þrúgandi
andrúmslofti andaði þvi miður
engum verulegum gusti af gest-
komendum. Bara að þau hefðu átt
markverðara erindi að rækja!
Goðsagan um Minótár: sögumaður ásamt Minosi kóngi.
Nokkurn veginn á þessa leið eru
ályktunarorðin af Sögunni um
Minótár, sem sænskur gesta-
flokkur, Friteatern, leikur i Nor-
ræna húsinu þessa viku. En þessi
leikflokkur er að sögn Sveins
Einarssonar i leikskránni „einn
forvitnilegasti fulltrúi þeirra leit-
unar og nýsköpunar sem hefur átt
sér stað og á sér stað i norrænu
leikhúsi um þessar mundir..”,
þeirrar sannfæringar að leikhúsið
„sé vopn i baráttu allra manna
fyrir.betra lifi, vopn, hvort sem
þvi er beitt visvitandi eða ekki,
hvort sem snýr fram skaptið eða
oddurinn”.
Hér er nú ekki tóm til að þrátta
um þá skoðun hvort leikhús, leik-
svið sé réttur staður til að upplýsa
Minótár aldeilis engin ófreskja
heldur mennskur maður, imynd
og fulltrúi eilifrar hugsjónar um
uppreisn lýðsins. Minos er auðvit-
að fulltrúi valdsins á hverjum
tima - og valdstjórn er af hinu illa
þó svo hún þykist beita sér fyrir
friði og farsæld. Þeseifur yfirgef-
ur Ariöðnu á Naxos-ey af þvi að
hún veit um vansæmd hans og af
þvi að hún ætlaðist til allt annars
af honum, að hann leysti Minótár
úr læðingi - leiddi bróður hennar,
Asterion út til lýðsins. Þeseifur
siglir heim undirsvörtum seglum
af þvi i fyrsta lagi að hann vann
hreint enga hetjudáð á Krit. t
öðru lagi hefur hann kannski ekk-
ert á móti þvi að Egeifur kariinn
steypist fyrir björg svo hann geti
Þeseifur og Minótár: Jonas Granström, Kenneth Bergström.
Furðuleg og ósmekkleg órás
vinnubrögð hans, en hún hljóðar
svo:
Grundar dóma, hvergi hann
hallar réttu máli,
stundar sóma, aldrei ann
iilu pretta táli.
Virðingarfyllst,
Jón A. Stefánsson.
Ég varð bæði undrandi og
hneykslaður, er ég las orð og um-
mæli Kristjáns Bersa Ólafssonar
um Einar Pálsson skólastjóra i
þættinum Menningarmál i Visi þ.
9. mai 1972. Marglas ég ummælin
til að ganga úr skugga um, að ég
skildi raunverulega orð hans rétt.
Þegar svona ummæli koma frá
manni, sem trúað er fyrir þvi að
skrifa um menningarmál og ætl-
azt er til, að tekið sé mark á,
verður manni fyrst á að hugsa,
hver sé tilgangur og ástæða slikra
skrifa, ekki sizt undir yfirskrift-
inni „Frjálstorð i fjölmiðlum”!!!
Grein KBÓ um þátt Einars Páls-
sonar er eins konar sjónvarps-
gagnrýni. Þó er bókstaflega
HVERGI komið inn á eigin-
lega sjónvarpsgagnrýni
i greininni. Þar er ekk-
ert um það sagt, HVERNIG
þáttur E.P. var unninn, hvernig
hann var fluttur og hvernig sá
mikli vandi var leystur að skýra i
fáum og auðskildum orðum frá
nokkrum helztu niðurstöðum ára-
tuga athugana! Grein KBÓ er
ekkert annað en ósmekklegur
óhróður um mann, sem hefur það
eitt til saka unnið að reyna að
ráða þær gátur, sem aðrir hafa
gefizt upp við.
Fyrir mig og annað áhugafólk
um forn fræði, sem höfum reynt
að kynna okkur rannsóknir Ein-
ars Pálssonar með þvi að hlýða á
fyrirlestra hans og lesa rit hans
um forna menningu og trúar-
brögð norrænna manna, eru orð
KBÓ harla ihugunarverð. Við,
sem höfum glaðzt yfir þvi að sjá
unnið að rannsóknum i þessum
fræðum og séð nýjar og áður
ófarnar leiðir kannaðar af fræði-
legri varkárni og vönduðum rök-
stuðningi, hljótum að stinga við
fótum, þegarslikar rannsóknir og
niðurstöður þeirra, sem þó eru
birtar i tilgátuformi, eru um-
svifalaust fordæmdar. Verður að
gera strangar kröfur um rök-
stuðning slikra ummæla frá KBÓ,
þvi væntanlega gerir hann sér
það ljóst, að slik orð um áratuga
rannsóknir Einars Pálssonar
verða annars skoðuð sem at-
vinnurógur og stráksleg ummæli.
Fer þá ekki hjá þvi, að slikur rit-
háttur sé hafður i huga við lestur
annarra ummæla hans og skrifa.
Ef dæma má af málflutningi
KBÓ, telur hann sig sérfræðing i
visindalegum vinnubrögðum.
Spurning er þá: Hefur hann sjálf-
ur unnið eitthvert umtalsvert vis-
indalegt afrek? Hefur hann sjálf-
ur gefið út ritgerðir eða bækur,
sem hann þorir að standa við
opinberlega? Og treystir hann sér
til að setja fram skarpari tilgátur
en Einar Pálsson?
Ef svo er, þá er sannarlega
kominn timi til, að KBÓ snúi sér
að viðameiri störfum og verk-
efnum en að skrifa lauslega um
„menningarmál” i dagblöð. Sýn-
ast annars mikiir hæfileikar illa
nýttir. Hlýtur visinda- og fræði-
mennsku þá að bætast þar góður
liðsmaður. Hver sem er, getur
sett fram órökstuddar fullyrð-
ingar um menn og málefni, en
það þarf mikilhæfa menn til að
færa visindaleg rök að ummælum
eins og þeim er KBÓ viðhafði i
umræddum pistli. Þvi þau eru
væntanlega byggð á rækilegri
könnun og þekkingu á rannsókn-
um Einars Pálssonar — ?
Vona bæði ég og aðrir, sem dáð-
umst að fyrrnefndum sjónvarps-
þætti, að sjónvarpsgagnrýni i Visi
verði annað og meira en órök-
studdur óhróður um þá, sem
vinna óeigingjarnt starf að þvi að
lyfta islenzkri menningu á hærra
stig.
Svo vænti ég þess að fá að frétta
eitthvað um visindastörf KBÓ og
hygg þar gott til. Vona ég að
mega þá heimfæra eina af perlum
islenzks alþýðukveðskapar upp á
Citroen — viðgerðir
Annast allar almennar viðgerðir
bifreiða. Sérhæfðir i mótorstillingum,
hjólastillingum, ljósastillingum og
afballans á hjólbörðum i öllum
stærðum. Pantanir teknar i sima 83422.
MÆLIR BÍLASTILLING
Dugguvogi 17.
f?Smurbrauðstofqn |
BJORNINN
Niálsgata 49 Sími '5105 J