Vísir - 11.08.1972, Blaðsíða 7

Visir Föstudagur II. ágúst 1972
7
koll að keyra. Bandarikin eru
land mikilla fordóma, ekki aðeins
á sviði kynþáttavandamála, held-
ur i pólitik, móral kynferðismál-
um og alls kyns persónulegu mati
milli stétta klikuhópa og félags-
starfsemi. Það þarf þvi engan að
undra að þetta frumstæða, sið-
menningarsnauða skammbyssu-
og káboja-þjóðfélag standi i
fremstu röð i fordómum gagnvart
geðsjúkdómum.
Fordómarnir gagnvart geð-
sjúkdómum eru eins og sérfróðir
menn lýsa með allra ranglátustu
fordómum mannfélagsins, þvi að
það er nú skoðun fræðanna, að
allir menn hafa einhverja tilhneig-
ingu til ýmiskonar sálrænna
truflana. Samt er þeim sem lenda
undir læknishendi skipað i eins
konar paria flokk, þó margsanna
megi, að þeir séu fullt eins hæfir
til starfa og ýmis konar letingja-
lýður sem gengur fyrir.
Og þessir ranglátu fordómar
risu nú upp eins og holskeflur, svo
við ekkert varð ráðið. Talsmenn i
Pentagon komu fram og lýstu þvi
yfir, að maður eins og Eagleton
væri útilokaður frá ábyrgðarstöð-
um i hernum, hann fengi t.d. aldr-
ei inngöngu i atómvopnadeild
hersins. — Og átti svo að kjósa
þannan mann til stöðu, sem kynni
að verða ábyrgðarmest af öllum
stöðum heims? f sætið þar sem
ákvörðun er tekin um það, hvort
styðja eigi á atómhnappinn. Deil-
ur hófust um eðli geðsjúkdóma,
svo virtist sem stór hluti almenn-
ings kæmist þrátt fyrir allt á band
með Eagleton og skildi þau
vandamál, sem hann átti við að
glima, en fordómahlutinn var enn
stærri, og allt i einu kom bakslag i
kosningabaráttu demókrata.
Auðmenn hættu að gefa peninga i
kosningasjóð. Framleiðendur að
auglýsingaspjöldum og hnappa-
gatamerkjum með nafni og mynd
Eagletons stöðvuðu framleiðsl-
una. „Eigum við að kjósa Klepps-
lim yfir okkur?” bergmálaði með
hneykslunartón milli Kyrrahafs
og Atlantshafs. Hvar sem
McGovern mætti á kosningafund-
um kom vandræðasvipur á sam-
komuna. Menn voru hættir að
hugsa um Vietnam eða hervæð-
ingu eða skatta. Aðeins ein spurn-
ing lá á þöglum tungum: „Eigum
við að gera brjálaðan mann að
forseta?”
Brátt fór það að sjá á að þúsund
prósentin hans McGoverns fylltu
engan mæli, þau sáust varla i
löggunum. Erfitt átti hann með
að draga i land, en nú fór hann að
gefa til kynna nafnlaust i blöðun-
um, að kosningastjórn demókrata
litist ekki á blikuna, kyndug um-
mæli komu frá nánustu sam-
starfsmönnum hans, að þetta
væru meiri vandræðin.
Eagleton sjálfur ætlaði þó ekki
að gefa sig, hann setti sig i bar-
áttuham, viðurkenndi að visu, að
hann hefði átt að láta McGovern
vita, en svo hófst baráttan á
hærra stig fyrir honum. Átti að
láta ranglætið viðgangast? Hann
taldi sig fullhæfan, en átti hann að
beygja sig fyrir röngum fordóm-
um og ranglæti. Hann kvaðst
aldrei skyldi beygja sig i duftið.
Svo reyndi hann hvað eftir annað
að ná tali af McGovern, en fékk
ekki samband, forsetaefnið var
upptekið og önnum kafið. Sifellt
seig á ógæfuhliðina, þar til nýtt
áfall kom, er slúðurdálkahöfund-
urinn Jack Anderson ljóstraði
upp um það að Eagleton hefði oft
verið tekinn fastur fyrir ölvun við
akstur. Þar var að visu um hrein-
an róg að ræða, sem Anderson
hefur siðan dregið til baka, en
meira þurfti ekki, þar með var úti
um allt mannorð Eagletons.
Og McGovern kallaði hann á sinn
fund og bað hann um að aftur-
kalla framboð sitt. Eagleton
maldaði i móinn, vildi alls ekki
draga sig til baka, en McGovern
setti honum stólinn fyrir dyrnar.
Ef hann ekki gerði það, kvað hann
demókrataflokkinn klofna i
tvennt, ekkert fé myndi berast i
kosningasjóði og deilan um geð-
veiki myndi yfirgnæfa öll önnur
kosningavandamál. Eagleton
lýsti þvi siðan yfir að hann drægi
sig i hlé samkvæmt óskum
McGoverns, en væri þó alls ekki
sammála honum um nauðsyn
þess.
En það verður ekki af skafið
sem orðið er og litur út fyrir að
Eagleton-málið muni hafa mjög
slæm áhrif fyrir demókrata i
kosningabaráttunni og fyrir um-
bótaöflin i Bandarikjunum i heild.
Þorsteinn Thorarensen
„Það skemmtilegasta við
þennan fund hér i Aðalstræti er
það, að hann staðfestir heimild-
irnar. Þær hafa verið réttar,’”
sagi Else Nordahl, fornleifafræð-
ingur. scm stjórnar nú ein upp-
greftrinum i Aðalstræti og við
Suðurgötu. — Maður hennar,
Bengt Schönback, er farinn heim
til Sviþjóðar.
„Skrifterna”, segir Else, þegar
við tókum hana tali, þar sem hún
stóð i grunninum i Aðalstræti með
tveim forneifafræðinemum og
Þorkeli Grimssyni safnverði —
,segja okkur frá innréttingunum,
fyrsta verksmiðjuiðnaði Reyk-
vikinga, og þar er frá þvi sagt, að
eitt húsiði spunaverksmiðja, hafi
brunnið 1824, en annað hús verið
reist strax strax sama ár i stað-
inn. — En nákvæmlega hvar þetta
hús stóð, var ekki vitað með
vissu.
En hérna erum við komin niður
á tigulsteinsgólf, sem hlýtur að
hafa verið i verksmiðju, og hérna
höfum við ennfremur fundið
merki brunarústa og meira að
segja öskuna af garni eða ein-
hverjum spunaþræði, svo að það
fer ekki á milli mála, hvað við
höfum fundið,” sagði Else
Nordahl.
Þau hafa nú starfað að upp- •
greftrinum siðan i júni, en fyrstu
vikurnar fóru i það að girða svæð-
ið af fyrir óþarfa umferð. Af þvi
hefur greinilega ekki veitt, þvi að
uppgröfturinn vekur mikla for-
vitni hjá ferðamönnum. Rétt á
meðan við spjöllum við Else,
verður hún að stugga burt ferða-
mönnum, sem hafa smeygt sér
inn fyrir girðinguna og ætla að
traðka á ferðaklossum sinum
beint yfir, þar sem Else og
Þorkell höfðu fyrir stuttri stundu
verið að skafa með skeiðum af
ýtrustu varúð einhver merkileg
sýnishorn upp úr moldinni. —
Girðingin og áhorfendahópurinn,
sem stendur utan hennar, hefur
reyndar verið fornleifahópnum
tilefni smáspaugs. Þau hengdu
eitt sinn upp skilti á girðinguna,
þar sem á stóð letrað á nokkrum
tungumálum: „BANNAÐ AÐ
GEFA ÖPUNUM”.
Manni er ekki grunlaust um, að
jafn gaman og vegfarendum
þykir að stanza við og góna á
fornleifafræðingana að verki,
finnist þeim sjálfum það hvim-
leitt, að finna sifellt starandi augu
forvitinna hvila á sér við vinnuna.
Margir vegfarendanna varpa
til grafaranna ýmsum athuga-
semdum og fyrirspurnum, og rett
á meðan við erum að tala við
Else, heyrist kallað á fljúgandi
sænsku: „Er það sátt, að þið Séuð
búin að finna fyrsta og elzta
vatnssalerni Islendinga? Hvar er
það?”
Smá striðnisglampa bregður
fyrir i augum fyrirspyrjandans,
sem við nánari aðgæzlu reynist
vera hrekkjalómurinn hann
Skúli Thoroddsen, læknir. Hann
fær „svar paa tiltale” — upp-
lýsingar um, að venjulegur að-
gangseyrir að salernum sé fimm
.krónur, að hugsanlega sé ös, og
„honum sé ráðlegra að flýta sér
eitthvað annað." Auk þess eigi
hann svo ekki framvegis að trúa
öllu þvi, sem blaðamenn skrifi!
Þessari siðustu eiturör er gefin
sérstök aukaáherzla, svo að hún
fari ekki framhjá undirrituðum,
sem hafði leyft sér að brosa að
fyrirspurn Skúla. (Frú Else getur
bitið grimmt frá sér, ef hún vill.)
„Annars þykir okkur merki-
legast það sem komið hefur upp
úr dúrnum við Suðurgötu,”
heldur Else áfram samræðum
okkar, þar sem frá var horíið.
„Þær bæjarleifar virðast eftir
öllum sólarmerkjum að dæma
vera frá þvi á landnámsöld.”
Else Nordahl með leifar úr bruna-
rústunum, sein þau komu niður á. i
öskunni mátti sjá þráðarspotta, en það
var spunaverksmiðja, sem á sinum
tima varð þarna eldinum að bráð.
Rétt i sömu andrá og þessi myndi var tekin af Guðmundi ólafssyni, fornleifafræöinema, við uppgröftinn
i Suðurgötu, fann hann silfurskreytta perlu, sem að áliti forseta íslands, Kristjáns Eldjárns (fyrrv.
þjóðminjavarðar) hefur horfið úr tízku fljótlega upp úr landnámstfð.
Guðmundur Ólafsson, einn
fornleifafræðinemanna, sem
vinnur að uppgreftrinum i Suður-
götu, fræddi okkur á þvi, að þar
virtist vera um að ræða tvo bæi —
annan byggðan á rústum hins.
Þar fundust eldstæði af forn-
aldargerð og eldsteinar, sem i þá
daga voru hitaðir i eldi og siðan
settir i potta til þess að hita upp
vatn. Þar fannst einnig perla,
skartgripur, sem að áliti fyrrver-
andi þjóðminjavarðar, Kristjáns
Eldjárns, hefur horfið úr tizku
fljótlega upp úr landnámstið.
Og þar fannst ræsið, sem Skúli
hélt vera vatnssalerni, en enginn
veit i rauninni með vissu, hvað
þaðhefur verið.Það er eins og þar
hafi runnið lækur i gegnum skál-
ann. Honum hefur verið lokað
mjög haglega með steinhellum,
og mönnum dettur helzt i hug, að
hann hafi gegnt sama hlutverki
og frárennslis- og holræsakerfi
nútima byggðar gera.
„Hve lengi ætlið þið að grafa i
sumar?”, spurðum við Else.
„Eitthvað fram i september, en
komum svo vonandi aftur næsta
ár,” heyrðist okkur hún segja, um
leið og hún beygði sig eftir ein-
hverju, sem hún hafði komið auga
á. Það hvarf óðara niður i plast-
poka.
Það var eins og við hefðum
minnt hana á, að timinn væri
naumur og ekki til þess að eyða
honum i máiæði, svo að lengri
urðu samræðurnar ekki.
Þau voru horfin öll, hver að
sinu verki — með hugann nær 1000
ár aftur i timann. __