Vísir - 28.11.1973, Síða 7

Ólafur Jónsson skrifar um bókmennfir:
Líf í tímanum
Hannes Pétursson.
Hannes Pétursson:
LJÓÐABRÉF
Helgafell 1973. 86 bls.
Texti sem er að hugsa um að
verða ljóð, dokar og hættir við,
og verður þó að ljóði áður en
lýkur. Petta eru i stystu máli
sagt ljóðabréf Hannesar
Péturssonar, bók sem öðru
fremur kann að þykja til vitnis
um hugarheim og vinnubrögð
höfundar síns, önnur verk hans.
Það er nú sjálfsagt auðvelt að
rekja i Ljóðabréfum náinn
skyldleika máls og hugmynda
við ýms fyrri kvæði Hannesar
Péturssonar, kannski einkum
og sér i lagi hans siðustu bók,
Rimblöð. Eins og að sinu leyti
Rimblöð finnst mér i fljótu
bragði Ljóðabréf kannski fyrst
og fremst formsiðkun, hagleiks-
æfing, nema i prósalióðum
þessarar bókar er leikið um við-
an völl hins lausa máls i stað
hins knappa ferhenduforms
Rimblaða. En i báðum bókum
sýnist mér að lögð séu ný
sjónarhorn, stefnt að nýrri
rannsókn hins sama hugar-
heims sem fyrri kvæði Hannes-
ar Péturssonar eru sprottin úr
og samfellda tilfinningalifs sem
þau lýsa. Og vitaskuld er það
sami heimur, sama lif eftir sem
áður.
Það kemur heim við þennan
skilning, eða öllu heldur: fyrstu
áhrif af bókinni, að hér gætir
einnig svipaðrar efagirni,
sjálfsgagnrýni og fram kom i
Rimblöðum. Þeirri bók lauk á
spurningu um þá reynslu sem
entist „til fullnaðarsöngva” —
hér á útjaðrinum, þessum stað
sem heimurinn endar. „Ljóð
min segja ekki alla sögu — enn
erú þau hálfverk,” segir nú i
Ljóðabréfum (10). Og i siðasta
þætti bókarinnar (40) þar serr
ræðir um unnin og óunnin verk:
Nú rignir á giuggann. Klukka
slær sex högg. Garðurinn fyrir
utan býr sig undir kvöldið.
Fjailaskörðin hef ég gengið — I
huganum, borgirnar hef ég
skoðað — héðan úr stóinum, ele-
giurnar hef ég þýtt — án þess að
rita þær niður. Þó er mér ekki
rótt. Regnið á glugganum,
klukkuslögin og garðurinn fyrir
utan gagnrýna aðferð mina.
En dæmi um texta sem ósjálf-
rátt rifja upp fyrir lesanda ein-
stök fyrri kvæði Hannesar eru
t.a.m. kaflar nr.3,12, 27, 34 hér i
bókinni. 1 12ta kafla er brugðið
upp á nýtt áminnilegri svip-
mynd úr Rimblöðum, mynd
hests á beit i Hrútafirði, 3 fjallar
með nýju móti um kunnuglegt
minni hjá Hannesi, veruleik,
varanleik liðinnar stundar og
staða, og i 34 er enn fjallað um
minnið og endurminninguna,
sumarnótt æskunnar öndvert
þagnarmyrkri seinni tiðar. í
27da kafla er tekið upp annað
minni úr Rimblöðum, kvæði
sem nefnist Eyjarvist: Utan um
allt sem við gerum slær eyjan
skörðóttan baug, segir þar. t
þetta sinn er rætt um hinn eld-
forna fjallahring, sögulausu
veröld sem við fæðumst til. En
innan hins forna sjónbaugs
verður allt nýtt um sinn:
Innan herbergisins, innan
hússins og siðast úti biða þin
hlutirnir, heimurinn til yztu
marka. — Dagarnir koma og
þeir fara. Stækkandi. Lif ann-
arra, rcynsla þeirra og hugðir,
orð og söngvar, aUt umlukið
nálægum veggjum, hnigur sem í
dropatali niður i sál þlna, sezt
þar fyrir innar og innar og
verður að þér sjálfum. t skynjun
þinni verður allt nýtt sem er
gamalt, af þvi þú ert sjálfur nýr.
Andlit gamals fólks sem laut
niður að vöggunni, en var dáið
áður en þú manst til þin, þau
voru ný, þau voru brot af
upphafi heimsins.
Varasamt væri og visast til
þess eins að gera bókinni og
höfundinum rangt til, að lita
fyrst og fremst á Ljóðabréf sem
heimildir skáldskapar, einhvers
konar efnissafn eða frumdrög
óortra kvæða. Fráleitt væri að
skipa bókinni af þvilikum
sökum á óæðri bekk en öðrum
ljóðum Hannesar Péturssonar.
Þvert á móti virðist hið frjáls-
lega, viðkvæma form prósa-
ljóðsins veita svigrúm nýju
frjálsræði, fjölbreytni máls og
hugmynda.
Ljóðabréf hygg ég að sé sein-
tekin, vandlesin bók eins og aðr-
ar seinni bækur höfundarins, —
sum skáld, eins og segir hér á
einum stað, trúa þögninni „fyrir
þeim mun fleiri hugmyndum og
tilfinningum sem þau kunnabet-
ur til verka. Svo þegar rétt er
lesið, lætur þögnin af hendi þær
merkingar sem henni var trúað
fyrir.” Svo kann og að vera um
þessa bók. En það sem fyrst
vekur eftirtekt við fljótan lestur
er efnisleg fjölbreytni bókaiinn-
ar ásamt látleysi málfars og
stils til að sjá. Eins og endranær
hjá Hannesi Péturssyni virðist
samt náttúrskynjun, náttúru-
lýsing og snar þáltur i uppistöðu
bókarinnar, einfaldar myndir
landslags, veðurs og vinda,
fólks i landslagi, einkum ósnort-
innar náttúru en einnig lands-
lags borganna. Það er visast
þessi skynjunarháttur sem er
ljóðræn liftaug bókarinnar.
Einnig timinn er mikið efni,
timinn sem stendur kyrr i var-
anleik staðanna, timanleg fjar-
sýn endurminningar og sögu.
Asamt náttúru- og ferðamynd-
um Ljóðabréfa eru hér aðrir
þættir sem virðast geyma
kveikju frásagnar eða ritgerð-
ar, nr. 26 og 38 eða 4 og 15 til
dæmis eða eiginlegrar smá-
sögu , 8 og 9 t.d. Hugmynd 8da
þáttar um vopnaleik drauga til
forna er raunar eitt dæmi
hinnar frjálsu fantasiu, um leik
hugansað tilfallandi efnum sem
viðar gætir i bókinni, eins og
tveimur ihugunum um veður,
nr. 13 og 36.
En uppistaða efnisins er ljóð-
ræn ihugun um landið og tim-
ann, lif i landinu, timanum. Og
þá kann að þykja mest vert um
hina hreinu skynjun, snerting
náttúrunnar sjálfrar: „Sá sem
býr i tjaldi er jarðarbúi, nálæg-
ur þvi öllu sem gerði jörðina
byggilegan stað i geimnum,”
segir hér á einum stað. „Hann
sofnar inn i gras jarðar, og
fuglsraddir vekja hann að
morgni.” Og á öðrum stað,
Ihugun um vatn:
Slíkt bergvatn er oftast kalt.
Og hvergi er jafn gott að
slökkva þorsta sinn. Maöur van-
trcystir ekki drykkjarvatni sem
streymirum ísbláan malarboln.
Og þaö gera dýrin ekki hcldur.
Ungir liestar stiga fram á bakk-
ann, leygja höfuöin niður að
vatnsboröinu og svolgra nægju
sina.
öndverðar þessum að efni og
hugblæ eru ýmsar myndir sam-
timans i ljóðabréfunum: hrað-
lækkandi flugs „niður i hinn
frjálsa heim, niður i ritfrelsið,
heilbrigða samkeppni og hið
skandinaviska klám,” eins og
segir á einum stað. Hvað sem
þar er að finna eru þau ekki hin
varanlegu verðmæti sem nátt-
úra landsins geymir, og sagan,
og minningin.
Friðrik Guðni Þórleifsson:
AUGU í SVARTAN HIMIN
Hörpuútgáfan, Akranesi 1973. 80
bls.
Um ársins hring nefnist fyrsti
þáttur af sjö i bók Friðriks
Guðna Þórleifssonar, tólf rim-
laus stef út af gömlu mánaða-
heitunum árið um kring. Þetta
er svo sem geðslegur texti. Og
bæði yrkisaðferð og efni
Friðriks Guðna er hér dæmigert
um það sem kalla mætti ný-
þjóðlegt yrkingarlag hans.
Hann er ekki einn um þá hitu á
seinni árum.
f þessum stilshætti yrkja
menn að mestu órimað i seinni
tið, Friðrik Guðni alfarið i
þessari bók. En efni, mál og
hugmyndir textans eru gjarnan
af þjóðlegum toga spunnin, svo
sem eins og mánaðaheitin i
OFAN UR TURNI
HALLGRÍMSKIRKJU
þessu dæmi sem verða tilefni
einfaldra náttúrumynda, raun-
sæislegra og hefðbundinna i eðli
sinu. En þær eru fyrir alla muni
oft skýrt og skemmtilega
orðaðar:
Þorri
dregur upp vasaklút
úr kólgubakkastriga
og snýtir hagli
ofan yfir freraða von
um ofurlitla birtu
og grænni jörð
Skerpla
kveikir fifilsólir
og angan i skógi
og þrösturinn veit ekki
og þrösturinn veit ekki
og þrösturinn veit ekki
sitt rjúkandi
ráö
1 öðrum þætti i bókinni, Með
spekings svip, og þeim sjöunda,
Um sólina og blómin, finnst mér
gæta á svipaðan máta og i
fyrsta þættinum viðleitni
höfundar að einfalda mál sitt i
velvirkum nútimalegum ljóð-
stil, án þess hann hafi i rauninni
neitt sérstakt að segja sem ekki
hefur verið margsagt áður.
Þetta er reyndar gleggra á við-
kvæmnislegum náttúru-
myndum siðasta kaflans en
einföldum afórismum, eða
kjarnyrðum, annars þáttar sem
út af fyrir sig eru skemmtilegar
hagleiksæfingar:
Þrátt fyrir salt
er tárið
sem læöist ofan kinn þina
ekki hafið
Hér er sem sé ekki um að
ræða ýkja nýstárlegan, né þá
írumlegan skáldskap. En bók
Friðriks Guðna ber með sér
annað einkenni hins ný-þjóðlega
skóla, vandvirkni hans um
málfar og rithátt, likast til eðli-
legast að lita á hana sem stil-
æfingar af ýmislegu tagi.
Bágast þykir mér takast til þar
sem höfundur seilist lengst til
ljóðrænnar andagiftar og ber
mest i mál sitt alllöngu kvæði út
af þjóðkvæða- og ævintýraefni,
Gamalt stef. Þar snýst hið
rómantiska efni upp i eintómt
ofskraut. Alvarlegs efnis er
ennfremur flokkur sjö ljóða út
af bibliuefnum frá Genesis til
Emmaus, Um göngulúna
menn, betri aö ég hygg að þvi
skapi sem ritháttur hans er ein-
faldari en fyrrnefnda þáttarins.
Þar er þetta ljóð um Betlehem:
Augu
i svartan himin
sandur að baki
yfir höfðum
svartur himinn
endalaus sandur
að baki
ylir höfðum
engin stjarna
ónefndir eru enn tveir þættir i
bókinni með gamansamlegu
efni, Um gamalt og nýtt og Frá
hinu opinbera. Ef ég man rétt
fyrri bók höfundarins, Ryk, var
þar sitthvað um gamankvið-
linga sem hreint ekki fóru illa úr
hendi. Hann heldur áfram i
þessa stefnu i nýju bókinni, oft
undir lagi útúrsnúnings og
kerskni i dálitið kátlegum, alla
tið læsilegum textum, einatt
með ádeilubrodd i kvæðum eins
og Ákvæðavisum eða Hesta-
visum, sem haglega er snúið út
úr efnum þjóðsagna og lausa-
visna. Og sumstaðar sýnir sig
hugmyndaflug i frisklegra lagi:
ofan úr turni Hallgrimskirkju
renna menn sér á köölum
skrifa þó fyrst til að
láta vita
Friðrik Guðni Þórleifsson
ofan úr turni Hallgrimskirkju
ofan úr turni Ilallgrimskirkju
svifa grillsteiktar endur
litla gula hænan kemur
með næstu ferð
ofan úr turni Hallgrimskirkju
ofan úr turni Hallgrimskirkju
liggur griðarlcg simalfna
enginn veit hvert númerið er
ofan úr turni Ilallgrimskirkju.
Fjölþreytni hennar er mesti
styrkur þessarar bókar Friðriks
Guðna Þórleifssonar, alvöru-
leysi hennar ekki siður en
ljóðræn alvörugefni annarra
kafla. Vel má ætla að hér séu
efni og aðferðir dugandi skáld-
skapar i æfingu og uppsiglingu.
l