Vísir - 26.01.1974, Blaðsíða 8

8
Vlsir. Laugardagur 26. janúar 1974.
cyyienningarmál
við dauðann
Birgir Guðgeirsson
skrifar um tónlist:
Siðustu tórrleikar Sin-
fóniuhljómsveitar ís-
lands, fyrra misseri'
hófust á öðrum og f jórCa
sinfóniskra dansa eftir
Edvard Hagerup Grieg,
en sem kunnugt er var
Grieg landi hljómsveit-
arstjórans, Karsten
Andersen.
Sinfónisku dansarnir eru
þokkafullar tónsmiöar. Mú segja,
að þeir komi hlustendum i einkar
notalega „stemmningu”, sér i
lagi annar dansinn. Þurfa menn
yfirleitt ekki aö hlusta á hann
nema eínu sinni. Svo ljúfur er
Einvígi
hann, aö flestir kunna hann næst-
um utanbókar þegar i staö. Grieg
hefur oft veriö talinn vera undir
áhrifum, sér i lagi af Schumann.
En dansarnir eru norskir næst
um i húð og hár, þannig aö af ber.
— Andersen stjórnaöi þeim i
sönnum og réttum anda, enda
hæg heimatökin. Hljómsveitin lék
þá af prýöi meö óvenju fáum mis-
tökum. Mistök henda alltaf, jafn-
vel hinar beztu hljómsveitir, svo
naumast er um að sakast.
Þvi næst flutti Sinfóniuhljóm-
sveit Islands Sinfóniska ljóðið
„Don Juan” eftir Richard Strauss
(ekkert skyldur hinum austur-
risku „valsa-kóngum”). Verk
þetta ásamt öörum tónaljóðum
Strauss ofbuöu bæöi gagnrýnend-
um og áheyrendum þegar þau
heyrðust fyrst.
Bezti dómstóllinn
Nú er sagan önnur. Richard
Strauss var einhver bezti útsetj-
ari fyrir hljómsveit, sem um
getur. Auk þess eru verk hans
flutt enn þann dag I dag og fastur
liður hjá beztu hljómsveitum
heims. Það segir nokkra sögu,
þar eð.. hljómlistarunnendur eru,
þegar til lengdar lætur, ef til vill
hinn bezti „dómstóll”, jafnvel
betri en hálærðir „músikfræðing-
ar” o.s.frv. Tónlistarunnandi
hlustar á tónsmiðar æ ofan I æ:
Falli honum verkiö miður vel,
rykfellur það og á það á hættu að
falla i dvala og sofna „Þyrnirós-
arsvefni”. En smekkurinn er allt-
af að breytast. Hver veit
hvenær? Richard Strauss samdi
„Don Juan” árið 1888, þá tuttugu
og fimm ára að aldri. — Enn þann
dag I dag er tónaljóðið „Don
Quijote talið hið bezta sinnar teg
undar eftir Strauss. Og enn þann
dag I dag er umdeilt, hvort
Strauss hafi hnignað, er hann elt-
ist. Sýnist sitt hverjum, þó að siö-
ustu óperur hans vefjist talsvert
fyrir sumum hvað gæði snertir.
Hver getur vefengt seinustu ljóð-
in, er hann samdi „Vier letzte
Lieder”, sem samin eru um það
bil ári áður en hann lézt. En
Richard Strauss lézt árið 1949.
Þótt miklu meira væri hægt að
fjalla um æviferil R. Strauss, skal
þess að lokum getið, að hann bjó i
Garmisch-Partenkirchen. Ekki
er það meiningin að fara náið um
tónverkið „Don Juan”. Það yröi
alltof margslungið, en hermitón-
list er það.
Taru Valjakka
Betur kominn i iárn-
smiðju
Sjaldan, hvorki i tónleikasal né
af hljóðritunum, hefi ég heyrt
þessu verki stjórnað af slíkum
hrottaskap. Þvi þá að flytja það?
Sláttur Andersens minnir oft á
það, að hann væri betur kominn I
járnsmiðju. Ljósum punktum i
taktslætti getur hann samt brugð-
ið fyrir sig. Flutningurinn á „Don
Juan” var að flestu leyti harður
og óaðlaðandi, iðulega harka-
legur i flutningi hljómsveitar-
stjórans, næstum sem hann væri
að „dauðhreinsa” þá mýkt og
fegurö, sem i tónverkinu býr.
Þetta hafði þau áhrif á hljóm-
sveitina, að það næstum drap
hana niður i eitt allsherjar fret og
volæði. „Don Juan” var enginn
engill, en verkinu lýkur þar, sem
hann situr einn við útkulnaðan
arineld, nema það væri einvigi
við dauðann sjálfan.
Gæfa að fá slika söngv-
ara
Að loknu hléi flutti Sinfóniu-
hljómsveitin 14. sinfóniu Sjosta-
kóvits. Verkið er i 11 þáttum.
Söng þar bassabaritóninn — Kim
Borg — og ætti að vera nánast
óþarft að kynna hann, svo vel
þekkjum við hann. Hann er eng-
um likur. Skapgerð og túlkunar-
máti með afburðum fagur. Við
höfum einnig kynnzt söngkonunni
Taru Valjakka hér. Ekki hefi ég
rætt við nokkurn, sem á hana
hefur hlýtt, án þess að beita
hinum sterkustu lýsingarorðum
um fágæti raddfegurðar Valjakka
og þeim innri neista, sem hún
hefur til brunns að bera. Gæfa
okkar að fá þessa tvo afburða
söngvara, er slik, að vart
verður með orðum tjáð.
Þessi 14. sinfónía Sjostakóvits er
tileinkuð Benjamin Britten og er
nánast sinfóniskur lagaflokkur,
sé grannt að gáð. Hljóðfæraskip-
an er þannig, að eingöngu eru
HVÖSS OG SYNGJANDI MÝKT
Laufey Sigurðardóttir
lék burtfararpróf frá
Tónlistarskólanum í
Reykjavík23. janúar 1974
í Austurbæjarbíói fyrir
þéttsetnum sal áheyr-
enda. Laufey hefur valið
sér fiðlu til náms, en
meðleikari var Selma
Guðmundsdóttir.
Efnisskráin var þannig
samsett, að flestir áheyrenda
þekkja verkin vel. Bogatækni
hennar var að mestu leyti
örugg, nema hvað sizt á veikum
tónum á efra sviöinu. Að öðru
leyti naut hún sin hvað bezt á
mið- og neðra sviði. Þetta eru
samt hlutir, sem hún á örugg-
lega eftir að yfirstiga með
frekara námi og reynslu. 1
Siciliönu Geminani var tónninn
mjúkur, en stundum ekki alveg
nægilega hreinn á Chaconnu
Bachs nutu sin hvað bezt þau
blæbrigði, sem hún hefur yfir að
ráða, hvöss og syngjandi mýkt.
Ef til vill tókst henni hvað bezt i
þvi verki. Þar lék hún án undir-
leiks. Var það verk sennilega
mesta þolraunin á efnisskránni.
Baal Shem eftir Bloch er þokka-
fullt verk, en intonation hefði
mátt vera betri. Styrkleikhlut-
föll voru góð. Mýkt og innileiki
(affettuoso) góð, sérstaklega á
mið- og neðra sviði. Að lokum
lék Laufey Fiðlusónötu Cesars
Francks, orgelleikarans fræga.
Þar gilti reyndar hið sama og i
fyrri verkum efnisskrárinnar.
Þegar hún lék háa tóna, náði
hún ekki þeirri fyllingu, sem
með þarf. Næstum var, að
boginn „skoppaði” á
strengjunum. Með áframhald-
andi lærdómi á Laufey örugg-
lega eftir að yfirstiga framan-
talda vankanta. Það er spá min
að hljóti hún staðgóða fram-
haldsmenntun, gætum við ef til
vill eignazt fiðluleikara, sem
yrði okkar Ginette Neveu.
Hingað til höfum við enga átt.
Kennari hennar, Björn Ölafs-
son, má vera hreykinn af
þessum nemanda sinum. Selma
Guðmundsdóttir lék með, sjálf-
sagt eins heiðarlega og henni
var unnt. Mér skilst, að hún sé
gift kona. Þær eru það nú
margar I hinum ýmsu list-
greinum. Pedalaspil sitt þyrfti
hún að endurskoða. Meðleikur
hennar var hvað slakastur i
Sónötu Francks. Hefði hún
nægan tima til æfinga, er mér
ekki örgrannt um, að hún gæti
tekið talsverðum framförum,
þvi að þrátt fyrir ofangreindar
athugasemdir kom oft i ljós, að
hún er þó nokkuð efnilegur
pianóleikari. — Að lokum leikur
naumast vafi á þvi, að Laufey er
mikil hæfileikamanneskja og
ber hiklaust að halda áfram
námi og það hjá góðum
kennara. Það er trú min, að hún
fái háa einkunn af hendi próf-
nendar.
Laufey Sigurðardóttir og Seima Guðmundsdóttir
ERU FJÖLMIÐLAR FRJÁLSIR?
Sjónvarp: Það var mikill fengur að
sænsku myndinni, sem sýnd var á sunnu-
dagskvöldið var og fjallaði um Nixon
Bandarikjaforseta og samskipti hans við
blöð og aðra fjölmiðla.
Glögglega kom i ljós, hvilik guðsblessun
það er fyrir þjóðlif i guðseginlandi, að þar
skuli fjölmiðlar njóta næsta fullkomins
frelsis. Frábær frammistaða blaðamanna
við nokkur bandarisk stórblöð á siðasta
ári varð til að fletta ofan af hverjum lyga-
og blekkingarvefnum á fætur öðrum, og
nú er svo komið, vegna áhrifakrafts hinna
frjálsu fréttablaða, að jafnvel forseti
landsins stendur negldur upp við vegg, og
menn biðja hann að segja af sér.
Gæti slikt gerzt hér á landi?
Stundum, þegar stjórnmálamenn og
skriffinnar eru að úthrópa ófrelsi og
óáran i löndum, sem dýrka annars konar
stjórnfyrirkomulag en við hér uppi, þá
flýgur manni i hug, að menn séu alveg
blindir gaghvart ástandinu hér heima. I
gær birtust i Visi tvö viðtöl við frétta-
menn.
Eiður Guðnason hjá sjónvarpinu sagði,
að þvi miður værum við, fréttamenn á
tslandi, staðnaðir i vinnubrögðum okkar.
Og Einar Kar! Haraldsson hjá hljóðvarpi
vildi að verulegu leyti kenna þessa
stöðnun einstrengingslegum hugsunar-
hætti pólitisku dagblaðanna— svo og hinni
miklu viðkvæmni stjórnmálamanna og
annarra, þegar fjölmiðlar eru annars
vegar.
Dagblöð hér á landi eru ekki frjáls, ef
tekið er mið af hinni frjálsu pressu i
sumum vestrænum rikjum. Og sjálfur
rikisfjölmiðillinn er undir ströngu eftirliti
pólitisks ráðs.
Otvarpsráð hér á landi er daglegur aðili
að dagskrársköpuninni.
Einar Karl benti á það i Visi i gær, að
eðlilegra hlyti að vera, að útvarpsráðið
fjallaði um dagskrá útvarpsins eftir á.
Gerði sér þá grein fyrir, hvort útvarpið
hefði verið hlutdrægt, og reyndi siðan að
rétta hlut þess, sem illa hefði orðið úti.
Kannski er það útilokað fyrir útvarps-
ráð að taka upp slik vinnubrögð hér og nú.
Og þar kemur til næsta augljós þrándur i
götu: Flestir eða allir starfsmenn
útvarpsins eru ráðnir pólitiskri ráðningu
— og þess vegna mun það vera talið nauð-
synlegt að hafa stöðugt vakandi auga með
hverri þeirra breytni — annars verður allt
vitlaust. Stóribróðir, sem úthlutar
embættum, litur til með þeim stutta, sem
bitlinginn fékk.
Vestmannaeyjar
Á ársafmæli eldgossins i Vestmanna-
eyjum var dagskrá sjónvarpsins að veru-
legu leyti helguð Vestmannaeyjum.
t fréttatima var löng fréttamynd um
ástandið, eins og það er nú i Eyjum, og
verður ekkert nema gott sagt um þann
fréttatima. Myndataka var góð, en mér
leiddist svolitið mærðarfull skrúðmælgi
fréttamannsins.
Þótt miklir atburðir séu um garð
gengnir og alít hafi farið vel að lokum —
allir stóðu sig vel og voru ofsalega
duglegir, þá er nú óhætt að halda vatni.
Svo sýndu þeir myndina þeirra Ásgeirs
Long, Páls Steingrimssonar og Ernst
Kettlers.
Sjónvarpið fékk þremenningana til að
gera mynd um félagsleg vandamál Vest-
mannaeyinga vegna gossins. Ég held, að
myndin hafi misheppnazt að mestu leyti.
Og henni var ekki einu sinni bjargað með
texta eða myndatöku.
Hver voru þau annars, þessi félagslegu
vandamál?
Attu ekki einhverjir i erfiðleikum með
að finna sér húsnæði? Varð enginn fyrir
fjárhagslegu tjóni? Hvernig fór með
tilfinningalif heilla fjölskyldna, sem lentu
á tvist og bast?
Þessum spurningum varð ekki svarað i
Eyjamynd þremenninganna, og ég hef
það á tilfinningunni, að kvikmyndatöku-
menn sjónvarpsins hefðu á skömmum
tima getað klippt saman jafnlanga og
betri mynd um Vestmannaeyinga á
gostimabilinu.
Og til hvers var endalaust verið að
ræða við hann Helga Bergs um peninga-
austur i eða úr Viðlagasjóði?
Upplýsingarnar frá honum hafa eflaust
legið vélritaðar á gömlu fréttahandriti á
fréttastofu sjónvarps.
Ég held, að þarna hafi farið forgörðum
gott tækifæri til að kanna félagslegar
aðstæður flóttafólks á Islandi.
Bein lina út á land
Hljóðvarp: Maður hefur það á til-
finningunni, að hljóðvarpið sé enn hálf-
dasaö eftir Olgu Guðrúnarmál. Þar slær
Gunnar Gunnarsson
skrifar um útvarp
enginn i gegn þessa dagana, og það er
helzt, að maður hlakki til þáttanna hans
Gylfa Gislasonar um myndlist, og svo
Beinu linunnar. Sá þáttur hefur reynzt
mjög þarfur, og oft á tiðum er hann i senn
fróðlegur, og fer aldrei hjá þvi, að slikur
þáttur verði lifandi.
Akureyringar hafa undanfarið verið að
bera sig upp undan útvarpinu. Þeir vilja
fá eigin útvarpsstöð til sinna þarfa, þar
sem sveitarmálin væru rædd og reifuð.
Hugmyndir um landshlutaútvarp eru
forvitnilegar, og kannski liggur mikið á
að gera eitthvað slikt. Ég held samt, að
þeir norðanmenn hafi ekki hugsað málið
nægilega vel.
Miklu held ég væri skynsamlegra að
efla þjónustu Rikisútvarpsins við lands-
byggðina, t.d. með þvi að ráða fasta
starfsmenn i hvert kjördæmi, eða jafnvel
hverja sýslu.
Ef starfsmaður væri til staðar i hverju
kjördæmi, gæti sá hinn sami verið frétta-
maður, dagskrármaður og kannski
myndatökumaður i senn.
Mér skilst, að útvarpið hafi nokkuð
þéttriðið net fréttaritara út um landið, en
þeir menn sinna störfum fyrir útvarpið,
þegar þeir nenna eða geta fyrir brauð-
striti. Og eins og ætið verður, þá eru
flestir „útvarpsmennirnir” út um land
óvirkir.
En það verður allténd fróðlegt að
fylgjast með framhaldi umræðu um
landshlutaútvarpið, og vonandi verður
engin pólilisk hrossalækning viðhöfð i
þessu máli.