Tíminn - 07.06.1966, Blaðsíða 8

ÞRIÐJUDAGUR 7. júní 1966
8
TÍMINN
í maí 1941 — íyrir 25 árum,
— 'þegar stjama Hitlers reis
hvað hæst, og herlið hans nafði
mestan hluta meginlands Evr-
ópu á sínu valdi, var þýzki kaf
bátahernaðurinn orðinn svo á
rangursríkur, að brezka ríkis-
stjórnin tók til yfirvegunar,
hvort framvegis skyldi halda
því leyndu, hversu mörg brezk
skip væru skotin niður.
Brezki flotinn hafði geysi-
legum verkefnum að sinna,
bæði vegna þess, að hann átti
í bardögum víða um heim, og
eins vegna þess, að hann varð
að fylgja flutningaskipalestum
, sem fluttu nauðsynlegar vör-
ur til Bretlands. Jafnframt lá
,3eimaflotinn“, sem sífellt
minnkaði, í Scapa Flow fyrir
norðan Skotland, undir stjórn
Sir John Tovey, aðmíráls, og
hafði því hlutverki að gegna

Orrustuskipið ,,Blsmarck.
Mesta sjóorrusta heimsstyrjaldar
innar hófst við strendur íslands
aðrar flugvélar tilkynntu, að
þýzku skipin væru ekki lengur
við Bergen, að Tovey aðmíráll
ákvað að láta heimaflotann
yfirgefa Scapa Flow og halda
vestur á Atlantshaf, án þess þó
að hafa hugmynd um, hvað'Bis
marck í raun og veru var. Alla
nóttina. og næsta dag ríjcti þessi
óvissa og spénnan i$,aþvi' 'að
slæmt veður á norðursióðum
gerði allt flug ómögulegt og
allt byggðist því á árvekni og
heppni fremstu beitiskipa
heimaflotans, en hafið er víð-
áttumikið og sjónarsviðið lít-
ið.
Loks að kvöldi 23. maí fann
,,Suffolk“ skyndilega þýzku
skipin í Grænlandshafi, og það
svo stutt frá sér, að beitiskip-
inu tókst naumlega að snúa
við og komast undan velmið-
aðri skothríð Bismarcks með
því að leita skjóls í þokunni
undan norðurströnd íslands.
Og hinn langi og áhrifamikli
eltingarleikur hófst. Þýzku her
skipin tvö. með „Suffolk” og
..Norfolk” í kjölfarinu, sigldu
sem bilið á milli andslæðing-
anna minnkaði.
Holland aðmíráll, sem íjlgzt
hafði með merkjasendingura
beitiskipanna tveggja, kom nú
með herskip sín tvö og tundur
spillana úr austri í þeim til-
gangi að komast fyrir Þjóðverj
ana, og kl. 6 næsta morgun gat
hanri hafið skothríð úr 22.000
metra fjarlægð.
Orrustan varð aftur á móti
stutt. Eftir 5. eða 6- skothríð-
ina sáu Bretarnir sér til mik-
illar skelfingar, að geysimikii
eldsúla reis hundruð metra upp
í loftið á milli reiðanna á Hood
og síðan gaus upp mikill reyk
ur. Þegar reyknum hafði blásið
brott, sást, að Hood var horfið
af yfirborði hafsins á tæpum
þrem mínútum. 38 sm skot frá
Bismarck hafði farið í gegnum
hlið Hoods og valdið ógurlegri
sprengingu í skotfærageymslun
um, sem ollu því, að skipið
valt um og sökk til botns. Af
1500 manna áhöfn björguðust
aðeins þrír menn, sem tundur-
25 ár frá því Bismarck var sökkt
að koma í veg fyrir, að hin
stóru skip þýzka flotans héldu
frá Norðursjó og Eystrasalti yf
ir á Atlantshafið í þeim til-
gangi að eyðileggja skipalestirn
ar á leið til Bretlands.
Það vakti mikinn ugg í Lon-
don, þegar innrás Þjóðverja á
Krít átti sér stað 20. mai, og
þá hifct ekki minna, að nsestá
morgun bárust þær fréttir eft
ir sérstökum leiðurn, að tvö
stór þýzk herskip hefðu siglt
út Stórabelti og væru norður
í Kattegat ásamt skipalest. sem
í væru 11 kaupskip. Þar sem
yfirmenn sjóhersins vissu, að
nýjasta og öflugasta herskip
Þýzkalands, „Bismarck“ hafði
verið í æfingaferð í Eystrasalti
jafnframt því, sem nýtt beiti
skip, „Prinz Eugen“ var full-
klárað, þótti allt benda til þess
að það væru þessi tvö skip,
sem ofangreind fregn fjaliaði
um, og yfirmenn Heimaflotans
urðu nú að ákveða, hvað gerast
myndi, og var um marga kosti
að ræða.
Áttu herskipin einungis að
vernda skipalest á leið til Nor
egs, eða var um að ræða undir
búning að árás gegn Færeyj-
um eða íslandi, sem Bretland
hafði nýlega hertekið? Ætlaði
yfirstjóm þýzka flotans að
nýju að reyna með notkun
stórra úthafsskipa. að leggja
út á Atlantshafið og herða enn
,,kaupskipastr£ðið”? Og ef svo
væri, myndu Þjóðverjarnir þá
halda til norðurs eða suðurs
við Færeyjar, eða myndu þeir
velja leiðina fyrir norðan fs-
land?
Ýmislegt mælti með þess-
um síðasta möguleika. cinnig
vegna þess, að mikið könnunar.
flug Þjóðverja við Jan Mayen
og ísland í maí-mánuði gat
bent til þessa, og fyrst um sinn
varð því að vakta vel þessar víð
áttumiklu sjóleiðir.
Til þess að leysa þetta erfiða
hlutverk ákvað Tovey aðmíráll
að auka varðgæzlu á Grænlands
hafi með þeim beitiskipum.
sem staðsett voru á íslandi, og
voru undir stjóra Wake Walk
er, aðmíráls, senda aðstoðarað
mírál Holland með orrustu-
skipið ,.Hood“ og „Prince of
Wales“ norður eftir til þess að
vakta sjóleiðina fyrir norðan
ísland, svo að hann gæti sjálf-
ur notað flaggskipið „King
George V” orrustuskipið „Re-
pulse” og flugvélamóðurskipið
,,Victorious” á Norður-Atlants
hafinu fyrir vestan Færeyjar.
Flugvélaeftirlit með þýzku skip
unum var einnig talið rnjög
þýðingarmikið, svo að stærri
skip Heimaflotans gætu haldið
sig við Orkneyjar til þess að
eyða sem minnstu af olíubirgð
um skipanna.
Þótt hvor um sig þessara
tveggja orrustuskipadeilda
Breta virtust á að líta hafa
mikla yfirburði yfir „Bis-
marck,“ þá var svo ekki í reynd
inni. ,,H.M.S. Hood“ var að vísu
stærsta herskip heimsins, 46
þúsund tonn, en það var rúm
lega 20 ára gamalt, og „Re-
pulse“ var ennþá eldra. Aftur
á móti var „Prince of Wales“
alltof nýtt skip, þar sem hinir
stóru 35 sm fallbyssuturnar
þess voru ekki fullbúnir og
því varð herskipið að leggja á
haf út með málm og skipasmið
um borð, og skyttur, sem ekki
voru nægilega æfðar. Hið sama
gilti að vissu leyti um „Vict-
orious”, en flugvélar þess
höfðu enn ekki reynt að lenda
á deklki móðurskipsins. Hinn
nýbyggði ,,Bismarck“ hafði aft
ur á móti vegna mikils sigling
arhraða, voldugs vopnaútbúnað
ar og vel þjálfaðrar áhafnar
mikla yfirburði yfir sérhverju
brezku skipanna. og var í heild
gott dæmi um hina háþróuðu
skipasmíðalist Þjóðverja
Síðdegis 21. maí fann , Spit-
fire”-flugvél þýzku skipin tvö
við akkerl 1 norskum firði fyr-
ir sunnan Bergen. Skip þau
sem voru undir stjórn Holland?
fengu þá skipun um að bslda
sig á norðurslóðunum. Það var
fyrst morguninn eftir. þeaar
þetta mjóa sund, sem takmark
aðist af ís Grænlands annars
vegar og af tundurduflabelti
fyrir utan ísland hins vegar,
og var sundið aðeins um 20
sjómílur á breidd. í mjög
slæmu veðri og snjókomu
reyndu Þjóðverjarnir að hrista
beitiskipin af sér, en þau
stímdu á 30 hnúta hraða inn
í heimskautanjttina, svo að
skutur og brú hurfu í löðri
öldugangsins og tilkynnti
heimaflotanum stöðugt stað-
setningu sína.
Aðeins þeir, sem af eigin
raun þekkja þetta kaldranalega
haf geta í myndað sér. hvílíkt
afrek þetta var, og auk þess
urðu beitiskipin oft að snúa
skarpt undan til þess að forð
ast fallbyssuskothríð þýzku her
skipanna, og þaö mun oftar
spillar, sem í flýti komu á stað
inn, tóku um borð.
Prince of Wales, sem einn-
ig hafði fengið nokkur hættu
leg skot, hafði nú samflot með
beitiskipum Walkers aðmíráis
og héldu þessi þrjú skip áfram
leitinni að Bismarck. er reyndi
að hrista þau af sér með því að
sigla fram með ísbrúninni. Bis
marck skildi aftur á móti efri
sig olíu í kjölfarinu, þar sem
skot hafði hitt einn of olíu-
geymum skipsins, en Prinz Eu-
gen hélt áfram út fyrir Goð-
vonarhöfða i von um að geta
komizt til Brest.
Tilkynningin um afdrif
Hoods varð mikið áfall fyrir
Bretland. og flotamálaráðu
neytið ákvað að grípa þegar i
stað til víðtækra ráðstafana.
Herskip beitiskip og tund-
urspillar, sem voru í fylgd með
skipalestum víða um Atlants-
haf. voru kölluð norður á bóg-
inn, og eins Gíbraltar-flotinn
undir stjórn Sommerville að-
stoðaraðmíráls.
En spurningin var: Hvar
voru Þjóðverjamir? Því að eft-
ir að hafa fylgzt með Bismarck
í næstum 32 klukkustundir
hafði floti Walkers misst af
þýzka orrustuskipinu á hunda-
vaktinni 25. maí- Þar sem To-
vey aðmíráll gekk út frá því,
að þýzki aðmírállinn Liitgen
hefði snúið við og leitað heim
á leið með Bismarck eftir bar
dagann á Grænlandshafi, þá
hélt King George V nú einnig
norður á bóginn — en að ætla
að finna þýzku skipin við ríkj-
andi aðstæður var eins og að
leita að nál í heystakk, og af
þeim 15 skipum, sem hann
hafði haft upphaflega í flota-
deild sinni, var flaggskipið eitt
eftir, því að hin höfðu verið
send heim til þess að taka oliu.
Aftur á móti nálguðust mörg
brezk herskip, sem kölluð
höfðu verið norður á bóginn.
leitarsvæðið. svo og herskipið
Rodney ásamt 5 tundurspillura
og Gíbraltar-flotadeildin. sem
gekk undir nafninu „Force H"
sigldi í norðvestan stormi norð
ur eftir til þess að komasf í að
stöðu, þar sem hægt væri að
hefja könnunarflug. Snemma
um morguninn 26. maí hófu
fyrstu könnunarflugvélarnar
sig upp frá flugvélamóðurskip-
inu Ark Royal, og það við afar
erfiðar aðstæður, þar sem
bylgjurnar skullu yfir flugbraut
ardekkið, og hjól flugvélanna
urðu að þjóta í gegnurn bylgj-
urnar, sem köstuðu einni flug
vélinni í sjóinn við flugtakið.
En þá breyttist málið óvænt:
Catalinaflugvél hafði komið
auga á Bismarck í gegnum gat
í skýjaþyklkninu, um 750 sjó-
mílur fyrir vestan Brest, og
brátt komu könnunarflugvél-
amar frá Ark Royal einnig
auga á þýzku skipin tvö. Nú
reið á, að koma könnunarflug-
vélunum til baka til skipsins,
svo að hægt væri að fylla þær
benzíni að nýju og koma
sprengjum um borð í þær svo
að hægt væri að gera loftárás-
ir á Bismarck áður en hsnn
kæmist á brott að nýiu, eða
kæmist inn á athafnasvæði
þýzka flughersins. Og það tókst
að láta 15 Swordfish flugvélar
lenda og taka sig aftur á loft
af þilfari Ark Royal. sem valt
mjög vegna veðursins.
Um kvöldið voru sprengju-
árásir aftur gerðar á Bismarck
og þrátt fyrir góðar loftvarnir
þýzka orrustuskipsins tókst
flugvélunum að hitta Bismarck
það vel, að hann varð að draga
úr ferðinni og hökta áfram
með skemmt stýri. Þetta varð
til ávinnings fyrir heimaflot-
ann brezka, sem á þessu augna
bliki eftir langan eltingarleik
frá heimskautaísnum til Bisk-
aja ,var í þann veginn að hætta
eftirförinni vegna eldsneytis-
skorts. Þetta sama kvöld komst
Rodney og fylgiskip þess einn-
ig í færi við Bismarck og fylgdi
honum eftir alla nóttina, prátt
fyrir tilraunir Bismarcks raeð
radarstýrðri fallbyssuskothrið
til þess að hrekja þá á brott
Og nú nálguðust King George
V og Rodney þýzka skipið á
fullri ferð og höfðu skeytasend
ingar tundurspillanna og flug
vélanna að leiðarljósi, jafn
framt því, sem tundurspillarn
ir voru reiðubúnir aö verja
Frambald á bls 15
I