Tíminn - 09.09.1966, Blaðsíða 5

FÖSTUDAGUR 9. september 1966
ÚrgeTanai: rKAlviiUKNAKrLUNNUKlNN
Framkvæmdastióri: Kristján Benediktsson Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Lndriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Aug-
lýsingastj.: Steingrímur Gíslason. Ritstj.skrifstofur 1 Eddu-
húsínu.. símar 18300—18305 Skrifstofur. Bankastræti 7. Af-
greiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523 ASrar skrifstofur,
sími 18300. Askriftargjald kr 105.00 á mán tnnanlands — t
lausasölu kr. 7.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h. f.
Hringbraut íslands
Á nýlöknu kjördæmisþingi Framsóknarmanna í Norð-
urlandskjördæmi eystra var hreyft í tillöguformi merki-
legu nýmæli sem stjórnarvöld og næsta Alþingi ættu að
voita nokkra athygli. Nýmæli þetta er um áætlun þess
að gera góðan og varanlegan hringveg um ísland á til-
teknum árafjölda.
Enginn vafi er á því, að hér er hreyft miklu framfara-
máli, og um þetta mikla verk þarf að gera ítarlega undir-
búningskönnun, um vegarstæði og vegarlagnina sjálfa,
svo og um fjármögnun verksins og alla framkvæmd. Á
þennan hringveg ætti að líta sem eina heild, og Alþingi
setja um verkið allt lagaramma, þar sem gert sé ráð fyrir
undirbúningi, er feli í sér könnun og v,al vegarstæðis og
rannsóknir, er til ákvörðunar þarf um gerð og lagningu
vegarins.
Það mætti hugsa sér, að þessi meginvegur landsins
yrði síðan lífæð allra samgangna á landi, og út frá honum
greindust aðrir minni vegir um héruð til sveita og
bæja. En undirbúningur að þessu stórvirki íslenzkrar
vegagerðar er mjög mikill og vandasamur, og hlýtur að
taka töluverðan tíma, og því er nauðsynlegt að hefjast
handa með skipulegum hætti þegar. Útvegun fjármagns-
ins er og mikið vandamál, sem aðdraganda þarf að. Eins
og verðlag er nú, mundi þessi mikli og varanlegi hring-
vegur um landið kosta 6—7 milljarða króna, svo að ein-
hver tala sé nefnd, og vafalaust vex mönnum slík fjár-
hæð í augum, og hún verður ekki hrist fram úr erminni.
En þá, sem telja það ef til vill ofætlun að afla slíks fjár,
má minna á þá staðreynd, að á þessu ári mun ríkissjóður
taka í skatt af farartækjum á hinum ónýtu og úreltu ís-
lenzfkum vegum um 500 milljónir umfram það, sem ríkið
leggur til vega, og svipuð fjárhæð á hverju ári gæti —
miðað við núverandi verðlag — dugað til að gera hring-
braut íslands á 12—14 árum. Sést á þessu, að þetta mikla
verk er ekki ofviða þjóðinni. ef rétt er á haldið, og hún
víkur af þeirri braut núverandi ríkisstjórnar að nota ó-
nýtt vegakerfi íslendinga, sem öllum öðrum þjóðum
fremur þurfa á góðu vegakerfi að halda. sem einn stærsta
skattstofn fyrir ríkissjóð, en slíkrar ráðsmennsku eru
ekki fordæmi með nálægum þjóðum.
Sjónvarp um landið
Um þesar mundir, þegar íslenzkt sjónvarp er að taka
til starfa, hlýtur sú hugsun að sækja á, að hlutverk þess
er ekki og á ekki að vera einungis það að veita eins góða
þjónustu og unnt er þeim, sem búa hér á horninu suð-
vestanlands og hafa margir þegar horft á sjónvarp nokkra
hríð, heldur að reyna að koma sjónvarpssendingum eins
fljótt og unnt er víðar um landið og vinna að undirbún-
ingi þess jafnhliða fyrstu starfseminni hér í Reykjavík.
Telja má líklegt, að fyrsta stóra skrefið í þá átt verði
að byggja allstóra sendistöð á Skálafelli upp af Esju og
gera menn sér vonir um, að sendigeisli þaðan nái allvíða
Þótt gera verði ráð fyrir því, að í framtíðinni nái net end-
urvarpsstöðva sjónvarpsins um meginhluta landsins.
hljóta menn að huga að þeirri lausn til bráðabirgða að
setja upp litlar sjónvarpsstöðvar á einstökum. þéttbýlum
svæðum, og verði sjónvarpsfilmur sendar þangað flugleið-
is frá sjónvgrpsstöðinni í Reykjavík Kemur þá óneitan-
lega Akureyri einna fyrst í huga, en á Vaðlaheiði fer
þegar fram mikil fjarskiptavarzla vegna flugsins, og ætti
að mega reka þar litla sendistöð sjónvarps á hagkvæman
hátt. '
TÍMINN
5
— ■■■■■■ —.........
Gunnar Myrdal, prófesson
Kjör undirstéttarinnar eru
mesta vandamál Bandaríkjanna
Fáir útlendingar gera sér þess grein, að sum framfarasinn-
uðustu blöðin í Bandaríkjunum eru gefin út í suður-fylkjun-
um. Eitt þessara tímarita er St. Louis Post-Dispatch, sem hef-
ur til dæmis snúizt eindregið gegn stríðinu í Vietnam. Blað
t
þetta gaf fyrir skömmu út sérstakt hátíðablað í tilefni af-
mælis, og Gunnar Mýrdal, prófessor skrifaði þá fyrir ritið
grein um fátæktina í Bandaríkjunum. Þessi grein birtist síðar
í tvennu lagi í sænska tímaritinu Vi. Fer fyrri hluti hér á
eftir í lauslegri þýðingu.
SAMKVÆMT hlutleysisyf-
irlýsingunni, stjórnarskránni
og mannréttindalögunum, eru
Bandaríkin skuldbundin til að
gera alla þegna jafna fyrir dóm
stólum og gagnvart öllum yfir
völdum. Öllum er tryggður rétt
ur til að njóta jafnra mögu-
leika á öllum sviðum dag-
legs lífs. Þetta er hinn mikli
arfur þjóðarinnar frá timum
upplýsingastefnunnar, en andi
hennar mótaði þann merka hóp
manna, sem forystu hafði i
frelsisbaráttunni gegn Eng-
lendingum og stjórnaði hinni
ungu þjóð fyrstu, erfiðu árin.
Bandaríkin urðu fyrsta lýð-
ræðisríkið á nútíma vísu. Þjóð-
in er innst inni íhaldsöm, en
hinir íhaldsömu er fastheldnir
við rétttæk grundvallaratriði.
Þessi frjálslynda íhaldssemi hef
ur eflzt kynslóð eftir kynslóð
vegna þess, að leiðtogunum hef
ur verið ljóst, „að við erum all
ir afkomendur byltingarmanna
og fátækra innflytjenda, eins
og Franklin D. Roosevelt komst
að orði.
De Torqueville og margir
aðrir merkir erlendir menn
hafa bent á, að auðmýktar og
þjónustulundar gæti ekki í dag-
legum samskiptum manna í
Bandaríkjunum, t.d. milli at-
vinnurekenda og launþega, og
séu þau að, þessu leyti alger
andstæða Evrópu, sérstaklega
þó eins og málum var þar hátt
að hér áður. Bandaríkjamenn
taki ekki ofan, þegar þeir heilsi
og beygi sig aldrei. Þeir séu
ekki gefnir fyrir titla og grípi
án nokkurra formsatriða til
notkunar skírnarnafna í dag-
legi umgengni, eins og bænd-
ur og vinnumenn gerðu í heima
landi forfeðranna. Heillandi
væri að kanna þau sérkenni
bandarískrar menningar, sem
eiga rætur að rekja til hinnar
formhelgu jafnréttisskyldu og
þeirrar staðreyndar, að megin
hluti innflytjendanna var af
lágstéttum kominn í sínu heima
landi.
AÐSTÆÐURNAR ollu þvi
að framámenn og æðstu valda
menn áttu tíðast nána ætt-
ingja meðal starfsmanna á
búgörðum og í verksmiðjum.
Þetta kom í veg fyrir myndun
félagslegrar eða efnahagslegr
ar harðstjórnar að evróuskri
fyrirmynd. Vitaskuld voru
Bandaríkin frá upphafi laus við
arfgenga aðalsstétt og ákveðna
stéttagreiningu
Skoðanakannanir sanna, að
hinn almenni Bandaríkjamaður,
lítur nú á sig sem „miðstéttar
mann, og þetta var eins hér
áður. Enginn telur sig tilhevra
„yfirstétt eða „undirstétt.
Þegar indverska þjóðin öði
aðist að lokum sjálfstæði, af
nam hún stéttaskiptinguna með
stjórnarskrárákvæðum. enda
þótt treglega gengi að fram
fylgja þeim í veruleikanum.
Svipað hefur orðið uppi á ten-
ingnum í Bandaríkjunum og
menn hafa þar orðið seinir til
að veita athygli ’-eruleika fé
lagslegrar þróunar og kanna
hana. „Stétt er ekki vinsælt
hugtak meðal Bandaríkia-
manna, hvorki í skáldskap né
í aimennum rökræðum.
Nokkur hluti jafnræðisins i
Bandaríkjunum er fremur
blekkjandi hugmynd en stað-
reynd. En þessi hugmynd er
um leið hluti veruleikans. Hug-
sjónalegar skyldur eru félags-
legt afl, sem mótar þróunina.
Þjóðfélagskannendur, sem vilja
telja sig raunsæja, gerast óraun
sæir, ef þeir gleyma því, að
mennirnir hafa samvizku, sem
þeir verða að friða að vissu
marki.
AUÐVITAÐ hafa Banda
ríkin sína ákveðnu yfirstétt sem
til er orðin vegna auðlegðar,
og sérstakra afreka á sviði
menningarmála, þar á meðal
stjórnmála. Þessi yfirstétt held
ur stöðu sinni kynslóð eftir
kynslóð, þar sem bæði aúður
og menning ganga að erfðum.
Og þetta er hvað öðru tengt,
þar sem arfgengur auður veitir
tvímælalaust auðveldari að
stöðu. En þessi bandaríska yf-
FyrrS grein
irstétt er ekki jafn sérskilin
og hin evrópska yfirstétt, þrátt
fyrir töluverðan broddborgara
brag. Gáfuðum og framgjörn-
um mönnum veittist auðveldara
að auðgast í Bandaríkjunum
og komast áfram. Og sú hefð,
að viðurkenna ekki tilveru yfir
stéttar, hvað sem staðreyndum
líður, hafi einnig sitt að segja.
Bandaríska yfirstéttin er ekk-
ert vandamál, hvorki fyrir
sjálfa sig né þjóðfélagið. Banda
ríkjamenn hafa barizt kynslóð
eftir kynslóð gegn ógnun ein-
okunarvalds auðhringa, enda
þótt hægt hafi miðað. Hring-
arnir lúta síður stjórn einstakl-
inga, sem þegið hafa auð og að
stöðu að erfðum en skrifstofu-
valds og sámtökum stjórnenda,
sem upprunnir eru í ýmsum
stéttum. Meginvandinn í banda
rísku þjóðlífi er tilvera undir-
stéttar, sem er að verulegu leyti
utangarðs í lífi og starfi þjóð-
arinnar.
Sú staðreynd, að innflutning
ur fólks til Bandaríkjanna var
mjög ör um langt skeið. stuðl-
aðí að því að varðveita jafn;
réttis- og lýðræðishugsjónina.
tnnflvtiend'ir fr» Evrópu voru
einkum af hinum lægri stétt
um þar og var ljóst — eða
varð ljóst, að þeir losnuðu und
an oki stéttab.ióðfélagsins við
búferlaflutninginn. En jafn-
framt gróf innflytjendastraum-
urinn undan raunverulegu jafn
rétti. Meirihluti þeirra Banda
ríkjamanna, sem búnir voru að
koma sér fyrir, vandist á að
láta sér í léttu rúmi liggja
fjölda manna, sem var ólíkur
þeim að mörgu leyti, tíðast
sárfátækur og í raun og veru
alls ekki viðurkenndur sem
jafningjar.
EN ÞAÐ bandaríska fyrir-
bæri, að nokkur hluti íbú-
anna sé utan garðs, á rætur
að rekja til annars en inn-
flutnings fólks frá Evrópu. Þeg
ar höfð er hliðsjón af skuld-
bindingu Bandaríkjamanna til
jafnréttis verður að líta á það
sem mikil mistök, að þeir af-
komendur Indíánaættbálk-
anna, sem ekki urðu brenni
víni eða bráðum sjúkdóm
uim að bráð jafnskjótt og landið
var numið s’kuli ekki enn hafa
samlagazt þjóðinni- Þeir búa nú
ýmist í sérlendum eða sem blá
fátækir einyrkjabændur í suim
um fylkjum, og heyra flestir
til þeirri óhamingjusömu und-
irstétt, sem ekki á neina hlut-
deild í blómstrandi nútíma-
velmegun Bandaríkjanna. Van
máttur Bandaríkjamanna til að
samlaga sína fáu Indíána þjóð
lífinu, vekur illan grun um
framtíðarþróun í mörgum Suð
ur-Ameríkuríkjum, sem eru
miklu fátækari og hafa miklu
fleiri Indíána, sem enn er hald
ið i ánauð eða fast að því.
Innflutningur svartra þræla,
og viðvarandi ánuð þeirra,
einnig eftir að byltingin og
frelsisbaráttan var um garð
gengin, er enn ákveðnara brot
á jafnréttiskenningu hinnar
nýju þjóðar, eins og Thomas
Jefferson var átakanlega ljóst.
Að borgarastyrjöldinni lokinni
var gerð tilraun til að veita
frelsuðum þrælum jafnrétti á
við aðra þegna, en eftir mála-
miðlunina á áttunda tug síð-
ustu aldar varð aðstaða negr-
anna að nýju litlu betri en hún
hafði verið meðan þrælahaldið
var viðurkennt. Við þessa sömu
aðstöðu búa þeir enn í dag,
bæði í suðurfylkjunum og
þeim norðurfylkjum, sem þeir
hafa reynt að flytjast til eftir
fyrri heimstyrjöldina.
í suðurfylkjunum hefur búið
fjöldi negra, sem lifað hefur við
sárustu niðurlægingu og jafn-
framt verið litið á sem óæðri
þegna. Þetta átti mikinn þátt í
að hinir hvítu íbúar heldur við
fronri stéttaskiptingu, sem var
í senn fjarstæð hugsjón þjóð-
arinnar og félagslegum veru-
leika í norðurfylkjunum. Þessi
fasta stéttaskipting olli því,
Fremhald á bls. 15. |
mmmmmmmmmmmmtmmtm^rnJ