Tíminn - 14.09.1966, Síða 7

MIÐVIKUDAGUR 14. september 1966
TÍMINW

Áttræður í dag:
Sigurður Nordal
Dr. Sigurður Nordal, fyrrver-
andi prófessor og sendiherra, er
áttræður í dag. Hann er fæddur
14. sept. 1886 á Eyjólfsstöðum í
Vatnsdal, sonur iijónanna Bjargar
Jósefínu Sigurðardóttur og Jó-
hannesar Nordal, síðar íshússtj.
í Reykjavík. Sigurður varð stú-
dent frá Menntaskólanum í
Réykjavík 1906 og lauk meistara
prófi í norrænum fræðum við
Kaupmannahafnarháskóla 1912 og
stundaði síðan framhaldsnám í
Kaupmannahöfn og víðar í sjö ár,
meðal annars í Berlín og Oxford
og naut til þess styrkja úr sjóð-
um Áma Magnússonar og Hannes
ar Árnasonar. Sigurður varð dr.
phil. við Kaupmannahafnarhá
skóla 1914.
Sigurður'Nordal varð prófessor
í íslenzkri málfræði og bókmennt-
um við Háskóla íslands, 1918, og
hófst þar með meginþáttur ævi,
starfs hans og því starfi gegndi
hann allt til ársins 1945, en var
síðar um hríð prófessor án
kennsluskyldu við skólann.
-'Árín 1951—57 gegndi Sigurður
sendihefraembætti fyrir íslend-
inga í Danmörku en hefur síðan
setið í Reykjavík, og stundað marg
vísleg ritstörf og fræðaiðkun. Sig
urður varð snemma á starfsævi,
einn frægasti vísindamaður í nor
rænum fræðum og flutti fyrir
lestar við marga háskúla erlenda
svo sem á Norðurlöndum, í Bret-
landi og Bandaríkjunum, og árið
1931—32 var hann Professor of
Prœtry við Harvardháskóla og
einnig annaðist hann um skeið
kennslu við háskólana í Osló og
Stokkhólmi. Hann er og heiðurs
félagi í mörgum vísindafélögum og
heiðursdoktor við erlenda há-
skóla.
Sigurður er kvæntur Ólöfu Jóns
dóttur og eiga þau tvo syni.
Sigurður Nordal er í senn snjall
vísinda- og fræðimaður og afburða
rithöfundur og fyrirlesari. Fyrir-
lestrar hans Um einlyndi og marg
lyndi er hann flutti í Bárunni í
Reykjavík veturinn 1918—19
vöiktu þvílíka athygli jafnt al
mennings sem fræðimanna, að
vafasamt er talið, að íslenzkur mað
ur hafi í annan tíma kvatt sér
hljóðs við slíkar undirtektir. Sig-
urður er fyrst og fremst heim-
spekingur, þótt hann hafi ofið,
hana saman við bókmenntakönn
unina. Árið 1919 kom út bókin
Fornar ástir, sem hlaut að skipa
honum á skáldabekk. 1920 kom
bók hans um Snorra Sturluson út
og útgáfa og skýringar Völuspár
1923, en þessi tvö rit eru fyrstu
stórvirki Sigurðar á vettvangi bók
menntasögu og bókmenntarann-
prófessor
sókna, og talið er, að með ritum
þessum hefjist nýtt tímabil í rann
sókn og túlkun íslenzkra fornrita.
í framhaldi af þessu komu útgáf
ur Egils sögu og fleiri fslendinga
sagna, en með því verki hóf Sig-
urður hina stórmerku vísindaút-
gáfu Fornritafélagsins, og síðar
ritaði Sigurður mikið rit um ís-
lendingasögur, er út kom í safn
inu Nordisk Kultur. En ef til vill
ds ritlist Sigurðar og samstilling
heimspeki skáldskapar og sagn-
fræði hæst í ritinu fslenzk menn
ing er skyldi vera upphaf rita-
flokks um þetta efni.
Þá hefur Sigurður ritað leik-
ritið Uppstigningu, sérstætt og
ágætt skáldverk sem Þjóðleikhús-
ið sýnir nú á áttræðisafmæli hans.
Önnur ritstörf hans eru mikil og
margvísleg, bókmenntafyrirlestr
ar, formálar að ýmsum útgáfum,
ræður og greinar, og er þar á með
al margt um bókmenntir íslend-
inga á tuttugustu öld, og enginn
hefur sem hann dregið fram, sýnt
og sannað samhengið í íslenzkum
bókmenntum allt frá gullöld rit-
listar til þessa dags, hvernig þráð
urinn hefur haldizt óslitinn um
myrkar aldir, og hver öld á mik-
ilvægar bókmenntir.
í ágætu erindi, sem dr. Þorkell
Jóhannesson þáverandi háskóla
rektor, flutti á afmælishátíð, er
haldin var til heiðurs Sigurði Nor
dal á sjötugsafmæli hans 1956, dró
hann fram á skýran hátt, að Sig-
urður Nordal er allra sízt þurr
fræðimaður, heldur skín af ritverk
um hans sterk áhrifarík viðleitni
<til þess að leiða menningarafrek
liðinna kynslóða fram sem leiðar
ljós í sókn til nýs blómaskeiðs
í íslenzkum bókmenntum og þjóð
menningu. Margt bendir til, að
þetta hafi Sigurði Nordal einmitt
tekizt, og að það hafi verið íslend
ingum mikil gæfa að eignast hann
einmitt í þann mund, sem ytri
skilyrði endurheimts sjálfstæðis
og efnahagsframfara, greiddu
nýrri menningarsókn leiðina.
Dr. Þorkell minnist á umskipti
íslenzks þjóðfélags á 40 árum og
vakninguna, sem fór um þjóðlífið
um og eftir 1918, en þá kom í
Ijós, að í því lágkúrulega, hljóð-
láta lífi, sem þá hafði lengi verið
lifað í landinu, leyndist furðulega
mikil gróandi í stjórnmálum, at-
vinnuefnum, skáldskap og mennt-
um. Síðan segir dr. Þorkell:
„Fámenn þjóð og lítilia úrkosta
þarfnast um fram allt virðingar
fyrir sjálfri sér, trúar á hlutverk
sitt í framtíð, fyrirheits, sem við
blasir ofar og utar daglegri önn.
Sú viðreisn, sem hér varð á þess-
um árum, á sér mikla sögu, og þar
koma margir ágætir menn við at
burði. Einn þeirra er Sigurður Nor
dal. Ég hef þegar nefnt ýmis verk
hans, þar sem hann á áhrifamik-
inn hátt freistaði þess að gera
menningarleg afrek liðinna kyn-
slóða og alda að leiðarljósi í sókn
fram til nýs blómaskeiðs í ís-
lenzkri þjóðmenningu, sem að
vísu skyldi jöfnum höndum styðj
ast við hið bezta í andlegri menn
ingu annarra þjóða, fornri og
nýrri. Ég hef ekki ráðrúm til þess
að vitna til fjölda margra ritgerða
hans í blöðum og tímaritum frá
þessum árum, er að þessu efni
lúta og því síður fara nánar út í
þessa sögu. Og þótt ég hafi talið
tímabilið 1918—1930 sérstaklega í
þessu sambandi, vegna hentisemi,
á þetta raunar jafnt við þann
tíma, sem síðan er liðinn, þótt
nokkuð annar blær hvili yfir þeim
árum, einkum eftir 1940, sem eigi
verður rætt hér.
Því að tímarnir breytast, ný
hlutverk, ný viðfangsefni knýja á.
Sigurður Nordal hefur um hríð
verið sendiherra þjóðar vorrar í
öðru landi. Ég mun ekki ræða um
þann þátt í sögu Sigurðar Nor-
dals, sem bundinn er þessu emb-
ætti hans. En um hitt vil ég tala
hér að lokum, sem Sfzt má í þagn
argildi hvíla, að í fullan aldarfjórð
ung hefur hann gegnt öðru, engu
þýðingarminna sendiherrastarfi
fyrir þjóð sína. Á þessum árum
hefur hann oftlega dvalizt erlend
is um lengri eða skemmri tíma
og flutt fjölda erinda um íslenzk-
ar bókmenntir og íslenzka menn-
ingu í mörgum löndum bæði aust.
an hafs og vestan. Ég ætla, að
naumast sé sá vísindamaður í nor-
rænum fræðum við háskóla á Norð
urlöndum eða á Þýzkalandi, jafn
vel ekki í Bandaríkjum Norður
Ameríku, sem hann hafi ekki haft
meiri eða minni kynni af á einn
eða annan hátt. Og þessi fræðslu
starfsemi og kynni við erlenda
fræðimenn hafa öll að einu marki
stefnt, að gera íslenzkar bókmennt
ir, íslenzka menningu og tungu
að lifandi þætti í menntun stú-
denta og kennara, sem við þvílík
fræði fást meðal germanskra og
engilsaxneskra þjóða. Hér koma
fleiri við sögu og í því sambandi
vil ég minnast samstarfs Sigurðar
og Einars Munksgaards, er leiddi
m.a. til hinnar heimsfrægu Ijós-
prentunar Munksgaards af íslenzk
um handritum.
Ýmis atvik kunna að valda því,
liver breyting nú er orðin á iðk
un íslenzkra fræða meðal erlendra
þjóða á síðasta aldarfjórðungi, en
ég fullyrði, að þat hafi Sigurður
Nordal með ritum sínum, erind-
um og persónulegum áhrifum átt
langdrýgstan þáttinn. Eru þau
áhrif greinilegust meðal engil-
saxneskra þjóða.“
Hér dregur dr. Þorkell rétti-
lega fram einn meginþátt hins
mikilvæga ævistarfs Sigurðar Nor
dals fyrir þjóð sína, þáttinn, sem
styrkti í senn sjálfsvirðingu henn
ar og álit meðal annarra þjóða.
Þjóðin fagnar því af heilum huga
á áttræðisafmæli dr. Sigurðar Nor
dals að hafa átt hann og notið
hans svo lengi. Tíminn sendir
hinu áttræða afmælisbarni árnað-
aróskir í virðingu, og þakklæti.
Tvær nýjar bækur í
Alfræðisafni AB
HZ-Reykjavík, þriðjudag.
í bókaflokk AB, sem í hinni
íslenzku gerð nefnist Alfræðisafn
AB og Jón Eyþórsson veðurfræð-
ingur er ritstjóri að, hafa þessa
dagana bætzt við tvær nýjar bæk-
ur, Veðrið, í þýðingu Jóns Eyþórs-
sonar, og Hreysti og sjúkdómar,
í þýðingu Benedikts Tómassonar
skólayfirlæknis.
Veðrið:
Þó að vaxandi tækni stefni meir
í þá átt að gera menn óháða veðr-
áttunni, er þó æði fátt, sem hefur
meiri þýðingu fyrir afkomu manna
og daglega líðan, ekki hvað sízt
hér á norðurslóðum, og örugglega
er hún það umræðuefni, sem oft
ast ber á góma í daglegu tali.
Öllum ætti því að leika forvitni
á að vita sæmileg skil á þeim rök-
um, sem liggja til grundvallar
Ragnhildur Thoroddsen
borin tii moldar í gær
í gær var til moldar borin í
Reykjavík frú Ragnhildur Thor-
oddsen, ekkja Pálma Hannesson-
ar rektors, en hún lézt 4. sept. sl.
eftir þunga sjúkdómslegu rúm-
lega 87 ára að aldri.
Ragnhildur Thoroddsen var
fædd 26. ágúst 1899. Hún var dótt
ír Theódóru Guðmundsdóttur og
Skúla Thoroddsens,_ sýslumanns,
og alþingismanns. Árið 1926 gift
ist Ragnhildur Pálma Hannes-
syni, sem nokkrum árum- síðar
varð rektor Menntaskólans í Rvík,
en hann lézt 1956. Fjögur börn
þeirra eru á lífi.
Frú Ragnhildur var dóttir þjóð
kunnra og mikilhæfra hjóna,
stjórnmálaskörungsins Skúla Thor
oddsen og skáldkonunnar Theó-
dóru Thoroddsen. Börn þessara
hjóna voru mörg og búin ættar-
kostum 1 ríkum mæli, og frú
Ragnhildur ekki sízt. Hún var
glæsileg gáfukona, er naut virð-
ingar og aðdáunar þeirra, er henni
kynntust. Hún studdi mann sinn,
Pálma rektor Hannesson afburða
vel í erfiðu leiðtogastarfi og átti
svo góða samleið með kennurum
og nemendum sem húsmóðir í hin
um fjölmenna skóla, að á sérstöku
orði er haft. Frú Ragnhildur hafði
átt við heilsuleysi að stríða hin
síðustu ár. Með henni er gengin
mikilhæf kona og minnisstæð.
þessu fyrirbæri, sem þeir hafa svo
mikið saman við að sælda.
í formála sínum fyrir Veðrinu
kemst þýðandinn, Jón Eyþórsson,
svo að orði, að það sé langstærsta
og myndarlegasta bók um veður-
fræði, sem hefur verið gefin út
á íslenzku, og forkunnar vel bú-
in að myndum. Hún segir frá veðr
inu og duttlungum þess sem furð-
um og brýnir það fyrir lesendan-
um, hversu mjög hann og raunar
flestar lífverur séu háðar veðrinu,
hvernig vér keppumst við að sjá
það fyrir og helzt að verða þess
umkomnir að breyta því til hins
betra.“
Og enn segir Jón Eyþórsson að
formálslokum: „Ég tel það mik-
inn feng fyrir íslendinga almennt
að fá þessa prýðilegu lesbók um
veðrið. Fáar þjóðir eiga meira und
ir veðrinu en við. — Eða er það
nú víst? Hér I þessari bók er lýst
hremmingum þeim, sem Ameríku-
menn verða fyrir, er fellibyljir og
skýstrokkar ganga þar yfir . .
Og þrátt fyrir kjarnorkusprengjur
og vígvélar, erum vér ennþá að
kalla má, vopnlausir gegn þessum
ægilega skæruhernaði veðursins."
Hreysti og sjúkdómar.
Með þessari bók er í enn fyllra
skilningi komið að því efni, sem
varðar hvern mann, ungan og
gamlan. Þrátt fyrir þá stórkost-
legu sigra, sem læknisfræðin hef-
ur unnið, ekki hvað sízt á allrá
síðustu árum, og þótt tekizt hafi
að ráða niðurlögum fjöldamargra
sjúkdóma, sem herjað hafa á
mannkynið frá alda öðli, er bar-
áttunni gegn sóttum og dauða
Framhald á bls. 15.