Vísir - 05.11.1975, Blaðsíða 9

Vísir. Miðvikudagur 5. nóvember 1975
9
Lagasetning um líknardráp
Gœti ýtt undir hugmyndir um frekari útrýmingu mannslífa
Jónatan Þórmundsson,
prófessor:
Líknardráp manndráp
af ásetningi
Skilgreining á liknardrápi er
engin til i islenskum lögum né
heldur er að þessu fyrirbæri
vikið i lögum. Ljóst er engu að
siður, að til eru almennar laga-
reglur, er eiga við um liknar-
dráp. Lagalega felst liknardráp
i athöfn eða athafnaleysi, er
mundi varða við ákvæði
hegningarlaga um manndráp af
ásetningi. Unnt væri hins vegar
að beita almennum refsi-
lækkunarheimildum, þannig að
viðurlögin gætu orðið væg i
reynd, t.d. skilorðsbundinn
varðhaldsdómur. Miðað við nú-
verandi réttarástand mætti
e.t.v. skilgreina liknardráp
þannig: Það er liknardráp að
svipta i liknarskyni annan mann
lifi, ef hann er haldinn alvarleg-
um og ólæknandi sjúkdómi eða
sköddun eða andlegri hrörnun
vegna verulegra heila-
skemmda, með eða án sam-
þykkis hans, og það er gert með
beinni athöfn eða athafnaleysi,
er flýta dánarstundinni.
Ekki lögmætt
og refsilaust
Samkvæmt framansögðu get-
ur liknardráp ekki verið lög-
mætt og refsilaust eftir islensk-
um lögum. Það er ekki liknar-
dráp, þótt læknir gefi sjúklingi
lyf til að lina þjáningar hans i
dauðastriðinu, ef það er gert án
þess að flýta dánarstundinni eða
án þess að læknir hafi ásetning
til þess. Sama mundi sennilega
vera, ef læknir gefur sjúklingi
verkjastillandi meðal, jafnvel
þótt lækninum sé ljóst, að
meðalið kunni að brjóta niður
mótstöðuafl sjúklingsins og á
þann veg flýta fyrir dauða hans.
Slik meðferð yrði að teljast for-
svaranleg læknisfræðilega og
lagalega réttmæt.
Lagalega skiptir ekki miklu
máli, hvort liknardráp er fólgið
i beinni athöfn eða athafnaleysi,
sem aftur má greina i van-
rækslu um að hefja ráðstafanir
til að bjarga lifi eða stöðvun
ráðstáfanatil björgunar lifi. At-
hafnaleysistilvikin hafa mest
raunhæft gildi, þegar um er að
ræða læknisfræðilega mögu-
leika að halda manni ,,á lifi” á
vélrænan hátt, t.d. með
öndunarvél, manni er ella væri
dauðans matur. Almennt verður
að ætlast til þess, að öllum ráð-
um sé beitt til að halda mönnum
á lifi, hvað sem það kostar.
Verður ekki séð, að það breyti
miklu þar um enn sem komið er,
þott fjöldi lækna telji eðlilegast
að miða dánarhugtakið við hinn
svokallaða heiladauða. Tæpast
mun enn farið að byggja á þvi i
löggjöf, enda verður þá að-taka
afstöðu til réttinda manna eftir
dauðann, þ.e. ef einhverri
likamsstarfsemi er haldið gang-
andi eftir heiladauðann. Þeir
timar kunna að koma, að það
verði talið mikið réttlætismál að
fá að deyja endanlega og sleppa
t.d. við það, að likami þeirra sé
notaður i visindalegum tilgangi
eða til að hirða úr honum ein-
stök liffæri i aðra menn.
Ekki þörf á sér-
stakri lagasetningu
Það er væntanlega i þeim til-
vikum, þar sem með tækninni er
hægt að lengja lif manna, að til
greina gæti komið að lögleiða
liknardauða, þannig að van-
ræksla um að halda manni á lifi
yrði að lögum leyfileg. A þessu
stigi tel ég það þó ekki nauðsyn-
legt né forsvaranlegt. Yfirleitt
tel ég ekki þörf á neinni sér-
stakri lagasetningu um liknar-
dráp. Akvæði, er heimiluðu að
deyða fólk við ákveðnar
kringumstæður, eru allt of
hættuleg og brjóta um of i bága
við djúprættar grundvallarhug-
myndir mannkyns um friðhelgi
lifsins. Það er of mikil hætta á
mistökum og misnotkun. Það er
hætta á, að slik ákvæði ýti undir
hugmyndir um frekari útrým-
ingu mannslifa t.d. þeirra sem
haldnir eru annmörkum, t.d.
geðveiki eða fávitahætti. Það er
of mikil hætta á, að slikt ýti und-
ir ótta og öryggisleysi gagnvart
læknum og jafnvel nánustu
vandamönnum. Og lengi getur
vonin enst. Meðan einhverri
likamsstarfsemi er haldið gang-
andi, geta komið fram á sjónar-
sviðið ný lýf og nýjar lækninga-
aðferðir, er bjargað geti dauð-
vona sjúklingi.
GUÐFRÆÐINGAR SKIRSKOTA TIL VILJA
GUÐS í UMRÆÐUM UM LÍKNARDAUÐA
Björn Björnsson, prófessor:
Evthanasia —
þægilegur dauðdagi
Hin upprunalega merking
hugtaksins evthanasia er þægi-
legur dauðdagi. 1 þeirri merk-
ingu má segja, að liknardauði
hafi ótvirætt jákvætt gildi. Hér
er með öðrum orðum höfðað til
skyldunnar að likna hinum
dauðvona, að gera allt sem i
mannlegu valdi stendur til að
gera honum dauðastriðið létt-
bærara. t þessu tilviki, sem
nefnt hefur verið hreinn liknar-
dauði, kemur spurningin um
styttingu dauðastriðsins með
beinum eða óbeinum aðgerðum
alls ekki til umræðu. Andspænis
liknardauða af þessu tagi er af-
staða siðfræðinnar afdráttar-
laus. Læknar hafi ekki aðeins
rétt, heldur sé þeim beinlinis
skylt að lina þjáningar manna,
jafnt dauðvona sem annarra.
Álitamál geti þvi aðeins komið
upp i þvi undantekningartilfelli,
að sjúklingur beinlinis óski þess
sjálfur, með fullu ráði, að fá að
taka út þjáningar dauðans. t
sliku tilviki sýnist rétt að verða
við þeirri ósk, þó með þeim
fyrirvara, að læknirinn fari með
úrskurðarvaldið, sem hann beiti
með fyllsta tilliti til allra að-
stæðna.
Dómgreind læknisins
veröur að ráöa
Mörkin á milli hins hreina
liknardauða og þess afbrigðis,
sem nefnt er óbeinn liknar-
dauði, eru að jafnaði skýr, þar
eð með óbeinum liknardauða er
átt við styttingu lifs ýmist með
óbeinum aðgerðum eða með að-
gerðaleysi. Þó eru þau tilvik
einnig raunveruleg, þegar þessi
mörk eru mjög óljós. Slik er t.d.
raunin, þegar gefa þarf svo
stóran skammt af kvalastillandi
lyfjum, að hugsanlegt er að
hann verði til að flýta andláts-
stundinni. Afstaða guðfræðinga
til tilvika sem þessara er að ég
hygg yfirleitt á þá lund, að hér
verði dómgreind læknisins að
ráða, enda sé þess gætt, að hin-
ar kvalastillandi aðgerðir séu i
fyllsta samræmi við ástand
sjúklingsins. Sé þess ekki gætt
blasir jú við að iæknirinn á á
hættu að hafa beitt aðgerðum,
sem flokkast undir beinan
liknardauða, þ.e. stytting lifs
með beinum aðgerðum. Þess
má geta, að Pius páfi XII lýsti
þvi yfir opinberlega árið 1958 i
tilefni af fyrirspurn frá lækni,
að óeðlilegt væri að saka lækni
um liknardauða með beinum
aðgerðum i þvi tilfelli að eðlileg
beiting kvalastillandi lyfja
leiddi óbeint til dauða.
Guöfræöingar fordæma
beinan líknardauða
Eðlilegt er, að guðfræðingar
skirskoti tii vilja Guðs sem hins
æðsta úrskurðarvalds i þessum
efnum sem öðrum. Réttinn til
lifs hafi maðurinn þegið að gjöf
úr Guðs hendi, og þessun: rétti
fylgi sú skuldbinding að vernda
og viðhalda lifinu með öllum til-
tækum ráðum. Réttur manns-
ins til að deyja hvili einnig al-
farið i ráðsályktun Guðs. Þann
rétt geti maðurinn ekki undir
nokkrum kringumstæðum hrifs-
að til sin en af þvi leiðir að þeim
mun siður hafi nokkur maður
rétt til þess að hjálpa öðrum til
að deyja. f ljósi þessa er þess að
vænta, að guðfræðingar, sem
um þessi mál fjaila. eru nær
undantekningalaust einhuga um
að fordæma beinan liknar-
dauða. Hins vegar verður málið
allt flóknara, þegar ofangreind-
um guðfræðilegum rökum er
beitt gagnvart vissum afbrigð-
um hins óbeina liknardauða.
Ekki liknardráp að
stööva likamsstarfs-
semi heiladauös manns
Hversu langt á að ganga i
slikum tilvikum? En einnig má
spyrja, hvort lækni beri undir
vissum kringumstæðum að
halda. að sér höndum, þegar
fyrirsjáanlegt er, að t.d. notkun
öndunarvélar muni aðeins
lengja dauðastrfðið, en geti ekki
á nokkurn hátt stuðlað að aftur-
bata sjúklingsins. Þessar
spurningar beina einnig athygl-
inni að skilgreiningu dánarhug-
taksins. Er i raun um mennskt
lif að ræða, þegar svo er komið,
að allri heilastarfsemi er
endanlega lokið, þótt annarri
takmarkaðri liffærastarfsemi
megi halda i gangi með vélræn-
um hætti? Þessari spurningu
hafa guðfræðingar tilhneigingu
til að svara neitandi. Auðvitað
er hér lögð til grundvallar sú
óyggjandi læknisfræðitega
niðurstaða, að um algjöran
heiladauða sé að ræða. Sam-
kvæmt þessum skilningi væri
læknir, sem t.d. tæki öndunarvél
úr sambandi við heiladauðan
mann ekki að fremja liknar-
dráp, heldur væri hann nánast
að staðfesta, að maðurinn væri
skilinn við.
Þvi má svo bæta við, hvort
ekki sé hugsanlegt, að maðurinn
hrifsi til sin guðlegt vald, þegar
hann i krafti yfirburðatækni
ætlar sér þá dul að setja
dauðanum stólinn fyrir dyrnar.
Líknardráp er
óyggjandi manndráp
Ástæða þess, að heiladauða-
kenningin er hér lögð til grund-
vallar er sú, að hún er i senn
studd óyggjandi læknisfræðileg-
um rökum og samræmist best,
að þvi er ég fæ skilið, guðfræði-
legum rökum um mennska til-
veru. Einnig er þess að gæta, að
án slikrar viðmiðunar sem
heiladauðans, verður ekki i
fljótu bragði séð, hvar setja ætti
nútima tækni i læknavisindum
takmörk i þvi að ..manipulera”,
eða ráðskast með lif, sem hefur
runnið sitt skeið á enda.
Að lokum verður vikið nokkr-
um orðum að þvi afbrigði, sem
nefnt hefur verið beinn liknar-
dauði, eða ,,aktiv evthanasia”.
Þetta afbrigði hefur þvilika sér-
stöðu. að mér finnst eðlilegt að
gefa merkingu þess til kynna
LÆKNIR HLYÐIR SAMVISKU SINNI,
HVAÐ SEM VIÐKEMUR LAGASETNINGU
örn Bjarnason, yfirlæknir:
Siðareglur lækna eru að stofni
til yfir 2000 ára gamiar og
byggjast að nokkru leyti á þvi
sem kennt er við Hippókrates.
Siðareglur lækna verða i mörg-
um atriðum að vera almenns
eðlis, og verður hver læknir að
túlka bau atriði i samræmi við
eigin lifsskoðun. Fram er tek-
ið i siðareglum islenskra lækna,
að: ,,Það er meginregla að
lækni er frjálst að hlýða sam-
visku sinni og sannfæringu”, en
jafnframt er þvi slegið föstu að:
..honum er skylt að virða
mannslif og mannhelgi”.
Líknardráp
Liknardráp heitir á erlendum
málum evthanasia og merkti
upþhaflega hægan, sársauka-
lausan, eðlilegan dauða.
Siðar hefir liknardráp fengið
aðra merkingu: að deyða af
samúðarástæðum.
Liknardráp nær þannig yfir
tilteknar aðgerðir og afleiðingar
þeirra:
1) Sjúklingurinn deyr vegna
hliðar- eða aukaverkan'a
nauðsynlegrar meðferðar.
2) Óbeinn verknaður:
a) Meðferð er hætt og sjúk-
lingur deyr af völdum sjúk-
dómsins.
b) Meðferð er ekki hafin.
3) Flýtt fyrir dauða.
4) Liknardráp af yfirlögðu ráði.
Augljóst er að liknardráp af
yfirlögðu ráði og það að flýta
fyrir dauða striðir gegn þeirri
hugsjón að virða mannslif og
mannhelgi og er þvi ósam-
rýmanlegt hegðun læknis.
Slikt athæfi er ólögiegt og á að
vera það og jafnvel þó leyft yrði,
myndi það i engu breyta afstöðu
læknastéttarinnar: Fordæming
á slikum verknaði.
A hinn bóginn getur það einn-
igstritt gegn hugsjón mannúðar
og mannhelgi að halda áfram
tilgangslausri meðferð og
lengja að þarflausu dauðastrið.
Dauðahugtakið
Samkvæmt nýjum viðhorfum
til dauðahugtaksins telst sá einn
lifandi. sem hefir eða á færi á
meðvitund. skynjun, tilfinning-
um og hugsun.
Af þessu leiðir, að sá sem er
meðvitundarlaus telst lifandi
svo lengi sem heili hans getur
tekið til starfa á ný:
Dauðinn er þvi ávallt heila-
dauði.
með hugtakinu liknardráp til
aðgreiningar frá öðrum af-
brigðum. sem óeðlilegt virðist
að kenna við dráp.
t ritstjórnargrein i Lækna-
blaðinu, 5.-8. tbl. 1974 ritar
Snorri Páll Snorrason, læknir,
eftirfarandi: „Positivan liknar-
dauða ber, að áliti undirritaðs,
að fordæma. Að beita aktivum
aðgerðum til að stytta lif sjúk-
linga striðir gegn grundvallar-
ákvæði siðareglna lækna að
varðveita mannslif. Það striðir
einnig gegn almennum sið-
gæðissjónarmiðum. Það myndi
fljótt leiða viðkomandi aðila i
ógöngur ef sett yrðu lög eða
reglur um postitivan liknar-
dauða. Traust sjúklings á
iækninum mvndi veikjast. sið-
gæði lækna mundi hraka. Al-
mennri mannúð i þjóðfélaginu
yrði hætta búin vegna hugsan-
Íegs misferlis og misnotkunar
læknisaðgerða undir yfirskyni
liknardauða”.
Við þessi orð læknisins er að
minu mati fáu að bæta. Liknar-
dráp er óyggjandi mannsdráp.
hversu göfugar hvatir kvnnu að
öðru leyti að liggja að baki
verknaðinum.
Aö deyja meö sæmd
Að deyja með sæmd er engan
veginn fólgið i þvi að neita að
horfast i augu við þjáningar.
öllum berskylda til eftir megni
að leggja likn við þraut. en það
er lifslygi. sem öngvan manninn
bætir, að telja honum trú um. að
lifinu verði lifað án þrautar.
Mörgum. sennilega flestum.
reynist erfitt að finna tilgang i
þjáningum ógnvekjandi dauða-
striðs. og mönrium verður
svarafátt að vonum. En þá er
það sem Guð talar og bendir á
mannssoninn sem gekk
ótrauður á vit þjáningar og
dauða i þeim tilgangi einum að
létta byrði hvers og eins, sem
þjáist og örvæntir. og gefa hon
um kjark og nýja von.