Vísir - 05.11.1975, Blaðsíða 10

10
Visir. Miðvikudagur 5. nóvember 1975
Greinarhöfundur, Arni Árnason
rekstrarhagfræðin gur.
Vörubirgðir,
verðbólga
og skattar
Af koman samkvœmf núverandi skattalögum
Innkaup, 100 ein. a :
+ Birgfiir 1/1, 100
- Birgöir 31/12, 10C
Vörunotkun:
Afskriftir vörubirgöa
Kostnaöur
Hagnaöur f. skatta
25% Varasjóöstillag
Skattar fyrra árs
Tekjuskattur þessa árs C5
Hagnaöur a. skatta
122.751 153.071
10.340 11.953
11.953 16.149
18.413
5.000
1.250
.2.04 5
1.705
6.733
1.683
1.979
2.703
Afkoman, ef fylgt vœri LIFO birgðamati
Innkaup, 1000 ein. á 100 kr. 100.000
♦ Birgöir 1/1 100 ein. á 100 kr. 10.000
- Birgöir 31/12 100 ein. á 100 kt. 10.000
Vörunotkun:
107.300
10.000
10.000
122.751
10.000
10.000
153.071
10.000
10.000
261.200
2'17.. 66 7
10.000
10.000
Afskriftir vörubirgöa
Kostnaöur
Hagnaöur f. skatta
25% Varasjóöstillag
Skattar fyrra árs
Tekjuskattur þessa árs
Hagnaöur e. skatta
217.667
32.650
49.628
5.000
1.250
2.045
1.705
5.365
1.341
2.154
1.870
6.137
1.534
2.154
2.464
2.139
7.653
1.913
3.073
2.^67
10.883.
2.721
3.073
4.369
3.793
16.542
4.136
4.369
6.641
5.765
Árið 1971 voru þau nýmæli tekin inn í
skattalögin — og til hagsbóta frá því, sem
áður var — að heimilt var að draga allt að
30% af verðmæti vörubirgða í árslok frá
verðmæti þeirra og telja það verð heildar-
verðmæti birgða. Þrátt fyrir þessa heimild
hafa fyrirtæki borgað meiri skatta á
undanförnum árum en verið hefði, væri
leyftað nota aðrar viðurkenndar bókhalds-
aðferðir við mat vörubirgða en leyfilegri
myndun birgðavarasjóðs sleppt. Ástæðan
er fyrst og fremst hin gegndarlausa verð-
bólga, sem hér hefur geisað undanfarin ár.
Meiri skattar:
998 m. króna
Þetta atriði virðist i fljótu bragði vera smáatriði, en
staðreyndin er samt sú, að þrátt fyrir leyfilega mynd-
un birgðavarasjóðs hafa fyrirtæki i verslun vantalið
vörunotkun sina um 2500 m. króna árin 1971-1974, ef
miðað er við verðlagsbreytingar vöru og þjónustu, og
þvi verið ofsköttuð i tekjusköttun til rikissjóðs, af tekj-
um áranna 1971—1974, sem nemur 998 m. króna af
þessari ástæðu einni saman. Þó er útflutningsverslun,
áfengisverslun og oliuverslun ekki meðtalin, en væri
oliuverslunin tekin með hækkar upphæðin verulega.
Iðnaðurinn á einnig við sama vanda að etja, þótt
heildarupphæðin sé ekki jafn-stór vegna minni vöru-
birgða, en vandi einstakra fyrirtækja i iðnaði er samt
sá sami og i verslun að þessu leyti.
Margar bókhaldsaðferðir þekkjast við mat vöru-
birgða og þar með hvað er gjaldfært sem innkaups-
eða framleiðsluverð seldra vara. Tvær þær algengustu
eru sennilega LIFO og FIFO, sem eru enskar skamm-
stafanir fyrir annars vegar „last in, first out”, og hins
vegar „first in, first out”. Fyrri aðferðin — LIFO —
hefur þann kost, að á móti sölunni er gjaldfært siðasta
innkaups- eða framleiðsluverð er ætti að vera nálægt
endurnýjunarverði. Hagnaðurinn er þvi siður oftalinn,
fari verðlag hækkandi, en sá galli fylgir, að verðmæti
vörubirgða samkvæmtefnahagsreikningi getur verið á
gömlu verðlagi og gefur þannig ranga mynd af raun-
verulegu verðmæti vörubirgða, sem kann að vera
margfalt það verð, sem efnahagsreikningurinn segir
til um. Siðari aðferðin —LIFO— verðleggur vörubirgð-
ir nær endurnýjunarverði, þannig að efnahagsreikn-
ingurinn gefur réttari mynd af raunverulegu verðmæti
vörubirgðanna. Hagnaðurinn verður hitfs vegar oftal-
inn, eigi verð’hækkanir sér stað, og stórlega oftalinn
miðað við verðbólgu, sem hér hefur geisað undanfarin
ár. Mismunur þessara tveggja aðferða er mjög mikill,
þar sem verðbólga hefur náð jafnháu stigi og i okkar
þjóðfélagi. Hvor aðferðin er valin getur þannig ráðið
úrslitum um hvort alvarlegur rekstrarfjárskotur
myndast hjá fyrirtækjum, eða ekki.
Birgðavarasjóður eyðir
ekki verðbólguáhrifum
tslensk skattalög setja fastar og ákveðnar reglur um
hvernig meta skuli vörubirgðir i árslok. t 22. gr. D lið
laga um tekjuskatt og eignaskatt, nr. 68/1971, með sið-
ari breytingum, segir orðrétt:
„Vörubirgðir verslana og framleiðslufyrirtækja skal
meta á kostnaðarverði eða dagverði i lok reikningsárs,
að frádregnum afföllum af göiluðum eða úreltum vör-
um. Frá matsverði þannig reiknuðu er heimilt að
draga að hámarki 30% og telja það verð heiidarverö-
mæti vörubirgða.
llafi skattþegn fyrir gildistöku laga þessara eigi
notað svo háan frádráttarhundraðshluta, má hann þó
cigi hækka frádráttinn meira árlega en svo, að hámark
náist i fjórum jöfnum áföngum.”
Um áhrif þessarar reglu á hagnað, skatta og sjóðs-
stöðu fyrirtækja er erfitt að setja algildar reglur, en
áhrifin má meta með þvi að lita á tvö fyrirtæki, sem
hófu starfsemi i janúar 1971, við aðstæður islenskrar
verðbólgu, eins og hún hefur verið mæld samkvæmt
visitölu vöru og þjónustu. Bæði fyrirtækin eiga að jafn-
aði 100 einingar i vörubirgðum, en gera innkaup til
þess að mæta sölunni. Salan er jöfn yfir árið, og sölu-
verðið og innkaupsverðið breytist i samræmi við
meðaltalsverðlagsbreytingar samkvæmt visitölu vöru
og þjónustu. Allur kostnaður breytist einnig til sam-
ræmis. Munur fyrirtækjanna liggur hins vegar i þvi, að
annað fyrirtækið verðleggur vörubirgðir sinar miðað
við verðlag i árslok (vörubirgðir taka verðbreytingum
samkvæmt breytingu visitölu vöru og þjónustu á ár-
inu) og myndar birgðarvarasjóð eins og heimilað er.
Hitt fyrirtækið hins vegar, notar LIFO birgðamatsað-
ferðina og myndar engan birgðavarasjóð. Töflur 1 og 2
sýna rekstrarreikninga þessara tveggja fyrirtækja
fyrir árin 1970-1975. 011 árin, nema 1971, er bókfærður
hagnaður þess fyrirtækis, sém notar skattamat vöru-
birgða samkvæmt skattalögum og myndar birgða-
varasjóð, meiri en hins, og það ætti þvi að vera betur
stætt. Þessi niðurstaða er samt sem áður röng.
Fyritækið i Töflu 1 er ávallt (nema 1971) að greiða
hærri skatta en fyrirtækið i Töflu 2. Áhrifin verða þau,
að þrátt fyrir birgðavarasjóðsheimildina á fyrirtækið i
Töflu 1, lægri upphæð i sjóði i árslok 1975 en fyrirtækið i
Töflu 2, auk þess sem það skuldar 2971 krónu meira i
skatta, eins og sjá má af eftirfarandi efnahags-
reikningum. Vörubirgðirnar eru hins vegar þær sömu,
einungis metnar og bókfærðar á mismunandi hátt:
EFNAHAGSREIKNINGAR. 1/1/1971 31/12/1975 Skattalög LIFO
Eignir: 10.000 66.465 44.520
sjóöur 0 31.863 34.520
vörubirgðir (100 ein) 10.000 34.602 10.000
Skuldir: 10.000 66.465 44.520
ógr. tekjuskattar 0 9.612 6.641
birgöavarasjóöur 0 10.581 0
varasjóöur 0 15.150 11.645
eigiö fé 10.000 31.122 26.234
Þetta dæmi sýnir greinilega hvern þáttnúverandi
skattalög eiga i tilurð þess rekstrarfjárskorts, sem
jafnan fylgir verðbólgu hér á landi með þvi að telja
verðhækkanir birgða sem hagnað. Ástæðan er, eins og
fyrr sagði, ofmat á hagnaði og þvi hærri skattgreiðsla
en vera ætti. Þessi mismunur i sköttum er þannig:
ár RAUNVERULEG SKATTPRÖSENTA Raunverul. Skattar hagnaöur % f. skatt skattalög Skattar LIFO %
19 7 1 5.365 1.979 36,89 2.154 40,15
19 7 2 6.137 2.703 44,04 2.464 40,15
19 7 3 7.653 4.018 52,50 3.073 40,15
19 7 4 10.883 6.017 55,29 4.369 40,15
19 7 5 16.542 9.612 58,11 6.641 40,15
Samtals: 46.580 24.329 52,23% 18.701 40,15%

40% skattur verður 48%
Á þessu yfirliti má sjá, að álagðir skattar eru 30%
hærri en vera ættu vegna verðbólgunnar, þrátt fyrir
myndun birgðavarasjóðs. Á árinu 1975 er skattlagning-
in jafnvel komin upp i 58% i stað 40% eins og.vera ætti,
væri verðlag stöðugt.
Ef allir keyptu verð-
tryggð spariskírteini?
I þessu dæmi er notaður hærri og jafnari hagnaður
sem hlutfall af vörusölu en þekkist almennt hérlendis,
miðað við svipaðan veltuhraða. Samt er útkoman ekki
betri en svo, að væri fyrirtækið, sem notacskattamat
vörubirgða leyst upp og vörubirgðir seldar á
kostnaðarverði en skattur greiddur af varasjóði og
birgðavarasjóði, þá væri afraksturinn. lakari en af-
rakstur af verðtryggðum spariskírteinum rikissjóðs
fyrir sama timabil.
Það virðist aúgljóst að ekki er hægt að ætlast til þess,
að islensk fyrirtæki séu ofsköttuð jafnframt þvi, sem
þeim er gert að fjármagna meiri verðbólgu en þekkist
i nokkru öðru landi i V-Evrópu. Ein leið til úrbóta væri,
að Hagstofan reiknaði út verðstuðla samkvæmt verð-
lagsbreytingum vörubirgða fyrir hinar ýmsu tegundir
verslunar og iðnaðar. Vörubirgðir væru siðan áfram
metnar á kostnaðarverði i árslok, sem gæfi rétta mynd
af verðmæti þeirra á efnahagsreikningi en við út-
reikning rekstrarafkomu til skatts mætti færa niður
verðmæti vörubirgða i árslok um þá hækkun verðstuð-
uls, sem orðið hefði á árinu. Slik aðferð gæfi þannig
sannari mynd af rekstrarafkomunni.