Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1932, Blaðsíða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1932, Blaðsíða 10
398 hafði sama og engu verið bjarpfað. „Höfðu bræðurnir farið óvar- lep:a með ljós,“ segir Espólín. En eftir því, sem ráða má af sögu Lárentíusar Hólabiskups, hefir ógætni þeirra verið á háu stigi. Út af klausturbrunanum urðu mikil mál, því Auðunn biskup rauði á. Hólum skipaði munkun- um á prestvist, ogr neitaði með öllu. að endurreisa klaustrið. Stóð svo í biskupstíð hans. En 1323 varð Laurentíus Kálfs- son biskup að Hólum. Stóð mest orrahríðin um klaustrið í hans tíð. Segir svo m. a. í sögu hans: Það bar til skjótt eftir, sem Laurentíus var vigður til biskups, kærði bróðir Ingimundur Skútu- son upp á Hólastað og Laurentíus biskup, fyrir það upp var gengið kostur á Möðruvöllum, og burt reknir allir bræður, en Hólastaður og biskupinn hafði tekið undir sig allan ávöxt af Möðruvallastað. Þessari ákæru svaraði svo Laui'- entíus: „Það er góðum mönnum kunnugt, að klaustur á Möðruvöll- um var upp gengið, sem jeg var „eleetus", með því að Auðunn biskup gaf bræðrum þær sakir, að fyrir óskynsamlega meðferð ljóss þess, er þeir höfðu druklyiir með farið um nóttina, sem þeir komu af Gáseyri, mundi hafa lagt upp í þá refla, sem í kórnum voru, en sumt niður í skrúða- kistu þá, sem þeir luku upp, því að þar þótti mest upprás eldsins. Kvaðst Auðunn biskup ei skyldur að lá.ta smíða þeim upp klaustur, er af þeirra vangeymslu hefði til komið þessi skaði“. Af þessum ummælum verður það helst ráðið, að munkarnir hafi samtímis orðið valdir að tveim íkveikjum í klausturkirkjunni, þar sem þeir kveiktu 1 reflum þeim, sem í kórnum voi-u og í skrúðakistu er þeir opnuðu. Fyr má nú vera „vangeymslan.“ Hjer yrði of langt mál að rekja málareksturinn, er varð út af endurreisn og yfirstjórn klaust- ursins. En erkibiskup kvað það kirkjunnar lög, að „klaustur, sem einu sinni er fúnderað, skyldi um aldur og æfi standa, ef engi for- föll meina“, og úr því tekjur af LESBÚK MORGTJNBLAÐSINS Möðruvallastað hefðu runnið til Hóla, væri það Hólabiskups, að endurreisa klaustrið. Árið 1326 var sá dómur upn kveðinn í Möðruvallamálum. að endurreisa skyldi klaustrið. Safn- aði Laurentíus biskup samsumars saman trjesmiðum, og liet gera upp klaustrið á Möðruvöllum, fá- andi bar til skrúða og klukkur. Postulaklukkur voru norður flutt- ar frá Hólum, og enn söngmeyjar fimm; segir í Laurentíusarsögu. A f smémunum þeim, sem tindir voru úr fyrnefndum hlöðu- greftri á Möðruvöllum. telur Matt hías Þórðarson þjóðminjavörður að klæðaleifarnar einar sjeu úr kl a u sturrústunum. Hitt telur hann að verið hafi í brunarústum sýslumannsseturs- ins, er þar bránn árið 1712. Aðfaranótt 7. september það ár brunnu hús öll á Möðruvöllum í Hörgárdal, segir Espólín, nema kirkian og tvær skemmur, en ekki sakaði menn. Misti Lárus Schev- ing sýslumaður þar ærins fjár, því áður var hann hinn auðugsti maður, en var þó auðugur síðan. Hefi jeg eigi annarsstaðar fund- ið nánari frásögn af bruna þess- um. mtmannssetur var á íMöðru- völlum frá því amtmaður var skipaður norðanlands, Stefán Thorarensen árið 1783, og fram til ársins 1874. Amtmannsstofur voru þar tvær og brunnu báðar. Hin fyrri brann aðfaranótt 6. febrúar árið 1826, Frá þeim at- burði er skýrt í Espólíns árbók- um og fleiri heimildarritum. Þá var þar amtmaður Grímur Jóns- son, en Baldvin Einarsson amts- skrifari. Segir Espólín, að engin vissi fyrir víst hvað olli brunanum, en amtmaður, frú hans og böni kom- ust út fáklædd, sakaði mann eng- an, en fáu var bjargað. Brann mikið af amtsskjölum, er amt- maður lieimti síðar af sýslumönn- um, og miklu meira af lians fjár- hlut. Gengu þá boðsbrjef víða, að bæta honum skaðann, en hvergi mæltist hann til sjálfur, og gafst honum ærið í peningum, um allar sýslur norður oq: austur, nær 200 dalir í Skagafirði og 1000 dalir í Fviafirði. Gekkst Baldvin Einarsson fyrir því, að sýslumenn beitti sjer fyrir samskotunum. Þá skall hurð nærri hælum, að Baldvin Einarsson brynni inni. — Svo segir í æfisögu hans í Tíma- riti Bókmentafjelagsins: Baldvin svaf uppi á lofti, og vaknaði ekki fyr en ófært var ofan stigann, úr loftinu. Hann tók þá það ráð, að hann braut glugg- ann og stökk út um hann, ber- fættur í nærklæðum einum og barg þannig lífinu. En hann misti þar allan klæðnað sinn og bækur. Skömu síðar sigldi hann til Kaupmannahafnar til náms. En rúmlega sex árum síðar andaðist hann sem kunnugt er af brunasárum. Konungur gaf fie til steinhúss er nefnt var „Friðriksgáfa“. Af ,.Friðriksgáfu“ er til mynd meðal myndanna úr leiðanqrri Gaimards, og fylgir hún hjer. .Friðriksgáfu' - nafnið varð svo tuneutamt al- menningi, að meðan hús það stóð kom það oft fyrir að það fekk yfirhönd yfir nafni Möðruvalla og var staðurinn nefndur Friðriks- gáfa. Um það hús, „Möðruvallastein- hús“, er hann nefndi svo, orti Jónas Hallgrímsson: Vík hjer að vinur, sem á vegi fer, og hygg á haglegt smíði; þannig verður góðum góðu bætt vel um-borið böl. Gleymdar eru rústir, er ruku fyr, — öllum sorgleg sjón, — þars við fjallbrún ið fagurgjörva mælir sig mannvirki. Stattu, steinhús stólpa heilli! Þökk sje þeim, er vel að vinnur! Stattu vel, steinhús og standi vel gæfa þíns góða herra!

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.