Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1942, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
99
SAMHENDUR
HALLGRÍMS PJETURSSONAR
Eftir QUÐMUMD FRIÐJOMSSOII
INAR Benediktsson ritaði
í Dagskrá sína nokkura
Samhendur Hallgríms Pjeturss
Þ*tti um skáld, þegar hann var
a duggarabandsárum sínum. Á
beim aldri taka sumir menn frek
lega til orða og láta vaða á súð-
um — gamminn sinn geysa —.
Einar byrjar þáttinn um Matthí-
as á þessa lund :
>.Klerkurinn Matthías ber höf
og herðar yfir 'öll íslensk
skáld alt upp að Hallgrími Pjet-
urssyni".
Jeg þykist kunna þetta orð-
rjett.
Næst liggur að skilja þessi, um
^^eli á þá leið, að Einar jafni
suman þessum skáldmæringum,
0rðsnild þeirra og andagift. En
hvort sem Einar hefir haft í
huga mannjöfnuð — skáldjöfn-
— eða hliðsjón nokkurskon-
ar hefir ráðið orðum hans, þá er
það óyggjandi, að hann hefir lit-
upp til Hallgríms Pjetursson-
ar -— skáldmæringsins á Hval-
fjarðarströnd.
Á þeim árum, sem Einar rit-
aði þennan þátt, hneigðist hug-
Ur hans að öðrum efnum en þeim
Sem kirkja og klerkdómur boða.
Áðdáun hans á Hallgrími hefir
bví ekki stafað af guðrækni.
Einar langaði eigi í þau náðar-
^eðul, sem Hallgrímur Pjeturs-
s°n hafði með höndum. Undir-
r°tin að dómi Einars um skáld-
í Saurbæ hefir verið fólgin í
beim skáldlegu staðreyndum,
sem Hallgrímur hafði — og hef-
lr — til brunns að bera. Á hinn
bóginn mun dulin trúhneigð í
bugarfylgsnum Einars hafa tek-
Jð ofan fyrir þeirri heitu og ein-
lEegu trú, sem Hallgrímur bar í
þvjósti og hampar í sálmum sín-
um — 0g sumum kvæðum. Má
því ætla, að veraldarmaðurinn
°g heimsborgarinn frá Hjeðins-
höfða hafi getað — á hátíðleg-
Urn augnablikum — dregið and-
ann með samskonar hætti, sem
Hallgrímur gerði, þegar hann
var sundurkraminn yfir niður-
lægingu syndugrar mannskepnu
Halldór Kiljan Laxnes hefir
farið lofsamlegum orðum um
skáldskap Hallgríms. Höfuð
þess ritdómara skilur og viður-
kennir íþrótt þá, sem Hallgrími
er töm, orðhagi hans og spak-
legar hugsanir. En Halldór ber
eigi í brjósti það hjarta, sem
heyrir andardrátt einlægrar trú
arTþeirrar guðfræði, sem er móð
ir Hallgrímssálma. Jeg drep á
þetta vegna þess, hve algengt
það er, að mjög brestur á fullan
skilning ritdómara, þeirra er
dæma um afrek skálda, sem
hafa gagnstæðar (lífs)skoðanir
við dómarann. Sálufjelagar skilja
best hvorir aðra. Það er sjald-
gæft, að andstæðingur á skáld-
skapar- eða þjóðmálasviði fái að
njóta sannmælis. Dómurunum er
naumast sjálfrátt, af því að sam-
úðina brestur, sem er undirrót
rjettdæmis.
Þó að Halldór kæmist vel að
orði um íþrótt Hallgríms í skáld-
skap, varð honum flughált svell
undir fótum, þegar hann túlkar
samband Hallgríms við ,,Jesú-
týpuna“. Þar komu mistök í ljós
— sem vænta má. Trúleysingja
er gersamlega um megn að skilja
andríki, sem svo er háttað, að öll
hugsun þess snýst um synd og
ná ð.
Ragnar E. Kvaran komst miklu
nær skáldinu í erindi sínu: „Hall-
grímur og hin heilaga glóð“. Sú
heilaga glóð er mergur málsins.
Hún gerði Hallgrím að meistara
eða mæringi. Elskan, sem Hall-
grímur bar í brjósti til frelsar-
ans, lífgaði glóðina heilögu og
hjelt henni við á þvílíkan hátt,
sem ást mannssonarins á föðurn-
um kveikti og glæddi heilaga glóð
„bróður vors“, sem sá í tvo heim-
ana fyrir 1900 árum.
Hallgrímur Pjetursson hefir
fengið þá viðurkenningu fyrir
sálmaskáldskap sinn, sem honum
hæfir. En veraldlegur kveðskap-
ur Hallgríms hefir orðið útund-
an meira en góðu hófi gegnir.
Satt að segja er mannvit, lífs-
reynsla, háttslygni og hagmælska
engu minni í kvæðum Hallgríms
en sálmum. En svo sem nærri má
geta, komast kvæðin ekki til jafns
við sálmana í trúarlegri anda-
gift.
Margur maður hefir fallið í
stafi andspænis spakmælum og
lífsreynslu og heimfærslum höf-
undar Passíusálmanna. En sams-
konar kosta gætir mjög í kvæðum
Hallgríms. Og vald hans yfir
tungunni er enn meira í kvæðun-
um en sálmunum. Hann velur
sjer, þar sem kvæðin eru, svo tor-
velda hætti stundum, að fáum
skáldum er stætt í því hengiflugi.
Samhendur hans eru til dæmis
um orðfimi hans og bragslyngni
og svo það, hve orðin þau fágætu
voru honum tiltæk, en sum skap-
ar hann, þegar á herðir.
Samhendur er kvæði í tveim
köflum, og táknar nafnið það, að
ljóðlínur — hendingar — hverr-
ar vísu eru rímaðar saman. Átta
ljóðlínur eru í hverri vísu og er
heilsteypt hugsun í hverju vísu-
orði (ljóðlínu). Vísur kvæðisins
eru" alls um hálft hundrað og
stappar nærri, að hendingarnar
fylli fjögur hundruð. Þar sem nú
heil hugsun er í hverju ljóðlínu-
leiftri, getur varla leikið á tveim,
að í Samhendum er furðulegur
hugsanaauður samankominn. —
Gerð kvæðisins má líkja við flug-
hraða kvikmyndasýning. Ein hug
mynd fer og önnur kemur í sömu
svipan.
Jeg ætla nú að gera ofurlitla
grein fyrir þessu kvæði með sýnis
hornum og skýringaígripum og
þeim hugrenningum, sem tiltekin