Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1949, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
47
liolt og Eyvindarstaðir, er nú
standa allra bæja á nesinu lengst
frá sjó. Sviðholt virðist hafa stað-
ið nálægt sjó fyrir 250 árum. En
það er lengra síðan Eyvindarstaða
bærinn var fluttur, en hann.var
áður vestur við sjó, nálægt Deild
og Bakkakoti.
Á' Álítanesi var áður hafskipa-
höi'n er hjet Seilan. Var hún við
Skerjafjörð beint á móti Skiídinga-
nesi. Lágu þarna tvö dönsk kaup-
för og skip höfuðsmannsins, er
Xyrkir komu þarna á tveim skip-
um árið 1627. Rann annað skip
Tyrkja á grunn, er það ætlaði inn
á Seiluhöfn, og höfðu Tyrkir sig
burt, er skipið losnaði aftúr með
l'lóðinu og má lesa um þetta í
Tyrkjaránssögu Björns á Skarðsá.
Þrjálíu og fimm árum síðar íá eitt
(eða J'leiri) danskt herskip á Seilu,
meðan Kópavogsfundurinu 1062
var haldinn.
Eggert Ólaí'sson lýsir 1757 Seilu-
liöfn þannig, að þar sje örugt vetr-
arlægi meðalstórum skipum og
þaðan af minni, en halda verði
skipunum um flóð inn í höfnina.
Skúli fógeti ritar 1784: ,,Hin
gamla skipaliöfn, Seila, er alveg
uppi undir virkinu á Bessastöðum,
sem nú er alveg niður fallið. Þarna
er örugg lega, handa skipum þeim,
er íluttu ljensmann konungs til ís-
lands fyr á tímum, og lágu þar að
suinrinu til. Innsigling á höfn þessa
er torveld og nálega ófær, nema
með vel kunnugum leiðsögumanni.
.... Annars er höfnin rúmgóð, laus
við allan meiriháttar sjógang, hef-
ur tvö stór skipalægi á 9 faðma
dýpi, og sandbotn, sem er þó nokk-
uð blandinn skeljum. Jeg efast ekld
um að tiu skip gætu legið þarna
yfír veturmn, eí vel væri linað a
köðluni, þá ^jcgar.gur er .. . Bessa
staðatjörn, fyr'r innan Seiluna,' 'er
vetrarlægi fyrir seglskútur og sma
skip".
Höfn þessi er nú ekki lengur til.
Þrjár víkur all-stórar ganga inn
í Álftanes, en svo undarlega ber
við, að þær eru ekki nefndar vík-
ur eða vogar, heldur tjarnir. Er
ein þeirra að suðvestan, Skógtjörn,
og er um Wi km. og Lambhúsa-
tjörn, sem er á þriðja km. á lengd,
og eru ýmsir firðir á Jandinu bæði
styttri og mjórri en hún. Skýring-
in á þessum tjarnar-nöfnum getur
varla verið önnur en sú, að þarna
hafi áður verið tjarnir (og ekki
mjög stórar), en sjór brotið landið
inn í þær, og svo áfram, því allar
þessar þrjár víkur hafa verið að
smá-stækka, og eru að því enn.
T. d. hefur tekið af veginn milli
Selskarðs og Garðahverfis, við
Skógtjörn austanverða.
Geta má hjer, að þegar Jarðabók
er rituð, cru bæði Bessastaðatjörn
og Lambliúsatjörn orðnar að sjáv-
arvíkum, og að minsta kosti liin
síðarnefnda, þá fyrir löngtl. Hins-
vegar er sumt sem bendir á, að
þá hafi enn verið ósalt vatn í Skóg-
tjörn.
Af því, sem lijer á undan er rit-
að, má sjá, að sjórinn er að brjóta
Álftanes árin 1703, 1784 og 1840, og
að enn er hann að því. En af lík-
um má ráða, að hann haí'i verið
farinn að fjrjótá það fyrir 170.'3, og
einnig, að liaim hafi brotíð laud
milli þessara ártala og áð bann
inuni gera það enn nokkra slund.
En livers vegna brýtur?
Sá sein kynnist fornum ójávar-
málum, kemst fljótt á þá skoðun,
að sjór brjóti ekki langt inn í land,
áður en liann sje búinn að ldaða
svo miklu undir sig, að liaim kom-
ist ekki lengra. Það er að segja,
ekki nema að sjórúvn sje að hækka,
eða landið 3.5 læl-i;a. Nú er þaö
ekki Álftanesið 'éítt, seiri sjórihn
brýtur, heldur svo að segja alt suð-
ur og suðvesturlandið. Það brýtur
Jdettóttar strendur eins og klapp-
irnar hjer við Reykjavík, og það
brýtur flatar strandir, ein.s og a
ÁJftanesi eða ströndina milJi Ölvus
ár og Þjórsár. Mörg bæjarhúsin
hjer á suðurkjálkanum, sem a
kietti voru bygð, hefur þurft að
fiytja frá sjó, og sum oftar en
einu sinni, af því sjórinn malaði
Idettinn; og margan bæinn, hjer a
fJötu suðurströndinni, hefur þurft
að flytja ofar undan sandbyngjun-
um, sem sjórinn kastaði hærra og
hærra og að loltum huldi það sem
eftir stóð af gamia bænum. Stjörnu
steinar, sem bær Gauiverjaiarlsins
í Flóanum var kendur við, eru nú
6—700 stíkur utan við venjulegt
flóðmál. Þetta hefur þá ströndin
Jiopað þarna, frá því á landnáms-
tíð.
En ef sjór gæti haidið áfram að
l.>rjóta land, þó fióðmál breytist
ekki, Jivers vegna eru þá eldd aJl-
ar strcndur sæbrattar, og hvers-
vegna brýtur strendur Suðurlands
en ekki NorðurJands? Það svar hef-
ur lieyrst við síðari spurningunni,
að Norðurland bryti ekki, af þvi
þar væri meira logn og ekki eins
mikil veður og sunnanlands. Um
lognið sl\al ekld fjölyrt, þeir geta
svarað því veðuríræðingarnir, en
það skii'tir engu, því það er eldu
lognið, sein máli skiftir, og ekki
meðalstóru veðrin, sem brjóla land
ið, heldur stórviðrin, sem munu
ekki síður niikil á Norðurlandi en
hjer fyrir sunnan. Margur hefur
sjeð litinn læk í stóru gili, og uirar-
aat hvað Jítill Uekur gat gert. Sum.
eru gil þessi frá því á þveirandi
ísöld, og frá því að þarna rann
enginn iækur, heidur minniháttar
jökulsá. En þó eru mörg stór gil
yngri en ísöld, með litlum lælt, én
ckki sraiin aí honuro litluin. held-
ur ba rSu daga a ári, þegar r:gr:-
íngatíð eða leysingar, belgdu hann